Εντός πωλούνται πάσης φύσεως υλικά
Απομεινάρια της σοβιετικής εποχής κατέληξαν είτε σε χυτήρια, είτε σε θεματικά «πάρκα» για τουρίστες, ή σε ιδιωτικές συλλογές
Ο Βλαδίμηρος Λένιν αναπαύεται, εκατό χρόνια τώρα, μουμιοποιημένος, στο μαυσωλείο του στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας. Κάποιες συζητήσεις επί εποχής Γέλτσιν, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, για ενταφιασμό της σορού του δεν προχώρησαν εξαιτίας σφοδρών αντιδράσεων.
Εκεί, στη φορμόλη, τον «επισκεπτόταν» έως τα μέσα της δεκαετίας του 2000 ο Βιετναμέζος επαναστάτης Χο Τσι Μινχ. Ο «θείος Χο», βαλσαμωμένος και αυτός, ταξίδευε μία φορά τον χρόνο από το δικό του «παλάτι» στο Ανόι για συντήρηση και φρεσκάρισμα, και πάλι πίσω. Αυτά έως το 2010, οπότε οι Ρώσοι έδωσαν (επιτέλους) τη σχετική τεχνογνωσία στους Βιετναμέζους και έτσι ησύχασε το κορμάκι του από την ταλαιπωρία.
Από τα «παιδιά του Λένιν», πλην του Χο Τσι Μινχ, ο Μάο Τσε Τουνγκ και ο Κιμ Ιλ Γονγκ, διαθέτουν και αυτοί τα δικά τους μεγαλοπρεπή αναπαυτήρια, όπου τυγχάνουν επίσημων τιμών, τουριστικών «προσκυνημάτων» και συνήθως προπαγανδιστικής υποχρεωτικής λαϊκής λατρείας(;) – μάλιστα η κινεζική ηγεσία πρότεινε (2018) στην UNESCO να κατατάξει για το 2035 το μαυσωλείο του Μάο (πέθανε το 1976 αφήνοντας πίσω του εκατομμύρια νεκρούς «εχθρούς του λαού», κατά την Πολιτιστική Επανάσταση) στα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Τα άλλα κατέληξαν στην πλειοψηφία τους, από τους λαούς τους, στο όνομα των οποίων ώμνυον, ή και τους εσωκομματικούς αντιπάλους συντρόφους τους, στα «απόπαιδα της Ιστορίας».
Ο «Πατερούλης»
Οταν ο Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς Τζουκασβίλι πέθανε στις 6 Μαρτίου του 1953, τον ταρίχευσαν και τον τοποθέτησαν στο μαυσωλείο, πλάι στον Λένιν. Με την άνοδο, όμως, του Χρουστσόφ στην εξουσία, ξεκίνησε η επιχείρηση αποκαθήλωσής του, που κορυφώθηκε στο 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ, το 1956.
Μια γυναίκα σύνεδρος είπε, τότε, από το βήμα του συνεδρίου: «Σύντροφοι πάντα στις πιο δύσκολες στιγμές συμβουλευόμουν τον Λένιν για το τι να κάνω. Χθες τον συμβουλεύτηκα και πάλι. Στάθηκε μπροστά μου και σαν να ήταν ζωντανός μου είπε: “Είναι δυσάρεστο να είμαι δίπλα στον Στάλιν, που έκανε τόσο κακό στο κόμμα”». Και ωσάν να εισακούστηκε το θέλημά της, ο Χρουστσόφ αποφάνθηκε: «Η παραπέρα διατήρηση της σαρκοφάγου με τη σορό του Στάλιν θα αναγνωριστεί ως μη αρμόζουσα, καθώς οι σοβαρές παραβιάσεις των λενινιστικών αρχών από τον Στάλιν, η κατάχρηση εξουσίας, η μαζική καταστολή κατά έντιμων Σοβιετικών πολιτών και άλλες δραστηριότητες της περιόδου της προσωπολατρίας καθιστούν αδύνατο να μείνει η σορός του στο μαυσωλείο του Λένιν». Κατόπιν αυτού, ο Στάλιν μεταφέρθηκε από το μαυσωλείο και ενταφιάστηκε ως κοινός θνητός στα τείχη του Κρεμλίνου.
Δύο φορές στη συνέχεια, τη μία επί Χρουστσόφ και την άλλη επί Μπρέζνιεφ, εστάλησαν ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας από τη Μόσχα στη γενέτειρά του, το Γκόρι της Γεωργίας, για να ανατινάξουν με εκρηκτικά το μοναδικό άγαλμά του που είχε απομείνει όρθιο, αλλά οι ντόπιοι υπερασπίστηκαν τον «Σοσό» τους με τα όπλα. Ωσπου αιφνιδιαστικά μια νύχτα, στις 25 Ιουνίου 2010, ο Στάλιν «απήχθη» με μια αιφνιδιαστική στρατιωτική επιχείρηση που οργάνωσε ο φιλοδυτικός τότε πρόεδρος της Γεωργίας Μιχαήλ Σαακασβίλι.
«Ηρθαν μετά τα μεσάνυχτα, έζωσαν με στρατό και αστυνομία την πλατεία και μέχρι να αντιληφθεί ο κόσμος τι γίνεται, με γερανό κατέβασαν το άγαλμα, το φόρτωσαν και το πήραν», μου αφηγήθηκε το 2019 για την «Κ» ο μητροπολίτης του Γκόρι, Ανδρέας. «Οι άνθρωποι εδώ είναι θυμωμένοι και αξιώνουν την επιστροφή του αγάλματος, μας φέρνει τουρισμό, ο Σοσό μάς δίνει ακόμη ψωμί», πρόσθεσε καθώς μας ξεναγούσε στο μουσείο του Στάλιν.
Με την κατάρρευση της Κόκκινης Αυτοκρατορίας, ξεκίνησε και η απομυθοποίηση του ιδρυτή της, του ανθρώπου που, όπως θα γράψει η νομπελίστρια συγγραφέας Σβετλάνα Αλεξίεβιτς (σ.σ. Το τέλος του Κόκκινου Ανθρώπου), «είχε ένα τρελό σχέδιο, να επιδιορθώσει τον “παλιό” άνθρωπο, τον Αδάμ της Παλιάς Διαθήκης, βγάζοντας από το εργαστήριο του μαρξισμού-λενινισμού έναν ξεχωριστό ανθρώπινο τύπο –τον homo sovieticus»· δεν το πέτυχε.
Η αρχή έγινε με την απόσυρση από τη δημόσια θέα και ακολούθησε η πώλησή του στα... παζάρια.
Στα κράτη δορυφόρους, κυρίως εκείνα που πολιτισμικά κοίταζαν προς τη Δύση (Βαλτική, Ουκρανία, Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία, Ανατολική Γερμανία), τα θηριώδη μπρούντζινα γλυπτά του εμπνευστή και πρωτεργάτη της Οκτωβριανής Επανάστασης ξηλώθηκαν από την επομένη, εν μέσω επιδοκιμασιών των κοινωνιών και κατέληξαν να γίνουν σκραπ ή πήγαν κατ' ευθείαν για λιώσιμο σε κάποιο χυτήριο – κάποια τα μάζεψαν σε «πάρκα αγαλμάτων» για τουριστικά αξιοθέατα. Μόνο στη Ρωσία παρέμειναν κάποια, όρθια, σε περιφερειακές πόλεις, τα πιο πολλά ξεχασμένα.
Αποκαθήλωση
Ο Βούλγαρος ηγέτης, γραμματέας της Κομμουνιστικής Διεθνούς, Γκεόργκι Δημητρώφ, γνωστός και από τη σθεναρή στάση του στη δίκη της Λειψίας για τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ, «ξωπετάχτηκε» από το επιβλητικό μαυσωλείο του στη Σόφια και ενταφιάστηκε ως κοινός θνητός, το δε «παλάτι» του ανατινάχθηκε με χρήση εκρηκτικών.
Χιλιάδες ήταν οι Αλβανοί που συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Σκεντέρμπεη το 1991 και κατέβασαν τραβώντας με συρματόσχοινα τον επιβλητικό ανδριάντα του Ενβέρ Χότζα, τον οποία έσυραν και πέταξαν σε γειτονικό ποτάμι. Ακολούθησε εκταφή του από το «Νεκροταφείο των Ηρώων του Εθνους» και ο ενταφιασμός σε άλλο, για τους απλούς πολίτες, μεταξύ των οποίων και πολλά θύματά του.
«Ηταν οι ίδιοι που κατά χιλιάδες τον μοιρολογούσαν και έχυναν δάκρυα στην ίδια πλατεία όταν πέθανε το 1985», μου είχε πει η χήρα του, Νεζμιγιέ, σε συνέντευξη που μου είχε παραχωρήσει για την «Κ» το 2008.
Ενας μπρούτζινος Τίτο έχει απομείνει όρθιος στη γενέτειρά του, το Κούμβροβετς της Κροατίας, και μια λιτή επιγραφή με το όνομά του στον χορταριασμένο τάφο του στην αριστοκρατική συνοικία Ντετινιέ του Βελιγραδίου θυμίζει ότι «ενθάδε κείται» ο εμπνευστής και αρχιτέκτων του γιουγκοσλαβικού πειράματος της σοσιαλιστικής αυτοδιαχείρισης.
Σε έναν απλό, κοινό με τη σύζυγό του Ελεν, τάφο στο Βουκουρέστι «αναπαύεται»(;) ο Νικολάε Τσαουσέσκου, ξεχασμένος πέθανε στο Σαντιάγο της Χιλής, όπου διέφυγε αυτοεξόριστος ο Ανατολικογερμανός κομμουνιστής ηγέτης Εριχ Χόνεκερ.
Ο τροχός της Ιστορίας κατέβασε τον Λένιν και τα «τέκνα» από το εικονοστάσι της επανάστασης και τα εξαπέστειλε στα... παζάρια, στις πλατείες, στα πάρκα και στις λαϊκές αγορές. Στην απόγνωσή τους, λόγω φτώχειας και ανέχειας, οι άνθρωποι ξεφορτώνονταν τα «ιερά και όσια» της Επανάστασης για να επιβιώσουν.
Ο Λένιν προσφερόταν σε αφθονία στους αυτοσχέδιους πάγκους σε προτομές μπρούντζινες, σιδερένιες, μαρμάρινες, κέρινες, σηματάκια, μετάλλια, προσωπογραφίες από χαλκό και ασήμι, πορτρέτα ζωγραφικής, σημαίες της επανάστασης κ.ά. Μαζί του στο «εμπόριο μνήμης», ο Στάλιν, ο Γκόργκι, ο Τζερζίνσκι, ο Μαγιακόφσκι και μόνον η μορφή του Τρότσκι, καθώς ο Στάλιν είχε φροντίσει να τον δολοφονήσει στο Μεξικό και να αφανίσει ό,τι μπορούσε να τον θυμίζει.
Πολύ γρήγορα ο «Λένιν και τα παιδιά του» εξελίχθηκαν σε εξαγώγιμο προϊόν της καταρρέουσας σοβιετικής αυτοκρατορίας, «εισβάλλοντας» στη Δύση.
Η σκηνή από το «Βλέμμα του Οδυσσέα» του Θόδωρου Αγγελόπουλου με τη φορτηγίδα να πλέει στον Δούναβη από ανατολικά προς δυσμάς, μεταφέροντας έναν «τραυματισμένο» ανδριάντα του Λένιν, αποτυπώνει τη μετα-σοβιετική μεταβατική πραγματικότητα.
Η Ευρώπη πλημμύρισε με αγάλματα, προτομές και πάσης φύσεως αξεσουάρ της Επανάστασης. Οργανωμένες αντικερί έκαναν χρυσές δουλειές. Αγόραζαν πάμφθηνα (στην αρχή) και πουλούσαν πανάκριβα σε συλλέκτες ή μουσεία. Ο Λένιν και τα άλλα «παιδιά» έφτασαν γρήγορα (και) στα καθ' ημάς να πωλούνται στις λαϊκές αγορές, σε Αττική, Θεσσαλονίκη, Ξάνθη, Θεσσαλία, σχεδόν παντού, μαζί με πιπεριές, μελιτζάνες και τουρσιά.
Κάποιοι έφτιαξαν «κόκκινες συλλογές», με φιγούρες της Οκτωβριανής Επανάστασης. Οπως ο Βασίλης Κωνσταντίνου από τη Θεσσαλονίκη, που βρέθηκε την περίοδο της διάλυσής της στο πεδίο με την ιδιότητα του υψηλόβαθμου στελέχους καπνικής εταιρείας και έφτασε να συγκεντρώσει διακόσια «κομμάτια-ενθύμια της Επανάστασης».
Αφίσες, καρτ ποστάλ, πορτρέτα, προτομές, το κάθε ένα με τη δική του ιστορία, τα έβρισκες απλωμένα στα αυτοσχέδια παζάρια. «Εχω μια, μοναδική, γύψινη προτομή του Τσαουσέσκου, την είχε σώσει μια μαθήτρια στην Κραϊόβα. “Πάρ' την, μου είπε, αν τη θέλεις, εμείς τι να την κάνουμε;”. Σε μια άλλη περίπτωση, στο Λένινγκραντ, επισκέφθηκα ένα κουρείο και θέλησα να χρησιμοποιήσω την τουαλέτα τους. Εκεί είδα πεταμένο και σκονισμένο, πνιγμένο στη βρωμιά έναν Μπρέζνιεφ σε πορτρέτο ζωγραφισμένο. Το αγόρασα πληρώνοντας στον μπαρμπέρη πέντε κουρέματα. Μου πήρε είκοσι χρόνια να συγκεντρώσω τα της συλλογής».
Ο Στάλιν αποκαθηλώθηκε το 1953 από τον Χρουστσόφ, όμως στο Γκόρι, τη γενέτειρά του, θέλουν το άγαλμά του πίσω. «Ο Σοσό μάς δίνει ακόμη ψωμί», λένε.
Πολύ γρήγορα ο «Λένιν και τα παιδιά του» εξελίχθηκαν σε εξαγώγιμο προϊόν της καταρρέουσας αυτοκρατορίας, «εισβάλλοντας» στη Δύση.
«Εμειναν οι μπότες»
Ο Ελληνας βουλευτής στο ουγγρικό κοινοβούλιο Λαοκράτης Κοράνης αφηγείται στην «Κ»: «Στην κεντρική πλατεία της Βουδαπέστης υπήρχε το “άγαλμα του προλετάριου” και λίγο παρακάτω μέχρι το 1956 ο ανδριάντας του Στάλιν. Με τη λαϊκή εξέγερση του '56, όμως, ο κόσμος το γκρέμισε και το κομμάτιασε. Διασώθηκαν πάνω στο βάθρο από το γλυπτό μόνο οι μπότες του Στάλιν! Εκεί ήταν και ο ανδριάντας του Λένιν και παραπάνω ένα επιβλητικό άγαλμα του σοβιετικού στρατιώτη. Τα μάζεψαν όλα το 1990 και τα έχουν σήμερα στο Πάρκο των Γλυπτών. Με την αλλαγή της κατάστασης στις πλατείες έβρισκες ό,τι μπορούσες να φανταστείς από την περίοδο του σοσιαλισμού. Τα ξεπουλούσαν όλα. Από εκεί προμηθεύτηκα και εγώ τη συλλογή μου. Μάζεψα γλυπτά Λένιν, κεφαλές, πίνακες ζωγραφικής, έχω Στάλιν, Τζερζίνσκι, σε μπρούντζο και πορσελάνες. Τα φυλάω στη σοφίτα και κάθε πρωί προτού φύγω για τη δουλειά περνάω και τους λέω μια “καλημέρα”. Τώρα που η νοσταλγία για τον σοσιαλισμό των μπολσεβίκων εξατμίζεται στις κοινωνίες που τον “γεύτηκαν”, σε βάθος χρόνου θα είναι οι μπρούντζινες φιγούρες του Λένιν, του Στάλιν και των συντρόφων τους σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, που θα θυμίζουν το σύντομο πέρασμα από την Ιστορία, της Μεγάλης Οκτωβριανής Επανάστασης».