H Ακαδημία αλλάζει, 95 χρόνια μετά
Ερχεται νόμος που εκσυγχρονίζει τον κανονισμό λειτουργίας της, για πρώτη φορά από την ίδρυσή της
Η Ακαδημία Αθηνών εκσυγχρονίζεται. Ενενήντα οκτώ χρόνια μετά την ίδρυσή του και 95 από τη θέσπιση του κανονισμού λειτουργίας του, το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας αποκτά νέο «σκελετό» και νέα εργαλεία. Η Ακαδημία θα εμπλουτισθεί με νέα γνωστικά αντικείμενα και σκοπούς, θα γίνει λιγότερο γραφειοκρατική, ενώ οι εκλογικές διαδικασίες της θα οργανώνονται με μεγαλύτερη διαφάνεια. Ο λόγος που ο εκσυγχρονισμός δεν αποφασίσθηκε νωρίτερα ήταν, σύμφωνα με μέλη της Ακαδημίας που μίλησαν στην «Κ», ότι ο οργανισμός αλλάζει μόνο με νόμο. Οι ακαδημαϊκοί έως τώρα απέφευγαν να «εκθέσουν» τα εσωτερικά τους στο φως μιας κοινοβουλευτικής συζήτησης.
Ωστόσο, η ανάγκη για αλλαγή του οργανισμού ήταν επιτακτική και καταδεικνύεται εμφατικά από ορισμένα κατάλοιπα του παρελθόντος. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον νόμο του 1929, για να προσμετρηθεί ένας ακαδημαϊκός στην απαρτία μιας συνεδρίασης έπρεπε να βρίσκεται εντός της Αττικής. «Τότε, για να έλθεις από τη... Χαλκίδα ή την Κόρινθο χρειαζόταν πολύς χρόνος», λέει στην «Κ» ακαδημαϊκός.
Για να επιτευχθεί το σημερινό φρεσκάρισμα, κομβικής σημασίας ήταν ότι στην ηγεσία της Ακαδημίας βρέθηκαν δύο ακαδημαϊκοί –ο Αντώνης Ρεγκάκος το 2022 και ο Μιχάλης Σταθόπουλος το 2023– που τάσσονται υπέρ της μεταρρύθμισης. «Ο συνδυασμός Ρεγκάκου - Σταθόπουλου ήταν ευτυχής συγκυρία. Ετσι, ο κ. Ρεγκάκος συγκρότησε επιτροπή από ακαδημαϊκούς για τη θέσπιση νέου οργανισμού και ο κ. Σταθόπουλος την ολοκλήρωσε», όπως τόνισε ακαδημαϊκός.
Καινοτομίες
Το σχέδιο νόμου θα καταθέσει στη Βουλή μέσα στο επόμενο δεκαήμερο ο αρμόδιος Υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης. Οπως ανέφεραν στην «Κ» υψηλόβαθμα στελέχη του υπουργείου, «ο νέος οργανισμός στηρίζεται μεν στην αρχιτεκτονική και στις βασικές αρχές του ισχύοντος πλαισίου, εισάγει δε σειρά από καινοτομίες, εγγυήσεις αποτελεσματικής λειτουργίας και εξειδικεύσεις εσωτερικών διαδικασιών». Μεταξύ των βασικότερων είναι:
• Διευρύνονται οι σκοποί της Ακαδημίας. Ετσι εισάγονται: α) Η διάδοση και προστασία της ελληνικής γλώσσας και πολιτιστικής κληρονομιάς, β) η επικοινωνία με τους κοινωνικούς φορείς, την επιστημονική και καλλιτεχνική κοινότητα και γ) η προώθηση και βράβευση της αριστείας και της προόδου.
• Εμπλουτίζονται τα γνωστικά αντικείμενα που θεραπεύουν η Α΄ τάξη των θετικών επιστημών, όπου προστίθενται, μεταξύ άλλων, η μηχανική, η κοσμολογία και η αστροσωματιδιακή, η επιστήμη των υπολογιστών και η Β΄ τάξη των γραμμάτων και των καλών τεχνών όπου προστίθενται η γλωσσολογία, η λαογραφία, η επιγραφική, η αρχιτεκτονική και οι εικαστικές τέχνες.
• Για πρώτη φορά καθιερώνεται η φανερή ψηφοφορία για εκλογικές διαδικασίες, ενισχύοντας τη διαφάνεια.
• Η διαδικασία εκλογής τακτικών μελών εξακολουθεί να ξεκινά με υποβολή αιτιολογημένης πρότασης από την οικεία τάξη προς την Ολομέλεια για πλήρωση κενής έδρας. Ομως, η αποδοχή της πρότασης διενεργείται διαζευκτικά με πολλαπλούς τρόπους (απόφαση της Ολομέλειας με μικρότερη από την ισχύουσα πλειοψηφία των 2/3 στα 3/5 ή απόφαση της οικείας τάξης με αυξημένη πλειοψηφία ή πρόταση της οικείας τάξης με συντριπτική πλειοψηφία) με φανερή πλέον πλειοψηφία.
• Σε σχέση με την ψηφοφορία εκλογής, αφενός, μειώνεται το ποσοστό απαρτίας από 2/3 σε 3/5, και περαιτέρω θεσπίζεται ότι η πλειοψηφία, η οποία παραμένει απόλυτη επί των παρόντων, δεν μπορεί να είναι μικρότερη των 2/5 του συνόλου. Με την πρόνοια αυτή, επιλύονται χρόνια κωλύματα και αδιέξοδα της εκλογικής διαδικασίας, που είχαν οδηγήσει στην αδυναμία κάλυψης δεκάδων εδρών. Κατ' αναλογία, οι ρυθμίσεις αυτές εφαρμόζονται και για τις άλλες κατηγορίες μελών (αντεπιστέλλοντα, επίτιμα και ξένοι εταίροι).
• Κατά παρέκκλιση της χρονοβόρας και γραφειοκρατικής διαδικασίας, πρόσωπα ιδιαίτερα εγνωσμένου κύρους, τα οποία διαθέτουν γενική αναγνώριση στο επιστημονικό τους πεδίο, εκλέγονται χωρίς προκήρυξη θέσης, με αυξημένη πλειοψηφία (3/5) και φανερή ψηφοφορία.
• Η Ακαδημία Αθηνών θα μπορεί, πλέον, να προσφέρει γνωμοδοτικές ή ερευνητικές υπηρεσίες και σε ιδιώτες και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και όχι μόνο στο Δημόσιο.
• Τα δημοσιεύματα της Ακαδημίας, η Βιβλιοθήκη και τα Αρχεία της θα είναι προσιτά στους ερευνητές και στο κοινό. Σε αυτό το πλαίσιο, εισάγεται η υποχρεωτική ηλεκτρονική δημοσίευση όλων των εκδόσεων της Ακαδημίας. Παράλληλα, ιδρύεται ψηφιακό αποθετήριο όλων των δημοσιευμάτων.
• Διευκρινίζεται ρητά ότι τα ερευνητικά κέντρα και γραφεία της Ακαδημίας εντάσσονται στο νομικό της πρόσωπο και εξειδικεύεται η άσκηση εποπτείας επ' αυτών από επιτροπές ακαδημαϊκών.
• Μειώνεται η θητεία του γραμματέα της Ακαδημίας από πενταετής σε τριετή.
«Διοικητική νωθρότητα»
«Η Ακαδημία μαστίζεται από συντηρητισμό, διοικητική νωθρότητα και ανεπάρκεια. Θα μπορούσε, βέβαια, κάποιος να τα δικαιολογήσει καθώς ο μέσος όρος ηλικίας των ακαδημαϊκών είναι γύρω στα 80 έτη, μειωμένος από τα 82 έτη προ δεκαετίας», υπογραμμίζει στην «Κ» ακαδημαϊκός που προσβλέπει σε ένα φρέσκο αέρα να διαπεράσει τα παράθυρα του κτιρίου της Ακαδημίας επί της οδού Πανεπιστημίου, το οποίο θεωρείται ένα από τα ωραιότερα νεοκλασικά κτίρια του κόσμου.