Η σημαντική παράμετρος που αγνοούν οι οικονομολόγοι σήμερα
Η οικονομία έχει επιτύχει πολλά. Ωστόσο, σήμερα βρισκόμαστε σε κάποια αταξία. Δεν είχαμε προβλέψει συλλογικά τη χρηματοπιστωτική κρίση. Ακόμη χειρότερα, μπορεί να συνεισφέραμε σε αυτήν μέσω μιας υπερενθουσιώδους πεποίθησης για την αποτελεσματικότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών, των οποίων τη δομή και τις επιπτώσεις κατανοούσαμε λιγότερο καλά από όσο πιστεύαμε. Οπως πολλοί άλλοι, είδα πρόσφατα τον εαυτό μου να αλλάζει γνώμη, μια διαδικασία ενοχλητική για κάποιον που είναι εν ενεργεία οικονομολόγος πάνω από 50 χρόνια. Ακόμη κι έτσι, όσοι οικονομολόγοι έχουν ευημερήσει δυναμικά τον τελευταίο μισό αιώνα, θα μπορούσαν δικαίως να κατηγορηθούν ότι έχουν κεκτημένο συμφέρον στον καπιταλισμό, όπως αυτός λειτουργεί σήμερα. Σε αντίθεση με τους οικονομολόγους από τον Ανταμ Σμιθ και τον Καρλ Μαρξ έως τον Τζον Μέιναρντ Κέινς, τον Φρίντριχ Χάγιεκ, ακόμη και τον Μίλτον Φρίντμαν, παύσαμε σε μεγάλο βαθμό να σκεφτόμαστε την ηθική και το τι συνιστά την ανθρώπινη ευημερία. Είμαστε τεχνοκράτες που εστιάζουμε στην αποτελεσματικότητα. Εκπαιδευόμαστε ελάχιστα για τον σκοπό των οικονομικών επιστημών, για την έννοια της ευημερίας –τα οικονομικά της ευημερίας έχουν εξαφανιστεί εδώ και πολύ καιρό από το πρόγραμμα σπουδών– ή για το τι λένε οι φιλόσοφοι για την ισότητα. Οταν υφιστάμεθα πιέσεις, συνήθως περιπίπτουμε σε έναν ωφελιμισμό βασισμένο στο εισόδημα. Συχνά ταυτίζουμε την ευημερία με τα χρήματα ή την κατανάλωση, χάνοντας πολλά από αυτά που έχουν σημασία για τους ανθρώπους. Στην τρέχουσα οικονομική σκέψη τα άτομα έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία από τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων σε οικογένειες ή κοινότητες.
Πολλοί συμφωνούν με τον ορισμό του Λάιονελ Ρόμπινς για την οικονομική επιστήμη ως την κατανομή σπάνιων πόρων μεταξύ ανταγωνιστικών σκοπών ή το ότι οι οικονομολόγοι πρέπει να επικεντρώνονται στην αποτελεσματικότητα και να αφήνουν την ισότητα στους άλλους, ήτοι την πολιτική εξουσία ή τη διοικητική. Ωστόσο, οι άλλοι συχνά αποτυγχάνουν. Κι όταν η αναδιανομή πόρων κατευθύνεται στα ανώτερα εισοδηματικά κλιμάκια –και όχι ως κάτι αναπόφευκτο–, οι συστάσεις μας είναι κάτι παραπάνω από μια άδεια για λεηλασία. Ο Κέινς έγραψε ότι το πρόβλημα της οικονομίας είναι να συμβιβάσει την οικονομική αποτελεσματικότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη και την ατομική ελευθερία. Τα οικονομικά έχουν ισχυρά εργαλεία, αλλά απαιτούν υποθέσεις που δεν ισχύουν σε όλες τις συνθήκες. Θα ήταν καλό να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχουν σχεδόν πάντα ανταγωνιστικές υποθέσεις και να μάθουμε να επιλέγουμε ανάμεσά τους.
Είμαστε τεχνοκράτες που εστιάζουμε στην αποτελεσματικότητα. Παύσαμε σε μεγάλο βαθμό να σκεφτόμαστε την ανθρώπινη ευημερία.
* Ο κ. Ανγκους Ντίτον είναι καθηγητής Οικονομικών και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστημίο Πρίνστον. Ελαβε Νομπέλ στις Οικονομικές Επιστήμες το 2015. Το άρθρο δημοσιεύεται στο ιστολόγιο του ΔΝΤ.