Σύνθετες ταυτότητες, ξεχασμένες ρωγμές

Εχει σημασία αν ο Εϊτάν είναι Εβραίος και η Ουαχίντα Αράβισσα; «Δεν αγαπάω “έναν Εβραίο”, αγαπάω τον Εϊτάν», υπερασπίζεται με πάθος. Εχει σημασία αν η διακεκριμένη επιστήμων, γιατρός Ρουθ Γουλφ, είναι Εβραία ή άθεη ή ο σύντροφός της είναι άνδρας ή γυναίκα; Eχει σημασία αν ο Τόμας, ένας εγωκεντρικός σκηνοθέτης, παντρεμένος με τον Μάρτιν, γνωρίζει σε ένα πάρτι τη χυμώδη, νεαρή δασκάλα, Αγκάτ και ξεκινάει μαζί της μια παράλληλη σχέση;

Πρόσωπα με διαφορετική προέλευση. Το πρώτο ζευγάρι από τη διεισδυτική, ουμανιστική πένα του Ουαζντί Μουαουάντ («Oλοι εμείς τα πουλιά», Εθνικό Θέατρο)· η δεύτερη, κεντρική ηρωίδα του αιχμηρού, σαρωτικού, και πυκνού, θεατρικού έργου του Ρόμπερτ Iκε («The doctor», Αμφι-θέατρο)· η τρίτη περίπλοκη σχέση, είναι ένα αντισυμβατικό κινηματογραφικό ταξίδι αυτογνωσίας από τον Αϊρα Σακς («Περάσματα»).

Δεν είναι τα μόνα έργα που ασχολούνται, με τον τρόπο του το καθένα, με το θέμα των ταυτοτήτων. Είναι, όμως, καίρια στα διλήμματα που θέτουν, δεν χαρίζονται και είναι σύγχρονα. Πόσο επικίνδυνο και άγονο είναι να φυλακίζεται κανείς σε έναν χαρακτηρισμό φυλετικό ή φύλου ή συγκεκριμένης ομάδας; «Κάθε άνθρωπος, χωρίς καμία εξαίρεση, διαθέτει μια σύνθετη ταυτότητα· αρκεί να θέσει στον εαυτό του ορισμένες ερωτήσεις, για να βγάλει στο φως τις ξεχασμένες του ρωγμές, διακλαδώσεις που δεν τις είχε υποψιαστεί, και να ανακαλύψει πως ο εαυτός του είναι σύνθετος, μοναδικός, αναντικατάστατος», γράφει ο Αμίν Μααλούφ (στο βιβλίο του «Φονικές ταυτότητες», 1998). Είναι άραγε «το βλέμμα μας που φυλακίζει συχνά τους άλλους στις στενές τους υπαγωγές, και είναι πάλι το βλέμμα μας που μπορεί να τους απελευθερώσει»;

Χρώμα, θρησκεία, γλώσσα, κοινωνική τάξη, θεωρούνται, συχνά, η κύρια αιτία για παρεκτροπές, για κακοποιητικές συμπεριφορές, για πολέμους... Η αντισημιτική κλίκα ή η αντιαραβική ή κάποια άλλη εναντίον των ομόφυλων ζευγαριών, δημιουργούν μεταξύ τους δεσμούς, επιθετικούς, στοχεύοντας τους «άλλους». Αλλά και οι «άλλοι» σφυρηλατούν τις δικές τους γέφυρες εναντίον πληθυσμιακών ομάδων. Ανάλογα από ποια πλευρά βλέπει κανείς τον κόσμο. Ούτως ή άλλως, «οι ιστορίες των ταυτοτήτων δεν είναι ποτέ στατικές, μονολιθικές ή πολιτικά αθώες», όπως υποστηρίζει η Αμερικανίδα καθηγήτρια κοινωνικής ανάλυσης Λίζα Ντούγκαν.

Σε εποχές μετασχηματισμών, κοινωνικών και πολιτικών, οι αντιφάσεις είναι πολλαπλές. Ο 37χρονος Ρόμπερτ Ικε είναι πιο τολμηρός, κάνει ένα βήμα παραπέρα, ανατρέποντας τα αναμενόμενα. Η οδηγία του είναι να παίζουν γυναίκες ανδρικούς ρόλους, μαύροι ηθοποιοί λευκούς, κ.ο.κ. Αυτή η αντιστροφή, ενώ στην αρχή δημιουργεί σύγχυση, στη συνέχεια παρακάμπτεται γιατί αφορά στην ουσία: η ιατρική δεοντολογία δεν κρίνεται από το αν ένας γιατρός είναι Εβραίος, άθεος ή γυναίκα. Η χρήση των «ταυτοτήτων» φαίνεται να είναι το καύσιμο για τα τρολ του Διαδικτύου. Οι άνθρωποι δικάζονται και καταδικάζονται στα σόσιαλ μίντια, όπου η ζωή αξίζει όσο μια ανάρτηση.

Ο Ουαζντί Μουαουάντ επιφυλάσσει τη δική του «τιμωρία» στον αφόρητα φανατικό Εβραίο Νταβίντ, πατέρα του Εϊτάν. Πώς θα αντιδράσει όταν ο κόσμος του καταρρεύσει; Οταν αυτό που νόμιζε ως «σπίτι», ως ρίζα, ως ταυτότητα, αποδεικνύεται ψευδές, μια, αναγκαία για την επιβίωσή του, κατασκευή; Πόσο μπορεί να αντέξει τη διάψευση; Και ποιο είναι το τίμημα;

Καμία απάντηση δεν μπορεί να είναι αρραγής. Κάθε ταυτότητα δοκιμάζεται στον χρόνο και σμιλεύεται από τον χαρακτήρα. Διαφορετικοί άνθρωποι, με πατρίδα ή χωρίς, με οικογένεια ή χωρίς, με δηλωμένο φύλο ή χωρίς, θα πρέπει να μπορούν να επιλέγουν τη δική τους αφήγηση, απέναντι σε προκαταλήψεις και στερεότυπα. Γιατί τα «περάσματα» αν δεν μένουν ανοιχτά δημιουργούν μόνο αποκλεισμούς και στρεβλώσεις.