Μια κοινωνία με διαφορά στήθους
Εκθεση για το γυναικείο μπούστο και το ανδρικό στέρνο με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας
Ακόμη και ο Γαλαξίας οφείλει τη δημιουργία του στο γυναικείο στήθος. Ο Τιντορέτο και ο Ρούμπενς, αντλώντας από τον αρχαίο μύθο που ήθελε τον Δία να τοποθετεί τον γιο του Ηρακλή στο στήθος της Ηρας για να τον θηλάσει ώστε να γίνει αθάνατος, απέδωσαν ζωγραφικά τη στιγμή που η θεά δυσανασχετεί. Ξυπνώντας η Ηρα και βλέποντας πως το μωρό που βυζαίνει δεν είναι δικό της αλλά της θνητής Αλκμήνης, τραβά τον μαστό της με δύναμη και ένας πίδακας γάλακτος αναβλύζει ορμητικά στον ουρανό. Ο κόσμος γεννιέται και κινείται γοργά από τη μυθολογία στην προϊστορία και από εκεί στην κλασική αρχαιότητα και στους νεότερους χρόνους.
Τα σχηματοποιημένα μικρά στήθη των κυκλαδικών ειδωλίων που συνδέονται με τη γονιμότητα, οι ξέστηθες ιέρειες της μινωικής Κρήτης, οι αιμοχαρείς Αμαζόνες, η θεά Ισις της Αιγύπτου που τα στήθη της υπόσχονταν την αθανασία και η Αφροδίτη της Κνίδου του Πραξιτέλους δίνουν, καθώς ο κόσμος προχωράει, τη σκυτάλη στις Βενετσιάνες εταίρες του 16ου αιώνα, στο πληθωρικό μπούστο των γυναικών της κατώτερης τάξης της γαλλικής Αναγέννησης, αλλά και στην ανδρόγυνη φιγούρα της βασίλισσας Ελισάβετ Α΄ στην ελισαβετιανή Αγγλία.
Και από εκεί το ταξίδι βέβαια είναι πολύ μακρύ. Από τα κορίτσια με το στήθος «σανίδα» όπως επέτασσε η μόδα στον Μεσοπόλεμο και τις φροϊδικές θεωρίες για τη σύνδεση του ανθρώπου με το στήθος, μέχρι τα pin-up girls της δεκαετίας του '40 και τον μύθο για το κάψιμο των σουτιέν το 1968, οι συζητήσεις για τον γυναικείο κόρφο καλά κρατούν.
Πριν από λίγες ημέρες η κριτικός μόδας Βανέσα Φρίντμαν των New York Times ξεκίνησε το άρθρο της για το ντεφιλέ του οίκου Yves Saint Laurent λέγοντας «Αρκετά με τα βυζιά». Καθώς επιτίθεται στον καλλιτεχνικό διευθυντή του οίκου, Αντονι Βακαρέλο, σχολιάζοντας πως δεν μπορεί ένα λεπτό καλσόν να λειτουργεί σαν φόρεμα και αυτό να είναι η βάση της συλλογής, μιλάει για τη συνεχή αντικειμενικοποίηση του γυναικείου στήθους, παρά τις επιταγές της εποχής που προστάζουν διαφορετικά. Προκύπτει λοιπόν ξανά αυτό το θέμα τού αν το γυναικείο στήθος πρέπει να παραμένει «κρυφό», ιδιωτικό ή αν μπορεί να εκτίθεται δημόσια.
«Σε ποιον ανήκει;»
Το 2006, στην πραγματεία «Η ιστορία του γυναικείου στήθους» (εκδόσεις Αγρα) που υπέγραφε, η Mέριλιν Γιάλομ έκανε μια καίρια ερώτηση: Σε ποιον ανήκει το στήθος; Ανήκει στο παιδί που θηλάζει, στον άνδρα ή στη γυναίκα που το θωπεύει; Στον καλλιτέχνη που αναπαριστά τη θηλυκή μορφή, στη βιομηχανία μόδας; Στη θρησκεία, στην ηθική; Μήπως στην πολιτική; Στην ιατρική ή στην πορνογραφία; Ανήκει τελικά στις γυναίκες; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δείχνει πώς προσπάθησαν διάφοροι θεσμοί αλλά και άνδρες ιστορικά να σφετεριστούν τα γυναικεία στήθη, υποστηρίζει η συγγραφέας. Γιατί, φυσικά, αυτή η κουβέντα αφορά μόνο τις γυναίκες και όχι το ανδρικό στέρνο που διαχρονικά συνδέεται με ιστορίες ρώμης και σεξαπίλ.
Πάνω σε αυτό το ερώτημα και σε αυτή τη διάκριση ανάμεσα στα γυναικεία και ανδρικά στήθη πρέπει να δομήθηκε και η έκθεση «Darker, Lighter, Puffy, Flat» στο Kunsthalle της Βιέννης. «Γιατί ακόμη προκαλεί και διχάζει η θέα ενός γυναικείου στήθους;» αναρωτιέται η επιμελήτρια της έκθεσης Λόρα Αμαν (Laura Amann). Πώς γίνεται ένα τέτοιο ζήτημα να βγαίνει μπροστά και να «κλέβει» λεπτά από τα δελτία ειδήσεων όταν ο πλανήτης απειλείται με οικολογική καταστροφή και υπάρχουν παντού ανθρωπιστικές κρίσεις; Πώς είναι δυνατόν μια γυναικεία θηλή να αναστατώνει αλγορίθμους και να απασχολεί τα δικαστήρια; Με παλιότερα έργα αλλά και νέες αναθέσεις μάς κάνει να σκεφτούμε απλά: γιατί οι άνδρες μπορούν ανά πάσα στιγμή να βγάλουν τις μπλούζες τους ενώ οι γυναίκες είναι ακόμη υποχρεωμένες να ιδρώνουν; Γιατί ακόμη πέφτουμε σε αντιφάσεις με το γυναικείο στήθος; Δεχόμαστε ότι η σχέση της μητέρας με το βρέφος είναι ιερή και η σημασία του θηλασμού σημαντική όχι μόνο για τη σωματική αλλά και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξή του, ωστόσο, όταν βλέπουμε μια γυναίκα να θηλάζει δημόσια, ακόμη θα αισθανθούμε αμηχανία. Συχνά, δε, τα πιο επικριτικά σχόλια θα προέλθουν από γυναίκες. Απόδειξη ότι το στήθος δεν μας ανήκει, απολογούμαστε κάθε φορά!
Η επιμελήτρια απορεί στο εισαγωγικό της κείμενο στον κατάλογο της έκθεσης πώς γίνεται στη Βιέννη, σε μια πόλη που είναι πιο κοντά από κάθε άλλη «σε μια σοσιαλιστική ουτοπία» με πλούσιο πολιτιστικό υπόβαθρο, προσιτή στέγαση, σύστημα υγείας για όλους και πρόσβαση στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, οι ρατσιστικές, σεξιστικές και στερεότυπες αφηγήσεις γύρω από την έννοια του φύλου και της οικογένειας να μην έχουν καταρριφθεί.
Γιατί ακόμη διχάζει η θέα ενός γυναικείου στήθους; Γιατί αισθανόμαστε αμηχανία όταν βλέπουμε γυναίκα να θηλάζει;
Γιατί οι άνδρες μπορούν ανά πάσα στιγμή να βγάλουν τις μπλούζες τους, ενώ οι γυναίκες πρέπει να ιδρώνουν;