Δεν έχουμε νερό, αλλά χτίζουμε πισίνες
Τα παλιά μεταλλεία έχουν κλείσει. Τα περισσότερα αμπέλια έχουν εγκαταλειφθεί. Εισόδημα δίνει μόνο ο τουρισμός – απόδειξη ότι το νησί τον χειμώνα ερημώνει. Αρκούν τα εξοχικά και τα υπόσκαφα ξενοδοχεία για να ζήσει η Σέριφος;
Στο άπειρο μάτι αυτή είναι ακόμη μια τυπική κυκλαδίτικη πλαγιά. Κάτω από ένα ξωκκλήσι, οι αναβαθμίδες σχηματίζουν μικρά μπαλκόνια. Στις άκρες τους έχουν φυτρώσει μαργαρίτες, στο βάθος του ορίζοντα διακρίνεται η Κύθνος. Πέρα από προνομιακή θέα, όμως, αυτή η γη έχει και άλλα να προσφέρει. Εδώ, σε 16 ανεμοδαρμένα στρέμματα, ρίζωσαν τα κλήματα του Χρήστου Χρυσολωρά. Θέλει χέρια γερά και μεράκι για να παράγεις σε αυτόν τον τόπο. Στη Σέριφο, γνωστή και ως «Σιδηρά Νήσο», η αμπελουργία αποτελούσε συμπληρωματικό εισόδημα της άλλοτε έντονης μεταλλευτικής δραστηριότητας. Πριν από δεκαετίες, όμως, πρώτα άδειασαν οι στοές και έπειτα εγκαταλείφθηκαν τα αμπέλια. Πλέον ο τουρισμός μοιάζει με μονοκαλλιέργεια.
Ο 40χρονος οινοποιός, ένας από τους λίγους ντόπιους που δραστηριοποιούνται στον πρωτογενή τομέα, στηρίζει μεγάλο ποσοστό του εισοδήματός του στους θερινούς επισκέπτες. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια ανησυχεί για τη ρότα που έχει χαράξει η Σέριφος. «Μικρό νησί είμαστε, όλοι ξέρουμε ποιος χτίζει και γιατί, είτε είναι καταλύματα είτε εξοχικά που θα νοικιάζονται με βραχυχρόνια μίσθωση», λέει. «Αυτό που διαπιστώνω είναι ότι δεν αντέχει άλλο το νησί. Η φέρουσα ικανότητά του έχει τελειώσει προ ετών».
Ο συνεργάτης του στο οινοποιείο, Γιάννης Κόντες, λέει ότι πέρυσι το καλοκαίρι, στην περίοδο της αιχμής, διακοπτόταν για κάποιες ώρες τη νύχτα η ηλεκτροδότηση στο δικό του χωριό, την Παναγιά, ώστε να εξασφαλιστεί η αδιάλειπτη απόδοση του δικτύου στα μέρη του νησιού όπου συμπυκνώνεται σχεδόν όλη η τουριστική κίνηση, τη Χώρα και το Λιβάδι. «Ολα λειτουργούν με βάση τον τουρισμό», τονίζει.
Αυτές οι εξελίξεις οδηγούν σε αντιδράσεις. Οι δύο οινοποιοί θυμούνται την περίπτωση του Καλλίτσου, ενός χωριού που σχεδόν σύσσωμο πριν από λίγα χρόνια αρνήθηκε να συνδεθεί ένα νέο εξοχικό με τη δεξαμενή που τους υδροδοτεί. «Σήμερα θα συνδεθεί αυτό, αύριο θα ακολουθήσουν άλλα», ήταν το σκεπτικό τους.
Παράλληλα, η αυξανόμενη τάση πώλησης οικοπέδων τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως δημιουργεί σε κάποιους κατοίκους ψευδείς προσδοκίες. Στην «Κ» αναφέρθηκε η περίπτωση ενός δυσπρόσιτου ελαιώνα, μεγέθους ούτε δύο στρεμμάτων, με θέα σε ρεματιά. Ηταν μη οικοδομήσιμος βάσει των σχετικών διατάξεων και θα μπορούσε να διατεθεί μόνο προς αγροτική εκμετάλλευση. Ο ιδιοκτήτης του, όμως, τον πουλούσε σε υψηλή τιμή, θεωρώντας ότι ίσως κάποιος θα μπορούσε να παρακάμψει τους περιορισμούς και να μετατρέψει το παλιό αγροτόσπιτο που βρισκόταν στην έκτασή του σε τουριστικό κατάλυμα. Το έβλεπε ως ευκαιρία που δεν μπορούσε να αφήσει ανεκμετάλλευτη.
Οπως συνέβη και στη γειτονική Σίφνο, η πρόσφατη πρόταση της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού για ένταξη του νησιού στον θεσμό των υπό απειλή μνημείων της οργάνωσης Europa Nostra προκάλεσε ποικίλες συζητήσεις. Σε σύγκριση με άλλα κυκλαδονήσια, η Σέριφος μπορεί να υπολείπεται σε τουριστική κίνηση και οικοδομική δραστηριότητα. Ενα μεγάλο μέρος της παραμένει αδόμητο. Ωστόσο, αρκετοί ντόπιοι ανησυχούν βλέποντας ότι ήδη, με την τωρινή εκμετάλλευση, οι πόροι του νησιού εξαντλούνται.
Η δόμηση
Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, την περίοδο 2018-2022 εκδόθηκαν για τη Σέριφο 78 άδειες δόμησης που αντιστοιχούν σε 14.711 τ.μ. Ο τοπογράφος Χρήστος Συντριβανόπουλος εκτιμά ότι ο ρυθμός της οικοδομικής δραστηριότητας δεν είναι ανησυχητικός και ότι δεν μπορεί να συγκριθεί με άλλα νησιά. Υπολογίζει ότι χτίζονται κατά μέσον όρο πέντε με έξι νέες κατασκευές εκτός σχεδίου ετησίως. Σύμφωνα με στοιχεία που συνέλεξε ο συνάδελφός του Αχιλλέας Γαζής, την περίοδο 2009-2023 κατασκευάστηκαν 101 εκτός σχεδίου κτίρια με σχετικές αδειοδοτήσεις, τα περισσότερα στο νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού, ενώ την περίοδο 1978-2008 ο αριθμός τους ήταν 125.
«Βγάζουν τις άδειες, αλλά δεν υλοποιούνται όλες. Τις εκδίδουν στη λογική της εκμετάλλευσης του ακινήτου γιατί, όπως είναι η νομοθεσία, σήμερα χτίζεις, αύριο δεν χτίζεις», λέει ο κ. Συντριβανόπουλος, επισημαίνοντας ότι κυρίως κατασκευάζονται βίλες. «Ζήτηση υπάρχει για χωράφια, αλλά τα πιο αξιόλογα ακίνητα έχουν ήδη αγοραστεί».
Αντιστοίχως ο πολιτικός μηχανικός Γιάννης Σακελλαρίου παρατηρεί ότι εδώ και μία τριετία το νησί μπαίνει πιο αισθητά στον χάρτη της αγοράς ακινήτων. «Είχε μείνει πίσω η Σέριφος. Τελευταία όμως αλλάζει κάτι, ίσως γιατί εξαντλούνται και τα άλλα νησιά. Γίνονται αγοραπωλησίες που αφορούν μεγαλύτερες επενδύσεις, μεγαλύτερες εκτάσεις και μεγαλύτερα πορτοφόλια», λέει. Ο ίδιος δεν θεωρεί ότι είναι ορθή η χρήση του όρου της «υπερδόμησης» για το συγκεκριμένο νησί. «Υπάρχει μια αυξανόμενη δόμηση στα πιο προσιτά τμήματα της Σερίφου, αλλά δεν μπορεί να συγκριθεί με την Πάρο ή τη Σίφνο. Μπορεί να υπάρξει στο μέλλον υπερδόμηση και καλό είναι να την προλάβουμε», προσθέτει.
Η Ελένη Χρυσολωρά, επί 40 έτη συμβολαιογράφος και υποθηκοφύλακας, παρατηρεί ότι στη Σέριφο το πολεοδομικό πρόβλημα είναι πιο περίπλοκο σε σχέση με γειτονικά νησιά. Κάνει λόγο για οικισμούς που ουδέποτε οριοθετήθηκαν παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες της τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς και για έλλειψη αυστηρού πολεοδομικού ελέγχου. Οπως και στη Σίφνο, οι σχετικοί έλεγχοι διεξάγονται στη Σέριφο από το υποστελεχωμένο τμήμα δόμησης της Μήλου.
Υπόσκαφο με... τελεφερίκ
Το τελευταίο διάστημα στο νησί η συζήτηση στρέφεται και γύρω από τα υπόσκαφα κτίσματα. Υπάρχουν ντόπιες φωνές που θεωρούν ότι αυτές οι επεμβάσεις, παρότι φέρουν τις σχετικές αδειοδοτήσεις, αλλοιώνουν το τοπίο και είναι ξένες προς τη φυσιογνωμία και την αρχιτεκτονική του νησιού. Μέχρι τον Απρίλιο έχει τεθεί σε διαβούλευση η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων της κατασκευής ενός εκτός σχεδίου υπόσκαφου ξενοδοχείου τεσσάρων αστέρων, δυναμικότητας 93 κλινών, κοντά στην παραλία Γάνεμα. Η χωροθέτησή του εμπίπτει εντός των ορίων της προστατευόμενης περιοχής Natura 2000.
Σύμφωνα με τη μελέτη 263 σελίδων που είδε η «Κ», το κόστος κατασκευής εκτιμάται στα 5 εκατ. ευρώ. Το συγκρότημα θα αποτελείται από δέκα υπόσκαφα κτίρια, τα οποία θα συνδέονται με επίγειο τελεφερίκ μήκους 80 μέτρων. Σε καθένα από τα 31 δωμάτια θα αντιστοιχεί και μία πισίνα, ενώ θα δημιουργηθεί και μία κοινόχρηστη. Προβλέπεται ακόμη να γίνει σύνδεση με το δημοτικό δίκτυο υδροδότησης και ηλεκτροδότησης. Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι στην περιοχή δεν υπάρχουν «προβλήματα αρνητικής σωρευτικής δράσης» και ότι η επένδυση θα γίνει «με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον και στο τοπίο».
Η αρχιτέκτων Φλώρα Καταλειφού δραστηριοποιείται χρόνια στο νησί και αναφέρει ότι έχουν βγει και άλλες άδειες για υπόσκαφα. Επισημαίνει ότι θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να προηγείται γεωτεχνική μελέτη για να διαπιστώνεται η σύσταση του υπεδάφους, ώστε να εκτιμηθεί με ακρίβεια τι επεμβάσεις θα απαιτηθούν και το αποτύπωμα που θα αφήσουν οι εργασίες – κάτι το οποίο δεν είναι ξεκάθαρο εάν πραγματοποιείται σε κάθε περίπτωση. «Προσπαθούμε να ισορροπήσουμε την κατά
«Υπάρχει μια αυξανόμενη δόμηση στα πιο προσιτά τμήματα της Σερίφου, αλλά δεν μπορεί να συγκριθεί με την Πάρο ή τη Σίφνο. Μπορεί να υπάρξει στο μέλλον υπερδόμηση και καλό είναι να την προλάβουμε», λέει ο πολιτικός μηχανικός Γιάννης Σακελλαρίου.
σταση ανάμεσα στον σεβασμό του περιβάλλοντος και στις επιθυμίες των επενδυτών», λέει. «Μεγάλους πελάτες μας που ζητούν πισίνες προσπαθούμε να τους αποτρέψουμε και τουλάχιστον σε δύο περιπτώσεις το καταφέραμε. Το επιχείρημά μας είναι ότι θα επιβαρυνθεί το νησί».
Η συνάδελφός της Αννα Σκιαδά επισημαίνει ότι λόγω της έλλειψης χωροταξικού δίνεται η δυνατότητα σε ιδιώτες να δημιουργήσουν οπουδήποτε «έναν μικρό οικισμό». «Το θέμα είναι πώς θα έχει μια μορφή που δεν θα προσβάλλει τη φυσιογνωμία του τοπίου. Εργα σαν κι αυτά θα χρειαστούν νερό, θα παραγάγουν σκουπίδια», τονίζει.
Το λειψό φράγμα
Βλέποντας όλη αυτή την εξέλιξη και την ανομβρία που έχει προηγηθεί, ο δήμαρχος Σερίφου Κώστας Ρεβίνθης ανησυχεί μήπως διψάσει το νησί το φετινό καλοκαίρι. «Τις προηγούμενες χρονιές καταπονήσαμε τον υδροφόρο ορίζοντα, αλλά με τις ελάχιστες βροχοπτώσεις που είχαμε τα καταφέραμε. Φέτος θα είναι δύσκολα τα πράγματα», λέει.
Πέρυσι είχε πραγματοποιήσει μια καμπάνια μοιράζοντας σχετικά φυλλάδια σε επιχειρήσεις και συλλόγους, ζητώντας να γίνεται συνετή χρήση του νερού. Αλλωστε το 38% των υδρομέτρων και το 78% της κατανάλωσης αντιστοιχούν στην περιοχή του λιμανιού, στο Λιβάδι και στα Λιβαδάκια, όπου βρίσκονται και οι περισσότερες τουριστικές επιχειρήσεις. Ακόμη ο δήμαρχος παρατηρεί ότι στη Χώρα, λόγω της βραχυχρόνιας μίσθωσης σπιτιών το καλοκαίρι,
οι απαιτήσεις σε νερό σχεδόν διπλασιάζονται.
Η Σέριφος, πάντως, διαθέτει φράγμα. Ολοι στο νησί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο μιλούν για αυτό. Ενας κακοσυντηρημένος δρόμος με διάσπαρτες λακκούβες οδηγεί στην εγκατάσταση, η οποία δύναται να συγκεντρώσει 700.000 κυβικά μέτρα νερού. Η στάθμη της σήμερα βρίσκεται αισθητά πιο χαμηλά. Η κατασκευή της λιμνοδεξαμενής ξεκίνησε το μακρινό 1998 με πόρους του υπουργείου Γεωργίας. Προοριζόταν κυρίως για αρδευτικό έργο. Αποδείχθηκε, όμως, λειψό.
Παραδόθηκε το 2005 και δεν λειτούργησε ποτέ σωστά, καθώς δεν είχαν ολοκληρωθεί όλα τα απαραίτητα συνοδά έργα. Το φράγμα κατασκευάστηκε χωρίς να οριοθετηθεί υπερχειλιστής (δίοδος για να φεύγει το πλεονάζον νερό) και χωρίς ταχυδιυλιστήριο, το οποίο απαιτείται για την ύδρευση του νησιού. Από το 2010 η τότε δήμαρχος Σερίφου δήλωνε στην «Κ» ότι είχε εξασφαλιστεί το ποσό για το ταχυδιυλιστήριο, αλλά η καθυστέρηση οφειλόταν στο ότι είχε ζητηθεί μελέτη περιβαλλοντικών όρων. Σύμφωνα με τον νυν δήμαρχο, βρίσκονται σε εξέλιξη σχετικές μελέτες ώστε να λυθούν αυτές οι πολυετείς εκκρεμότητες.
Εδώ και δεκαετίες, πάντως, η αξιοποίηση του φράγματος γίνεται με έναν παράδοξο τρόπο. Το νερό που συγκεντρώνεται εκεί χρησιμοποιείται για εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα, από όπου έπειτα αντλείται με γεωτρήσεις. «Χάνεται το 80% με αυτή τη διαδικασία», λέει ο κ. Ρεβίνθης. «Αν είχαμε ταχυδιυλιστήριο, πιθανότατα να αντέχαμε σε περιόδους λειψυδρίας».