Ελευθερία και προστασία της εθνικής ανεξαρτησίας
Γιατί όμως συνομοσπονδία κρατών; Εδώ νομίζω ότι έγκειται η μεγαλύτερη συμβολή του βιβλίου στην εργογραφία για τον Καποδίστρια.
Διότι ο Καλπαδάκης εντάσσει τις ιδέες του Καποδίστρια και τους σχεδιασμούς της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής σε ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο ιδεών και δράσης της εποχής, το οποίο μπορεί να συνοψιστεί στο ερώτημα «ποιος είναι ο καταλληλότερος τρόπος ειρήνευσης της Ευρώπης;».
Το σχέδιο του Καποδίστρια συγκεραννύει δύο σχέδια-κελύφη, που έλκουν την καταγωγή τους από πολιτικά σχέδια προηγούμενων αιώνων.
Το πρώτο σχέδιο-κέλυφος είναι εκείνο του διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, του οποίου η καταγωγή ανάγεται στις Σταυροφορίες. Κοινός στόχος όλων των παραλλαγών αυτού του σχεδίου ήταν η ανακατάληψη των πρώην χριστιανικών εδαφών της νοτιοανατολικής Μεσογείου από τα χέρια των μουσουλμάνων.
Η λογική αυτών των σχεδίων ενισχύθηκε κατά τους πρώτους αιώνες της νεότερης εποχής με τις παπικές βούλες Romanus Pontifex (1455) και Inter caetera (1493), σύμφωνα με τις οποίες οι χριστιανοί ηγεμόνες μπορούσαν να κατακτούν μη χριστιανικά εδάφη. Eνα τέτοιο σχέδιο ήταν κι εκείνο της Μεγάλης Αικατερίνης.
Το δεύτερο σχέδιο-κέλυφος είναι εκείνο της συνομοσπονδίας των ευρωπαϊκών κρατών για την αποφυγή του πολέμου. Ο συγκερασμός οφείλεται στο σκεπτικό ότι εφόσον συχνή αιτία πολέμου μεταξύ των Ευρωπαίων ηγεμόνων ήταν η κατάκτηση νέων εδαφών, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ως ο «άλλος» στη γειτονιά της Ευρώπης, θα μπορούσε να γίνει το αντικείμενο της κατάκτησης. Eνα από τα παλαιότερα σχέδια συνομοσπονδίας, το οποίο αναφέρεται στο βιβλίο του Καλπαδάκη, είναι εκείνο του Ερρίκου Δ΄ της Γαλλίας, το οποίο συνέταξε ο υπουργός του, Duc de Sully.
Eνα από τα πλησιέστερα στην εποχή του Καποδίστρια είναι εκείνο του Ναπολέοντα, το οποίο μας θυμίζει εύστοχα ο συγγραφέας στην προμετωπίδα του βιβλίου. Eνα ακόμη πιο πρόσφατο; Μα, η Ευρωπαϊκή Eνωση!
Ο Καποδίστριας γνώριζε ότι το νέο πολιτικό τοπίο εγκαινίασε, εκτός από τη διπλωματία των διασκέψεων, και τις προϋποθέσεις για μια πολιτική ειρήνης η οποία έμελλε να διαρκέσει (με κάποιες εξαιρέσεις) για έναν αιώνα.
Σ' αυτό το νέο σύστημα ασφαλείας προσέβλεπαν και κατέθεταν τις απόψεις τους και τη δράση τους δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Το πρώτο προέκυψε από το συνέδριο της Βιέννης και συνιστούσε τη «συντηρητική» εκδοχή ειρήνευσης της Ευρώπης των μοναρχών.
Το δεύτερο, το «προοδευτικό», υιοθετώντας κυρίως την καντιανή προτροπή για αιώνια ειρήνη, διεκδικούσε τη ρε που μ π λ ικανοποίηση και την ομοσπονδιοποίηση των ευρωπαϊκών κρατών για την προστασία τους.
Ζήτημα επιβίωσης
Η ομοσπονδοποίηση εδώ δεν θα πρέπει να εκληφθεί ως μια προοδευτική επιλογή, αλλά μάλλον ως μια προοπτική βασισμένη στην ιστορική εμπειρία, γνωστή ήδη στον Μοντεσκιέ: οι ρεπούμπλικες, ως αδύναμα κράτη, θα έπρεπε να συνασπίζονται για την επιβίωσή τους.
Το βιβλίο του Καλπαδάκη ξεφεύγει από τον κανόνα της γραμμικής αφήγησης διότι ξεδιπλώνει την πλοκή του γύρω από τα σημαινόμενα δύο επιστολών: οι αφορμές, το πλαίσιο, τα κίνητρα, το ευρωπαϊκό υπόβαθρο.
Η πρακτική πολιτική σκέψη του Καποδίστρια συναντιέται με τα πολιτικά οράματα και τις προαιώνιες ουτοπίες της Ευρώπης για ειρήνευση. Από αυτή την άποψη αξίζει να προσεχθεί: μας προσφέρει τη μεγάλη εικόνα, την πρώτη ύλη και τα καλούπια με τα οποία οι ευρωπαϊκές δυνάμεις κατέστρωναν τα πολιτικά τους σχέδια.
Μια διπλωματική κίνηση που απέβλεπε στην επιβίωση των λαών της περιοχής, ταυτόχρονα με την εξουδετέρωση της Πύλης.