Οι επιπτώσεις από τις νέες οικονομικές πολιτικές
Ακόμη και όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες έλαβαν τη θέση τους ως η εξέχουσα οικονομική δύναμη του κόσμου μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι κατασκευαστικές εταιρείες εγκατέλειψαν πόλεις στα βορειοανατολικά και τα μεσοδυτικά της χώρας, αφήνοντας πίσω τους σκουριασμένα χαλυβουργεία και ταλαιπωρημένες κοινότητες. Η κοινωνία στο σύνολό της έγινε πλουσιότερη, διότι νέοι επιχειρηματικοί κλάδοι εμφανίστηκαν σε άλλες περιοχές, αν και πολλές κοινότητες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τις συνέπειες της αποβιομηχάνισης. Ο μεταπολεμικός οικονομικός μετασχηματισμός των ΗΠΑ αποτελεί ένα παράδειγμα του πώς οι πολιτικές και οι απορρέουσες τάσεις, που αυξάνουν τη συνολική κοινωνική ευημερία, μπορούν να έχουν οδυνηρές διανεμητικές επιπτώσεις μιας και γεννούν νικητές και ηττημένους. Ως συνέπεια, η πολιτική αμφισβητείται. Οι αρμόδιοι αξιωματούχοι συχνά αγωνίζονται να πείσουν τους πολίτες να αποδεχθούν οικονομικές πολιτικές που βελτιώνουν συνολικά την ευημερία της κοινωνίας, όπως είναι το ελεύθερο εμπόριο. Σχεδόν όλοι οι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι οι περισσότερες οικονομίες θα μπορούσαν να προαχθούν με την άρση των φραγμών στο εμπόριο. Εάν τώρα αυτή η πολιτική δημιουργεί ηττημένους, τα οφέλη που παράγει για την κοινωνία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αποζημίωση όσων υφίστανται βλάβη.
Η κυβέρνηση μπορεί να φορολογήσει όσους επωφελούνται από την απελευθέρωση του εμπορίου –εξαγωγείς και καταναλωτές– για να βοηθήσει αυτούς που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, όπως, λόγου χάριν, τους εργαζόμενους στον κλάδο αυτοκινήτου. Εντούτοις, η αποζημίωση όσο εύκολη ακούγεται στη θεωρία, τόσο δύσκολη είναι στην πράξη. Οσοι κερδίζουν από μια νέα πολιτική, όπως οι καταναλωτές και οι εξαγωγείς, όταν απορρυθμίζεται το εμπόριο, σπάνια ενθουσιάζονται με το να φορολογηθούν ορισμένα από τα κέρδη τους. Υπάρχουν κι άλλοι πιο περίπλοκοι παράγοντες. Ενας από αυτούς είναι ο συγχρονισμός: σε ορισμένες περιπτώσεις το κατάλληλο μέτρο θα ήταν να αντισταθμίσει η μια γενιά την άλλη. Για παράδειγμα,
μπορεί να υπάρχει κάποια ισορροπία, καθώς και αμοιβαίο όφελος, ζητώντας από τις μελλοντικές γενιές να συνεισφέρουν στην κοινωνία του 2024, εάν η τελευταία επωμιζόταν το κόστος της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, όπως η διαχείριση χαμένων θέσεων εργασίας εξαιτίας της πράσινης μετάβασης. Αλλά πώς μπορούμε να πληρώσουμε «το μέλλον»; Ενας τρόπος θα ήταν να δανειστεί η εκάστοτε κυβέρνηση και να αφήσει τις πληρωμές για την εξυπηρέτηση του χρέους να τις επωμιστούν οι μελλοντικές γενιές. Ομως, είναι δύσκολο να πειστούν τα τωρινά νομοθετικά σώματα και να υποβάλουν σε χρεοκοπία τα επόμενα.
Οι πιο σοβαρές επιφυλάξεις σχετικά με την αποζημίωση μπορεί να είναι μη οικονομικές. Οι άνθρωποι μπορεί να ανησυχούν για λιγότερο ξεκάθαρες υλικές επιπτώσεις και δύσκολα αποτιμώμενες. Για παράδειγμα, η απελευθέρωση του εμπορίου συνέβαλε στην παρακμή της παραδοσιακής μεταποίησης των ΗΠΑ, όπως και της βόρειας Αγγλίας, της βόρειας Γαλλίας και της Ανατολικής Γερμανίας, καθώς και άλλων πρώην βιομηχανικών περιοχών. Οταν φύγουν οι θέσεις εργασίας, υπάρχει σαφώς απώλεια στους μισθούς, στα φορολογικά έσοδα και στη γενική οικονομική δραστηριότητα.
Μια μικρή πόλη ή κωμόπολη της οποίας τα εργοστάσια κλείνουν, μπορεί να περιέλθει σε μια καθοδική κοινωνικοοικονομική σπείρα. Το να συστήσουμε στους μη έχοντες εργασία να μετακινηθούν, όπου υπάρχει προσφορά, δεν σημαίνει ότι είναι εύκολο να πραγματοποιηθεί. Οταν συζητάμε τα πλεονεκτήματα του ελεύθερου εμπορίου έναντι των τοπικών εργοστασίων ή του γαιάνθρακα και του πετρελαίου έναντι του ανέμου και του ήλιου, συζητάμε έμμεσα ή ρητά πόσο βαριά πρέπει να σταθμίσουμε τα συμφέροντα των καταναλωτών και των παραγωγών, των πληγέντων και των ωφελουμένων, των σημερινών και των μελλοντικών γενεών. * O κ. Τζέφρι Φρίντεν είναι καθηγητής στο Τμήμα Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Το άρθρο δημοσιεύεται στο ψηφιακό περιοδικό του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου «Χρηματοπιστωτικά και Ανάπτυξη».