Φόνος σε ένα μικρό αιγαιοπελαγίτικο νησί
Κανείς δεν μπορεί να φύγει, κανείς δεν μπορεί να έρθει
ALEX MICHAELIDES Το μένος μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ εκδ. Διόπτρα, 2024, σελ. 360
Διαβάσαμε σε μια συνέντευξη του Αλεξ Μιχαηλίδη ότι διασκέδασε πραγματικά γράφοντας το «Μένος», αλλά δυσκολευόμαστε να το πιστέψουμε, γιατί η δομή αυτού του βιβλίου είναι τόσο σύνθετη και απαιτητική, που χρειάζεται πολύ χρόνο και κόπο για να χτιστεί. Ομως, από την άλλη, ο Μιχαηλίδης είναι ένας συγγραφέας που απολαμβάνει ακριβώς αυτό: τις μεγάλες, καλά δομημένες διανοητικές κατασκευές στις οποίες μας ξεναγεί· κατασκευές φαινομενικά απλές, και σίγουρα ευχάριστες, που όμως κρύβουν παγίδες και είναι γεμάτες μαγικές εικόνες. Μόνο εκείνος ξέρει τι καινούργιο μας περιμένει πίσω από κάθε κλειστή πόρτα. Κι αυτό είναι κάτι που ο αναγνώστης απολαμβάνει.
Αν τα είδαμε όλα αυτά στα προηγούμενα μεγάλα διεθνή μπεστ σέλερ του, τη «Σιωπηλή ασθενή» και τις «Κόρες», στο «Μένος» η σφιχτοπλεγμένη δομή εντυπωσιάζει. Εχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο που ανεβαίνει συνεχώς επίπεδο όσο το διαβάζεις, που «αλλάζει πίστα», καθώς, όσο περισσότερα μαθαίνουμε για τους ήρωες, τόσο αλλάζει και η οπτική υπό την οποία αναλύουμε τα τεκταινόμενα. Αυτή η σπειροειδής ανέλιξη της πλοκής χαρίζει στο τρίτο βιβλίο του Ελληνοκύπριου συγγραφέα ένα ψυχολογικό θρίλερ που μας ικανοποίησε ιδιαίτερα, μια σπάνια δυναμική.
Σαν παράσταση
Ο Μιχαηλίδης είναι επίσης ερωτευμένος με τη σκηνογραφία: διαβάζοντας το «Μένος» έχει κανείς την αίσθηση πως παρακολουθεί μια θεατρική παράσταση. Τα σκηνικά έχουν τη δική τους βαρύτητα, είτε είναι ένα σαλόνι στο Λονδίνο είτε η Αύρα, αυτό το ιδιωτικό νησί κοντά στη Μύκονο όπου εκτυλίσσεται το μεγαλύτερο μέρος του μυθιστορήματος. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τους πρωταγωνιστές του βιβλίου, που μοιάζουν ηθοποιοί, «ρόλοι», λες και φορούν προσωπεία (αρχαίας) τραγωδίας· άλλωστε το «Μένος» είναι γεμάτο αναφορές στην ελληνική μυθολογία και στο δράμα. Ο δε αναγνώστης βρίσκεται διαρκώς ανάμεσα στους ήρωες, μέσα στο σκηνικό και δίπλα στους δρώντες, προσπαθώντας να καταλάβει τι συμβαίνει, τι πρόκειται να συμβεί, ποια ανατροπή θα ακολουθήσει, ποιος είναι ο εγκληματίας και τι τον οδήγησε στο φονικό.
Γιατί βέβαια έχουμε ένα φόνο εδώ, σε αυτό το μικροσκοπικό αιγαιοπελαγίτικο νησί όπου συγκεντρώνονται οι ήρωες της ιστορίας. Η Λάνα Φάραρ, σταρ του σινεμά που έχει πια αποσυρθεί, ο σύζυγός της, ο γιος της, η καλύτερή της φίλη, επίσης ηθοποιός, ο κοινός τους φίλος, και αφηγητής, Ελιοτ Τσέις, θεατρικός συγγραφέας, η Ελληνίδα οικονόμος της και ο ερημίτης φύλακας του νησιού, που μένει μόνιμα εκεί. Είναι μια ευκαιρία να περάσουν λίγες ημέρες διακοπών σε αυτό τον παραδείσιο τόπο. Με τη διαφορά ότι θα γίνει ένας φόνος στο νησί, που ταυτόχρονα θα αποκλειστεί από τον υπόλοιπο κόσμο εξαιτίας του άγριου ανέμου της περιοχής, του «μένους»: κανείς δεν μπορεί να φύγει, κανείς δεν μπορεί να έρθει. Ενα «μυστήριο κλειστού δωματίου» λοιπόν –ένα από τα πιο ευφάνταστα, και πιο δύσκολα, υποείδη της αστυνομικής λογοτεχνίας: οι «Φόνοι της οδού Μοργκ» του Πόε και το «Μυστήριο του κίτρινου δωματίου» του Γκαστόν Λερού είναι τα δύο διασημότερα παραδείγματα–, με τη διαφορά ότι το «δωμάτιο» είναι εδώ ένα μικρό, ειδυλλιακό νησί. Ποιος μπορεί να είναι ο δολοφόνος; Πώς έφτασε στο έγκλημα; Και πώς είναι δυνατόν να αποκαλυφθεί;
Ποιος μπορεί να είναι ο δολοφόνος; Πώς έφτασε στο έγκλημα; Και πώς είναι δυνατόν να αποκαλυφθεί;
«Τίποτα δεν είναι αληθινό»
Γεμάτο απρόσμενες ανατροπές που ο αναγνώστης δεν μπορεί να προβλέψει («[Η] ζωή δεν είναι παρά μια παράσταση. Τίποτα δεν είναι αληθινό», σ. 164), το «Μένος» δεν συντηρεί απλώς το ενδιαφέρον του μέχρι το τέλος: το αυξάνει διαρκώς. Ενα απολαυστικό θρίλερ μυστηρίου, με δυνατό κρεσέντο, μια όλο ευαισθησία μελέτη για τα τραύματα της παιδικής ηλικίας και το πώς μας διαμορφώνουν («Η μοίρα του ανθρώπου είναι ο χαρακτήρας του», θα διαβάσουμε πολλές φορές στο βιβλίο), και ταυτόχρονα μια πονεμένη ιστορία αγάπης: «Ολα τελειώνουν, αυτό το ξέρω. Ειδικά η ευτυχία. Ειδικά η αγάπη. [...] Το πρώτο μισό της ζωής είναι σκέτος εγωισμός· το δεύτερο μισό, σκέτη θλίψη» (σ. 75). Αλλά, παράλληλα, και μια γεμάτη συγκίνηση ματιά στο θέατρο, στον κινηματογράφο, στις τεχνικές τους («Τόσο το θέατρο όσο και η πραγματική ζωή [...] καταλήγουν σε τρεις μονάχα λέξεις: κίνητρο, πρόθεση, σκοπός», σ. 157), στους ανθρώπους τους και στις ιστορίες που αφηγούνται. Ο Μιχαηλίδης έχει κάνει, ανάμεσα στα άλλα, και κινηματογραφικές σπουδές και έχει εργαστεί στη βιομηχανία του κινηματογράφου. Το «Μένος» είναι μια ερωτική επιστολή στην τέχνη της αφήγησης.