Σε τροχιά μείωσης η παγκόσμια αποταμίευση
Οι αιτίες του φαινομένου και οι φόβοι για μια νέα εποχή υψηλών επιτοκίων
Η πλημμύρα παγκόσμιας αποταμίευσης που συσσωρευόταν πριν από περίπου 20 χρόνια, όταν πρόεδρος της Federal Reserve ήταν ο Μπεν Μπερνάνκι, τείνει να μετατραπεί σε έλλειμμα αποταμίευσης, καθώς έχουν αντιστραφεί οι συνθήκες που τη δημιούργησαν και η συγκυρία είναι αρνητική. Αιτίες, η γήρανση των πληθυσμών σε μεγάλο μέρος του πλανήτη, η επιβράδυνση της Κίνας, ο κατακερματισμός της παγκόσμιας οικονομίας αλλά και η ανάκληση των μέτρων στήριξης που πρόσφεραν οι κεντρικές τράπεζες τα περασμένα χρόνια. Και το αναπόφευκτο αποτέλεσμα, σύμφωνα με μερίδα οικονομολόγων, θα είναι η αύξηση των επιτοκίων, που καθίσταται αναγκαία για να καλυφθεί το έλλειμμα ρευστότητας. Στο θέμα αναφέρθηκε προσφάτως ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι, όταν περιέγραψε ένα παγκόσμιο περιβάλλον με εντεινόμενες γεωπολιτικές αντιπαλότητες που κατακερματίζουν την παγκόσμια οικονομία και υπογράμμισε ότι είναι ανάγκη να αντιστραφεί η πολιτική χαμηλών επιτοκίων «που χαρακτήρισε μεγάλο μέρος της εποχής της παγκοσμιοποίησης».
Το 2005 ο τότε πρόεδρος της Federal Reserve, Μπεν Μπερνάνκι, απέδιδε τη συσσώρευση αποταμίευσης στη στρατηγική της
Κίνας και άλλων αναδυόμενων οικονομιών που συγκέντρωναν συστηματικά συναλλαγματικά διαθέσιμα για να θωρακιστούν έναντι μελλοντικών κρίσεων. Παράλληλα, οι υψηλές τιμές του πετρελαίου γέμιζαν τότε τα ταμεία των πετρελαιοπαραγωγών χωρών. Στοιχεία που συγκέντρωσαν οι οικονομολόγοι της Fed Ρόμπερτ Μπάρσκι και Μάθιου Ιτον καταδεικνύουν πως αυτή η πλημμύρα αποταμίευσης είχε ήδη αρχίσει να μειώνεται πριν από μερικά χρόνια. Μεσολάβησαν όμως τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης της Fed, της ΕΚΤ και των περισσότερων μεγάλων κεντρικών τραπεζών, όπως και οι πολιτικές στήριξης των οικονομιών κατά της ύφεσης της πανδημίας, που συγκάλυπταν τη μείωση της αποταμίευσης. Τώρα όμως, που οι κεντρικές τράπεζες ανακαλούν τα προγράμματα αγορών ομολόγων, αρχίζει να γίνεται αισθητή η μείωση των αποταμιεύσεων. Εξανεμίζεται άλλωστε η συνεισφορά της Κίνας στην παγκόσμια αποταμίευση, καθώς η δεύτερη οικονομία του κόσμου υφίσταται πιέσεις από την Ουάσιγκτον σε πολλά μέτωπα του εμπορίου και της τεχνολογίας. Δεδομένου ότι συρρικνώνεται έτσι το πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Κίνας, το ΔΝΤ εκτιμά πως μέχρι το 2028 οι αποταμιεύσεις της θα έχουν μειωθεί στο 42,2% του ΑΕΠ της, όταν μόλις το περασμένο έτος ανέρχονταν στο 44% του ΑΕΠ της και το 2022 στο 45,7%.
Μιλώντας προ ημερών σε οικονομικό συνέδριο, ο κ. Ντράγκι εξέφρασε την εκτίμηση πως επιχειρηματικά και αναπτυξιακά μοντέλα όπως αυτά της Κίνας δεν είναι πλέον βιώσιμα και προέβλεψε πως «αυτή η μεταβολή στις διεθνείς σχέσεις θα έχει αντίκτυπο στο επίπεδο της παγκόσμιας αποταμίευσης». Την ίδια στιγμή η οικονομολόγος και υποδιευθύντρια του ΔΝΤ Γκίτα Γκοπίνατ εξέφραζε την ανησυχία της για τους κινδύνους που εγκυμονεί η διαρκώς αυξανόμενη ένταση ανάμεσα στο Πεκίνο και στην Ουάσιγκτον και προειδοποίησε για τον κίνδυνο νέου ψυχρού πολέμου, που αυτή τη φορά θα φέρει σε αντιπαράθεση τις δύο μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη, τις ΗΠΑ και την Κίνα. Σε ομιλία που παραχώρησε τον Δεκέμβριο στην Κολομβία, η κ. Γκοπίνατ τόνισε πως «έχουν ενταθεί οι κίνδυνοι που απειλούν την ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων και αγαθών καθώς οξύνονται οι γεωπολιτικές εντάσεις». Και στο μεταξύ, σε αυτό το περιβάλλον των μειωμένων αποταμιεύσεων, οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο θα προσπαθούν να χρηματοδοτήσουν ιδιαιτέρως φιλόδοξα προγράμματα, όπως είναι η μετάβαση στην οικονομία με μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα, ενώ οι κεντρικές τράπεζες θα παραμένουν σε εγρήγορση και θα παρακολουθούν μήπως οι αναγκαίες δαπάνες για αυτά τα φιλόδοξα προγράμματα οδηγήσουν σε νέα επιτάχυνση του πληθωρισμού.
Δεν είναι όλοι οι οικονομολόγοι πεπεισμένοι ότι η παγκόσμια οικονομία εισέρχεται σε μια νέα εποχή υψηλών επιτοκίων. Οπως υπογραμμίζει μερίδα οικονομολόγων που αμφιβάλλει, είναι μεν γεγονός ότι οι περισσότερες κοινωνίες γερνούν. Παράλληλα, όμως, αυξάνεται και το προσδόκιμο ζωής και οι άνθρωποι ζουν περισσότερο. Σύμφωνα με τον Μορίς Ομπστφελντ, οικονομολόγο του ΔΝΤ, η προσδοκία για περισσότερα χρόνια ζωής αναγκάζει τους ηλικιωμένους να διαθέτουν τις αποταμιεύσεις τους με περισσότερη σύνεση και τους νέους να αποταμιεύουν περισσότερο για τη συνταξιοδότησή τους. Τα μέλη της επιτροπής νομισματικής πολιτικής της Fed έχουν αρχίσει να μιλούν για το ενδεχόμενο το λεγόμενο ουδέτερο επίπεδο επιτοκίου, εκείνο δηλαδή που θεωρητικά ούτε δίνει ώθηση στην ανάπτυξη ούτε περιορίζει την οικονομική δραστηριότητα και την ανάπτυξη, να είναι πλέον υψηλότερο σε σύγκριση με τα προ πανδημίας επίπεδα. Η συλλογιστική τους πάντως αφορά κυρίως την οικονομία των ΗΠΑ, καθώς βασίζονται στην αντοχή που επέδειξε η οικονομική δραστηριότητα στην υπερδύναμη παρά τις αλλεπάλληλες αυξήσεις των επιτοκίων τα τελευταία δύο χρόνια. Ο οικονομολόγος Ρόμπερτ Ντάγκερ επιμένει πως δεν μπορούν να αγνοούν όσα συμβαίνουν στον υπόλοιπο κόσμο.
Ο Μάριο Ντράγκι υπογράμμισε ότι είναι ανάγκη να αντιστραφεί η πολιτική χαμηλών επιτοκίων «που χαρακτήρισε μεγάλο μέρος της εποχής της παγκοσμιοποίησης».