Η άγρια και ανθρώπινη «Θάλασσα» του Γκιλβίκ

ΓΚΙΛΒΙΚ Η θάλασσα μτφρ. Γιάννης Παλαβός εκδ. Gutenberg σελ. 175 Το επίθετό του σημαίνει «διαβολάκος». Χρησιμοποιούσε μόνον αυτό, διότι, όπως έχει πει ο ίδιος, με το όνομά του –Εζέν– τον φώναζε η μητέρα του, με την οποία δεν ήθελε να έχει καμία σχέση· «ήταν μία μητέρα βασανίστρια, “ευνουχίστρια” όπως θα λέγαμε σήμερα (σ.σ. 1982), μια μητέρα κακή». Ηταν θρήσκος και αποφάσισε να δηλώσει άθεος κοντά στο 1937, διότι «η Εκκλησία συμμάχησε με τον φασισμό (σ.σ. του Φράνκο)». Ηταν κομμουνιστής, αλλά του πήρε μήνες να ηρεμήσει από τις αποκαλύψεις του 20ού συνεδρίου του σοβιετικού Κ.Κ. για τη Μεγάλη Εκκαθάριση επί Στάλιν. Δεν είχε χρήματα για να σπουδάσει, οπότε

διορίστηκε δι’ εξετάσεων στο Δημόσιο ως φοροεισπράκτορας στην Αλσατία (1926) και κατέληξε μεταπολεμικά (1946) επιθεωρητής Εθνικής Οικονομίας· αργότερα (1960), μάλιστα, του προτάθηκε να προαχθεί σε γενικό επιθεωρητή, με την προϋπόθεση να αποκηρύξει το Κομουνιστικό Κόμμα Γαλλίας. Δεν κατάφερε ποτέ να καταλάβει γιατί ο κόσμος δεν ήταν φτιαγμένος όπως η γενέτειρά του Βρετάνη.

Ο Γκιλβίκ υπήρξε ένας ποιητής που διέτρεξε υφολογικά ένα μεγάλο τμήμα των ρευμάτων του 20ού αιώνα, από τον Μεσοπόλεμο κι εντεύθεν και τιμήθηκε με τα σημαντικότερα λογοτεχνικά βραβεία της Γαλλίας. Η «Θάλασσα», με τα 198 «κβάντα», όπως τα ονομάζει ο μεταφραστής, είναι, αν κρίνει κανείς με βάση όσα χρήσιμα μαθαίνουμε στην εισαγωγή και το επίμετρο της έκδοσης, το ποίημα που εκφράζει διαυγέστερα την πεμπτουσία της ποίησής του και των μεταμορφώσεών της. Η «Θάλασσα», που ανήκε ως ποίημα στη συλλογή «Μοτίβα» (1987), έρχεται ως αυτόνομο έργο στα ελληνικά και αυτό τεκμαίρεται κατά την αναγνωστική διαδικασία. Τα σύντομα «κβάντα» της δίγλωσσης έκδοσης είναι τα ίδια κύματα της θάλασσας της Βρετάνης, που, όπως εύστοχα παρατηρεί ο μεταφραστής, είναι μάλλον το εκ διαμέτρου αντίθετο τοπίο της θάλασσας του Ελύτη. Αυτή η άγρια, ανοιχτή θάλασσα αναπαριστά την ποιητική και κοινωνικοπολιτική ζωή του Γκιλβίκ· την πάλη του με τον κόσμο. «Μη φοβάστε/ δεν θα καλύψω/ δεν θα πλημμυρίσω/ την υφήλιο./ Υπάρχουν νόμοι/ που κι εγώ ακόμα/ υποχρεούμαι να τηρώ», γράφει ο Γκιλβίκ.

Είναι εμφανής η εναγώνια προσπάθεια του ποιητή να καταλάβει τον Αλλο· να χωρέσει στον νου του την ακμή και την παρακμή του ανθρώπου· να βρει τις ίδιες του τις αντιφάσεις και να συμφιλιωθεί με αυτές. Η «Θάλασσα» του Γκιλβίκ, όσο επιθετική κι αν φαντάζει, είναι σίγουρα μία έκφανση της ανθρώπινης ύπαρξης εντέλει οικεία – ποιος, άλλωστε, δεν έχει βρεθεί σε δίνες και διλήμματα; Ποιος, άραγε, δεν έχει συγκρουστεί με την ανεξέλεγκτη πραγματική πραγματικότητα; Ποιος δεν τα ’χει βάλει ταυτόχρονα με τη φύση και το υπερφυσικό;

Παρότι σε συνέντευξή του –τμήματα των οποίων εντάσσονται στο επίμετρο– έχει δηλώσει ότι δεν διαθέτει κανέναν ορισμό για την ποίηση, σε άλλη περίσταση δίνει εντέλει έναν ορισμό, πιστός στις αντιφάσεις του: «Η ποίηση είναι η αίσθηση, η επίγνωση της σχέσης μας με τα πράγματα – από τα ταπεινότερα ώς τα σημαντικότερα». Ποιος ξέρει, ίσως από κεκτημένη ταχύτητα είχε δώσει τον ορισμό, τουλάχιστον, της «Θάλασσας». Αυτού του εξαίσιου ποιήματος που σε σκεπάζει όπως τα κύματα στ’ ανοιχτά της Βρετάνης.

Είναι εμφανής η εναγώνια προσπάθεια του ποιητή να καταλάβει τον Αλλο· να χωρέσει στον νου του την ακμή και την παρακμή του ανθρώπου.

Στα ελληνικά η «Θάλασσα», που ανήκε στη συλλογή «Μοτίβα» (1987), έρχεται ως αυτόνομο έργο.