Ο ρηξικέλευθος πολιτικός φιλόσοφος που δραπέτευσε με ένα μπαούλο
HUGO GROTIUS «11 θέσεις περί Κυριαρχίας, Δίκαιου Πολέμου και Ανταρσίας» μτφρ. Φ-Η. Χριστακοπούλου εκδ. Ρώμη
Ηταν ένα απλό, κοινό μπαούλο: φτιαγμένο από ξύλο, καλυμμένο με δέρμα, με λουριά, κλειδαριές και λαβές. Δεν είχε τίποτε το εξαιρετικό ούτε σε μέγεθος ούτε σε τέχνη. Τι γύρευε στο κορυφαίο Rijksmuseum του Αμστερνταμ;
Πλησίασα να διαβάσω τη μικρή πλακέτα με την περιγραφή του εκθέματος: «Σύμφωνα με την παράδοση, στις 22 Μαρτίου 1621, κρυμμένος σε αυτό το μπαούλο o πατέρας του διεθνούς δικαίου και θεωρητικός αρχιτέκτονας της συνθήκης της Βεστφαλίας (σ.σ. που τερμάτισε τους δύο μεγάλους πολέμους του 17ου αι.), ο Ούγκο Γκρότιους, δραπέτευσε από το κάστρο Loevestein, όπου είχε φυλακιστεί το 1619 με εντολή του Καλβινιστή Πρίγκιπα Μαυρίκιου του Νασσάου».
Ο Ούγκο Γκρότιους (15831645) ήταν ο ιδρυτής της νεότερης παράδοσης του φυσικού δικαίου. Της παράδοσης που υποστηρίζει ότι το φυσικό δίκαιο δεν πηγάζει από τον Θεό, ούτε σχετίζεται με το θεϊκό δίκαιο. Είναι δηλαδή δίκαιο που διαθέτει ισχύ ακόμη κι αν δεχτούμε πως δεν υπάρχει Θεός. Παρότι νομικός, ο Γκρότιους υπήρξε ένας ρηξικέλευθος πολιτικός φιλόσοφος. Θεωρούσε ότι οι άνθρωποι είμαστε αναμφίλεκτα εγωιστές και νοιαζόμαστε για την αυτοσυντήρησή μας, αλλά ταυτόχρονα είμαστε και πολιτικά - κοινωνικά όντα, που απολαμβάνουμε την παρέα και τη συμβίωση. Ανέδειξε και προασπίστηκε την πανανθρώπινη ισχύ του φυσικού νόμου, δίνοντας μια συγκροτημένη και ισχυρή απάντηση στους σκεπτικιστές της εποχής του. Υποστήριξε, επίσης, ότι κάθε πολιτική εξουσία στηρίζεται σε κάποιας μορφής συναίνεση ή συγκατάθεση, περιορίζοντας έτσι τα απόλυτα όρια της μοναρχικής εξουσίας.
Πρόσφατα μεταφράστηκαν στα ελληνικά ως μέρος μιας εξαιρετικά επιμελημένης έκδοσης των εκδόσεων Ρώμη οι «11 θέσεις περί Κυριαρχίας, Δίκαιου Πολέμου και Ανταρσίας». Το έργο αυτό γράφτηκε σε καιρούς δύσκολους. Ο ογδοηκονταετής πόλεμος (1568-1648) μεταξύ των ολλανδικών επαρχιών και των Αψβούργων μαίνεται, ενώ στο εσωτερικό δεν λένε να κοπάσουν οι θρησκευτικές διαμάχες μεταξύ Καλβινισμού και Αρμινιανισμού (περίπου 1602-08). Οι έντεκα θέσεις αν και παρέμεναν για πολλά χρόνια ένα αδημοσίευτο χειρόγραφο είναι εξαιρετικά σημαντικές καθώς συμπεριλαμβάνουν και αποτυπώνουν σε πρώιμη μορφή μία σειρά από ιδέες τις οποίες ο Γκρότιους θα αναπτύξει και θα καταστήσει κεντρικές στο μετέπειτα έργο του.
Για τον Ολλανδό θεωρητικό η κυριαρχία είναι διαιρετή. Διαφωνεί συνεπώς με τους φιλομοναρχικούς και τον Ζαν Μποντέν, για τους οποίους η κυριαρχία είναι αδιαίρετη. Αλλά διατηρεί και τις αποστάσεις του από τους μοναρχομάχους, σύμφωνα με τους οποίους ο λαός έχει το δικαίωμα να ανατρέπει τον κυρίαρχο όταν εκείνος αθετεί τις υποσχέσεις και τις υποχρεώσεις του.
Στόχος του Γκρότιους στις 11 θέσεις είναι η νομιμοποίηση της εξέγερσης των ολλανδικών επαρχιών εναντίον των Ισπανών κατακτητών. Θέλει να αποδείξει ότι πρόκειται για πόλεμο μεταξύ δυνάμεων που διαθέτουν αμφότερες δικαιώματα (τα ονομάζει σημάδια) κυριαρχίας.
Πιο συγκεκριμένα, παρότι ο Ισπανός μονάρχης ήταν ηγεμόνας και κατείχε την ανώτατη εξουσία σε πλήθος θεμάτων, οι υπήκοοί του (Ολλανδοί) διέθεταν δικαιώματα κυριαρχίας (σημάδια) τα οποία εκείνος δεν μπορούσε να σφετεριστεί. Ως εκ τούτου, η έμπρακτη απόπειρά του να σφετεριστεί αυτά τα δικαιώματα, δικαιολογούσε και αποτελούσε ικανή και δίκαιη αιτία για τους Ολλανδούς να προβάλουν αντίσταση, διεξάγοντας πόλεμο εναντίον του. Πόλεμο που ήταν «και δίκαιος και δημόσιος».
Το μικρό αυτό βιβλίο συνιστά μία εξαιρετική εισαγωγή στο έργο και στη σκέψη του Ούγκο Γκρότιους. Σκέψη εξαιρετικά αναγκαία σε μια εποχή πολέμων και κρίσεων, όπως η δική μας. Σκέψη και ιδέες που κερδίσαμε χάρη σε εκείνη τη θαρραλέα απόδραση. Χάρη σε εκείνο το απλό και ταπεινό μπαούλο.
Ο Ούγκο Γκρότιους ήταν ο ιδρυτής της νεότερης παράδοσης του φυσικού δικαίου που υποστηρίζει ότι το φυσικό δίκαιο δεν πηγάζει από τον Θεό, ούτε σχετίζεται με το θεϊκό δίκαιο.