Τα άγνωστα τοπία της ζωής μας
Ηταινία «Αγνωστο τοπίο» της Νορβηγίδας Σίλιε Εβενσμου Γιάκομπσεν, που προβλήθηκε στο 26ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, είναι από μόνη της ένα πραγματικά άγνωστο, ανοίκειο τοπίο μολονότι εστιάζει σε ό,τι πιο οικείο, έως και κοινότοπο, μπορεί να υπάρξει: την καθημερινότητα μιας οικογένειας.
Σπάνια ο τίτλος ενός έργου μπορεί να έχει τόσο πολλές σημασίες ταυτόχρονα. Να πούμε εδώ πως αυτή είναι η ελληνική εκδοχή του πρωτότυπου «A New Kind of Wilderness». Μια πιο πιστή απόδοση αυτού θα ήταν «Ενα νέο είδος ερημιάς». Η ουσία όμως δεν αλλάζει: ακόμα και έτσι να αποδιδόταν στη γλώσσα μας, και αυτή η εκδοχή έχει πολλαπλές σημασίες.
Η ιστορία είναι αυτή: ο Αγγλος Νικ και η Νορβηγίδα γυναίκα του Μαρία μεγαλώνουν τα τέσσερα παιδιά τους απολύτως εναλλακτικά: σε ένα αγρόκτημα, καλλιεργώντας τη δική τους τροφή, παίρνοντας νερό από τη βροχή, εκτρέφοντας ζώα (όχι όμως για σφαγή), διδάσκοντας τα παιδιά τους που δεν πάνε σχολείο.
Δεν είναι «ταλιμπάν» του φυσικού τρόπου ζωής. Ακούμε τον Νικ κάποια στιγμή να αμφιβάλλει, να αγωνιά για την επιλογή αυτή. Η κάμερα της Γιάκομπσεν μαρτυρά πάντως δύο ανθρώπους που έχουν βρει το έτερον ήμισυ σε απόλυτο βαθμό· τα βαθύτερα «θέλω» τους ταιριάζουν αρμονικά. Είναι γαλήνιοι, μιλούν γλυκά, ήρεμα – το ίδιο και τα παιδιά τους. Ο σεβασμός προς τη φύση είναι γι’ αυτούς μια καθημερινότητα. Εδώ, λοιπόν, έχουμε ένα πρώτο «άγνωστο τοπίο», τουλάχιστον για όλους εμάς που ζούμε συμβατικά στην πόλη.
Η φύση όμως είναι «τυφλή»· συχνά, συχνότατα, δεν ανταποδίδει τον σεβασμό που εισπράττει: μέσα από δύο τρία και μόνο φωτογραφικά πλάνα δίχως καμία αφήγηση, καταλαβαίνουμε ότι η Μαρία προσβάλλεται από καρκίνο. Ειδικά η φωτογραφία με τους ορούς της χημειοθεραπείας καταμεσής της φύσης, είναι από μόνη της ένα αυτόνομο «άγνωστο τοπίο».
Δεν βλέπουμε τη Μαρία να πεθαίνει. Βλέπουμε το μετά: αυτό κι αν συνιστά «άγνωστο τοπίο» για όσους απομένουν πίσω. Ενα άλλο σύμπαν. Η φύση συνεχίζει τους αργούς της ρυθμούς αδιάφορη στον θρήνο, στο πένθος, στη συντριπτική απώλεια των παιδιών και του πατέρα. Ομως, την ίδια στιγμή, τους γαληνεύει.
Οπως γίνεται συνήθως με κάθε μεγάλη απουσία, κάτι πρέπει να αλλάξει. Ο Νικ υποχρεώνεται να πουλήσει τη φάρμα και να επιστρέψουν στον πολιτισμό (με και χωρίς εισαγωγικά, ό,τι προτιμάτε). Αλλο ένα «άγνωστο τοπίο» τόσο για τους πρωταγωνιστές όσο και για τον θεατή.
«Αγνωστο τοπίο» όμως για τον θεατή ειδικά είναι και ο χρόνος: η κάμερα της Γιάκομπσεν ακολουθεί την οικογένεια σε ένα μεγάλο βάθος χρόνου. Δεν είναι η αποτύπωση μιας μέρας ή μιας περιόδου από τη ζωή τους. Είναι η ζωή τους. Και ο θάνατός τους.
Η ταινία φαντάζει απλή, ακόμα και απλοϊκή. Αλλά δεν είναι. Οπως καθενός η ζωή, η οικογένεια, όσο δεδομένη κι αν φαντάζει, παραμένει, εν πολλοίς, ένα άγνωστο τοπίο.