Ο πόλεμος των κατασκόπων στην Ουκρανία
Πώς η CIA βοηθάει μυστικά με ενημέρωση και εξοπλισμό το Κίεβο να αντιμετωπίσει τη ρωσική εισβολή του Πούτιν
Σκαρφαλωμένη σε ένα πυκνό δάσος, η ουκρανική στρατιωτική βάση μοιάζει εγκαταλελειμμένη και κατεστραμμένη. Το διοικητικό της κέντρο είναι ένα απανθρακωμένο κέλυφος, θύμα μιας σειράς ρωσικών πυραυλικών επιθέσεων στην αρχή του πολέμου. Αυτό όμως συμβαίνει πάνω από τη Γη. Οχι πολύ μακριά, ένα διακριτικό μονοπάτι κατεβαίνει σε ένα υπόγειο μπούνκερ, όπου ομάδες Ουκρανών στρατιωτών παρακολουθούν ρωσικούς κατασκοπευτικούς δορυφόρους και συνομιλίες μεταξύ Ρώσων διοικητών. Στην οθόνη, μία κόκκινη γραμμή ανιχνεύει την πορεία ενός εκρηκτικού drone, το οποίο ξεκινά από ένα σημείο στην κεντρική Ουκρανία, περνάει μέσα από τα ρωσικά συστήματα αεράμυνας για να πλήξει ένα στόχο στη ρωσική πόλη Ροστόφ.
Το υπόγειο μπούνκερ χτίστηκε για να αντικαταστήσει το κατεστραμμένο κέντρο διοίκησης τους μήνες μετά τη ρωσική εισβολή. Τώρα είναι ένα μυστικό νευραλγικό σημείο για τον ουκρανικό στρατό. Υπάρχει ένα ακόμη μυστικό: η βάση χρηματοδοτήθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου και εξοπλίστηκε μερικώς από τη CIA. «Εκατόν δέκα τοις εκατό», είπε ο στρατηγός Σέρχι Ντβορέτσκι, ανώτατος διοικητής στον τομέα της συγκέντρωσης πληροφοριών.
Στον πόλεμο που μπαίνει στον τρίτο του χρόνο και έχει στοιχίσει τη ζωή σε εκατοντάδες χιλιάδες ζωές, αυτή η συνεργασία ΗΠΑ Ουκρανίας είναι ακρογωνιαίος λίθος για την αμυντική ικανότητα της Ουκρανίας. Η CIA και άλλες αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες παρέχουν πληροφορίες για στοχευμένα πυραυλικά πλήγματα, παρακολουθούν τις κινήσεις των ρωσικών στρατευμάτων και βοηθούν στην υποστήριξη κατασκοπευτικών δικτύων.
Δεκαετής συνεργασία
Η συνεργασία αυτή, πάντως, δεν είναι δημιούργημα του πολέμου, ούτε είναι η Ουκρανία η μοναδική χώρα που ωφελείται. Ξεκίνησε πριν από μία δεκαετία και συνεχίστηκε επί προεδρίας τριών διαφορετικών προέδρων των ΗΠΑ, ενώ προωθήθηκε από πρόσωπα σε θέσεις-κλειδιά που ανέλαβαν τεράστιο ρίσκο. Μεταμόρφωσε την Ουκρανία, των οποίων οι μυστικές υπηρεσίες θεωρούνταν επί μακρόν διάτρητες από Ρώσους κατασκόπους, σε έναν από τους σημαντικότερους εταίρους της Ουάσιγκτον στην ανταλλαγή πληροφοριών κατά του Κρεμλίνου.
Το κέντρο παρακολουθήσεων μέσα στο ουκρανικό δάσος είναι μέρος του δικτύου κατασκοπευτικών βάσεων που υποστηρίζονται από τη CIA και κατασκευάστηκαν τα τελευταία οκτώ χρόνια. Το δίκτυο αυτό περιλαμβάνει 12 μυστικές τοποθεσίες κατά μήκος των ρωσικών συνόρων. Πριν από τον πόλεμο, οι Ουκρανοί απέδειξαν τις δυνατότητές τους στους Αμερικανούς, συγκεντρώνοντας συνομιλίες που αποδείκνυαν την ανάμειξη της Ρωσίας στην κατάρριψη του αεροσκάφους της Malaysia Airlines το 2014. Επιπλέον, βοήθησαν τους Αμερικανούς να εντοπίσουν Ρώσους κατασκόπους που αναμείχθηκαν στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2016.
Γύρω στο 2016, η CIA άρχισε να εκπαιδεύει μια επίλεκτη ουκρανική μονάδα ειδικών δυνάμεων, γνωστή ως 2245, η οποία κατέσχε ρωσικά drones και εξοπλισμό επικοινωνιών ώστε να μπορέσουν οι τεχνικοί της CIA να αποκωδικοποιήσουν τα κρυπτογραφημένα συστήματα της Μόσχας. (Ενας αξιωματούχος της μονάδας ήταν ο Κιρίλο Μπουντάνοφ, ο στρατηγός που ηγείται των μυστικών υπηρεσιών της Ουκρανίας σήμερα.)
Η CIA βοήθησε επίσης στην εκπαίδευση μιας νέας γενιάς Ουκρανών κατασκόπων που έδρασαν μέσα στη Ρωσία, στην Ευρώπη, στην Κούβα και σε άλλες περιοχές όπου οι Ρώσοι έχουν ισχυρή παρουσία.
Η σχέση είναι τόσο εδραιωμένη, ώστε οι άνδρες της CIA παρέμειναν σε ένα απομακρυσμένο σημείο στη δυτική Ουκρανία όταν η κυβέρνηση Μπάιντεν απομάκρυνε όλο το προσωπικό των ΗΠΑ μερικές εβδομάδες πριν από την εισβολή, τον Φεβρουάριο του 2022. Στη διάρκεια της εισβολής, οι αξιωματούχοι αυτοί παρείχαν ζωτικής σημασίας πληροφορίες, π.χ. πού ακριβώς σχεδίαζαν να επιτεθούν οι Ρώσοι και ποια οπλικά συστήματα σκόπευαν να χρησιμοποιήσουν. «Χωρίς αυτούς θα ήταν αδύνατο να αντισταθούμε στους Ρώσους ή να τους νικήσουμε», ανέφερε ο Ιβάν Μπακάνοφ, ο οποίος τότε ήταν επικεφαλής της
αντικατασκοπείας. Λεπτομέρειες αυτής της συνεργασίας, πολλές εκ των οποίων δημοσιοποιούνται για πρώτη φορά από τους New York Times, κρατούνταν μυστικές επί μία δεκαετία.
Τα δίκτυα αυτά είναι σημαντικότερα από ποτέ, καθώς η Ρωσία είναι στην επίθεση και η Ουκρανία εξαρτάται από τις δολιοφθορές και τα χτυπήματα με πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, που προϋποθέτουν κατασκόπους βαθιά στις γραμμές του εχθρού. Επίσης κινδυνεύουν σοβαρά, αφού σε περίπτωση που οι Ρεπουμπλικανοί σταματήσουν τη χρηματοδότηση προς το Κίεβο, η CIA ίσως υποχρεωθεί να προβεί σε περικοπές των δραστηριοτήτων της στη χώρα.
Προς το τέλος του 2021, ο Πούτιν σκεφτόταν αν θα εξαπολύσει μια ολομέτωπη εισβολή στην Ουκρανία, όταν συνάντησε τον επικεφαλής μιας από τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες. Εκείνος του είπε ότι η CIA, μαζί με τη βρετανική MI6 ελέγχουν την Ουκρανία, μετατρέποντάς τη σε ορμητήριο επιχειρήσεων κατά της Μόσχας. Η έρευνα των Times δείχνει ότι ο Πούτιν και οι σύμβουλοί του διάβασαν λανθασμένα την κατάσταση: η CIA δεν βιάστηκε να διεισδύσει στην Ουκρανία. Αντίθετα, οι ΗΠΑ ήταν αρκετά διστακτικές επειδή φοβόνταν ότι οι Ουκρανοί αξιωματούχοι ήταν αναξιόπιστοι και επειδή ανησυχούσαν μήπως προκαλέσουν το Κρεμλίνο.
Ενας στενός κύκλος Ουκρανών αξιωματούχων κατάφερε σταδιακά να γίνει απαραίτητος στους Αμερικανούς. Το 2015, ο στρατηγός Βαλερί Κοντρατιούκ, επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών, έφτασε σε μια συνάντηση με τον αναπληρωτή σταθμάρχη της CIA και χωρίς καμία προειδοποίηση του έδωσε ένα πακέτο άκρως διαβαθμισμένων αρχείων. Περιείχε μυστικά για τον βόρειο στόλο του ρωσικού ναυτικού, συμπεριλαμβανομένων λεπτομερειών για τα σχέδια του τελευταίου ρωσικού πυρηνικού υποβρυχίου. Λίγο αργότερα, αξιωματούχοι της CIA αναχωρούσαν συστηματικά από το γραφείο του με σακίδια γεμάτα έγγραφα. «Καταλάβαμε ότι έπρεπε να οικοδομήσουμε συνθήκες εμπιστοσύνης», εξήγησε ο Κοντρατιούκ.
Σύννεφα που διαλύθηκαν
Οταν το 2016 οι Ουκρανοί άρχισαν να γίνονται ανυπόμονοι και ξεκίνησαν τις απόπειρες δολοφονίας και άλλες φονικές επιχειρήσεις, που παραβίαζαν τους όρους στους οποίους νόμιζε ο Λευκός Οίκος ότι είχαν συμφωνήσει, η Ουάσιγκτον απείλησε να διακόψει την υποστήριξη. Δεν υλοποίησε, όμως, ποτέ την απειλή.
Ολα άρχισαν με δύο τηλεφωνήματα, στις 24 Φεβρουαρίου 2014, ακριβώς οκτώ χρόνια πριν από την εισβολή. Ο νέος διοικητής των μυστικών υπηρεσιών, Βάλεντιν Ναλιβαϊτσένκο, έφτασε στα κεντρικά γραφεία και βρήκε μια στοίβα καμένων αρχείων στην αυλή. Υπολογιστές είχαν μολυνθεί με ρωσικό κακόβουλο λογισμικό, κάποιοι σκληροί δίσκοι είχαν διαγραφεί πλήρως. Πήγε στο γραφείο του και κάλεσε τον σταθμάρχη της CIA και τον τοπικό διοικητή της MI6. Ηταν σχεδόν μεσάνυχτα, τους ζήτησε να έρθουν στο κτίριο και ζήτησε τη συνδρομή τους, προτείνοντας μια τριμερή συνεργασία. Η κατάσταση έγινε γρήγορα πιο επικίνδυνη. Ενα αεροσκάφος με τον Τζον Μπρέναν, τότε διευθυντή της CIA, προσγειώθηκε στο Κίεβο. Ζήτησε η σχέση να ακολουθήσει τον ρυθμό που ταιριάζει στην υπηρεσία, αφού η CIA δεν ήξερε πόσο θα παραμείνει στην εξουσία η φιλοδυτική κυβέρνηση στην Ουκρανία.
Στην Ουάσιγκτον, οι σύμβουλοι
του τότε προέδρου Μπαράκ Ομπάμα ανησυχούσαν σφόδρα μήπως προκαλέσουν την οργή της Μόσχας. Ετσι εκπόνησαν μυστικούς κανόνες, τους οποίους ορισμένοι μέσα στην υπηρεσία έβλεπαν σαν «χειροπέδες». Το αποτέλεσμα ήταν μια ευαίσθητη ισορροπία, που πυροδοτούσε διαρκείς εντάσεις.
Από κοινού με τον Κοντρατιούκ ο Ναλιβαϊτσένκο σύστησαν μια παραστρατιωτική μονάδα που διενεργούσε επιχειρήσεις και συγκέντρωνε πληροφορίες, τις οποίες δεν παρείχαν η CIA και η MI6. Γνωστή ως πέμπτο διευθυντήριο, η μονάδα αποτελείτο από αξιωματούχους γεννημένους μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανία. «Δεν ήξεραν καν τι είναι η Σοβιετική Ενωση», επισήμανε ο Κοντρατιούκ. Εντυπωσίασαν τη CIA όταν παρείχαν ακριβείς πληροφορίες για την κατάρριψη του μαλαισιανού αεροσκάφους. Κι εκείνη με τη σειρά της αποφάσισε να εξοπλίσει και εκπαιδεύσει τη μονάδα. «Οι Ουκρανοί ήθελαν ψάρι κι εμείς για πολιτικούς λόγους δεν μπορούσαμε να τους το φέρουμε. Είχαμε όμως τη χαρά να τους μάθουμε να ψαρεύουν και τους δώσαμε εξοπλισμό για ψάρεμα», ανέφερε Αμερικανός αξιωματούχος.
Ο «Αγιος Βασίλης»
Το 2015, στο πλαίσιο ανασχηματισμού στις μυστικές υπηρεσίες, ο Κοντρατιούκ τοποθετήθηκε επικεφαλής της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών, HUR, που είχε την αρμοδιότητα να συγκεντρώνει πληροφορίες στο εξωτερικό, άρα και στη Ρωσία. Λίγο πριν από τον διορισμό του είχε επισκεφθεί το αρχηγείο της CIA στο Λάνγκλεϊ της Βιρτζίνια, όπου γνωρίστηκε με έναν αξιωματούχο της υπηρεσίας, διασκεδαστικό με ένα θαμνώδες μούσι, ο οποίος έμελλε να γίνει ο επόμενος σταθμάρχης στο Κίεβο. Ο νέος σταθμάρχης άρχισε να τον συναντά συχνά στο γραφείο του, που ήταν διακοσμημένο με ένα ενυδρείο με κίτρινα και μπλε ψάρια (στα εθνικά χρώματα της Ουκρανίας), τα οποία κολυμπούσαν γύρω από ένα αντίγραφο ρωσικού υποβρυχίου. Οι δύο άνδρες έγιναν στενοί φίλοι, γεγονός που οδήγησε σε σύσφιγξη των δύο υπηρεσιών. Οι Ουκρανοί έδωσαν στον νέο σταθμάρχη ένα χαϊδευτικό παρατσούκλι: Αγιος Βασίλης.
Σήμερα ο στενός δρόμος προς τη μυστική βάση είναι περικυκλωμένος με ναρκοπέδια. Με χρήματα και εξοπλισμό της CIA ξεκίνησε η ανοικοδόμηση της βάσης, που είχε καταστραφεί από ρωσικούς πυραύλους. Για να αποφευχθεί, όμως, ο εντοπισμός των δραστηριοτήτων της, εκείνες συνεχίστηκαν υπόγεια. Οι Ουκρανοί υπάλληλοι αποφάσισαν να εργάζονται μόνο τις νύχτες και όταν οι ρωσικοί δορυφόροι δεν ήταν πάνω από τα κεφάλια τους. Οι εργαζόμενοι πάρκαραν τα αυτοκίνητά τους σε μεγάλη απόσταση.
Η CIA επέβλεπε επίσης εκπαιδευτικό πρόγραμμα που είχε στόχο να μάθει στους Ουκρανούς πώς να χρησιμοποιούν ψεύτικες ταυτότητες για να κλέψουν μυστικά από τη Ρωσία. Το πρόγραμμα με την ονομασία «Επιχείρηση Χρυσόψαρο» αντλεί το όνομά του από ένα ανέκδοτο, στο οποίο ένα ρωσόφωνο χρυσόψαρο προσφέρει σε δύο Εσθονούς ευχές με αντάλλαγμα την ελευθερία του. Το ανέκδοτο τελειώνει όταν ο ένας Εσθονός λιώνει το κεφάλι του ψαριού με μια πέτρα, εξηγώντας ότι οτιδήποτε μιλάει ρωσικά δεν είναι έμπιστο. Οι αξιωματούχοι της επιχείρησης αναπτύχθηκαν τελικά σε 12 νέες βάσεις, που κατασκευάστηκαν κατά μήκος των ρωσικών συνόρων. Από κάθε μία εξ αυτών, Ουκρανοί αξιωματούχοι διοικούσαν δίκτυα πρακτόρων, που συγκέντρωναν πληροφορίες μέσα στη Ρωσία.
Η CIA και άλλες μυστικές υπηρεσίες παρέχουν στους Ουκρανούς στοιχεία για στοχευμένα ρωσικά πυραυλικά πλήγματα.
H «Επιχείρηση Χρυσόψαρο» εκπαίδευε Ουκρανούς να χρησιμοποιούν ψεύτικες ταυτότητες για να κλέβουν ρωσικές πληροφορίες.