Μια μελωδική ανοιξιάτικη καταιγίδα
Ο Αντόνιο Κάρλος Ζομπίμ το 1972 έγραψε τα «Νερά του Μάρτη» για να εκφράσει αυτό που μαινόταν στην ψυχή του
Ενώ η βροχή έτρεχε σε ποτάμια έξω από το παράθυρό του, ο μεγάλος Βραζιλιάνος συνθέτης, πιανίστας και τραγουδιστής Αντόνιο Κάρλος Ζομπίμ, έγραψε στις αρχές του '70 «Τα νερά του Μάρτη» («Aguas de Março» στα πορτογαλικά), σημειώνοντας μια τεράστια εγχώρια και παγκόσμια επιτυχία.
Είχε όμως ήδη ταράξει τα νερά το 1958 με το «Chega de Saudade», ένα τραγούδι περίπλοκης μελωδικής δομής με στίχους του ποιητή Βινίσιους ντε Μοράες, και σε εκτέλεση του σπουδαίου κιθαρίστα και συνθέτη Ζοάο Ζιλμπέρτο. Αυτό ήταν το πρώτο σινγκλ της ανερχόμενης νέας σκηνής της μπόσα νόβα, ένα κομμάτι που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία της λαϊκής βραζιλιάνικης μουσικής. Τέσσερις μήνες αργότερα, πάλι σε συνεργασία με τον Ζιλμπέρτο, ο «Τομ», όπως τον έλεγαν χαϊδευτικά, κυκλοφόρησε ένα ακόμα κομμάτι με ασυνήθιστη μελωδία, το «Desafinado» – που πλέον μπορεί να θεωρείται κλασικό, αλλά στην εποχή του ήταν ακραία πρωτοποριακό.
Την επόμενη χρονιά, το 1959, έγραψε τμήματα του ηχητικού θέματος του «Μαύρου Ορφέα», της ταινίας που κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών και το Οσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας. Τα πασίγνωστα τραγούδια που έγραψε μέσα στη δεκαετία του '60 φτιάχνουν μια μεγάλη λίστα – ανάμεσά τους το «Corcovado», το «Agua de Beber», το «So Danço Samba» και το «Dindi». Τραγούδια, όλα τους, που μπήκαν γρήγορα στο ανθολόγιο της τζαζ και διασκευάστηκαν από σπουδαίους μουσικούς και ερμηνευτές. Το παγκόσμιο κοινό έμαθε το «Wave» μέσα στους χειμαρρώδεις αυτοσχεδιασμούς της Ελα Φιτζέραλντ, το «Κορίτσι από την Ιπανέμα» από την Αστρούδ Ζιλμπέρτο και την παράξενη «Σάμπα της μιας νότας» από την Κατερίνα Βαλέντε. Ο Ζομπίμ από το Ρίο και τα «Σκαθάρια» από το Λίβερπουλ «εισέβαλαν» σαρωτικά στην αμερικανική (και μετέπειτα παγκόσμια) καθημερινότητα.
Ο Βρετανός συνθέτης και μουσικοκριτικός Λέοναρντ Φέδερ, το χαρακτήρισε «ένα από τα δέκα ομορφότερα τραγούδια του αιώνα».
Κορωνίδα στην ουρανομήκη αυτή πορεία έγινε το 1972 το «Aguas de Marco». Αλλά «τα νερά του Μάρτη» δεν σήμαιναν μόνο τη μετεωρολογική καταιγίδα που μαινόταν πάνω από το κεφάλι του συνθέτη, αλλά και μια άλλη που έβραζε μέσα του. Εχοντας αρκετά χρόνια να κάνει
του Αντόνιο Κάρλος (ή απλά... «Τομ») Ζομπίμ στην παραλία της Ιπανέμα, στο Ρίο ντε Τζανέιρο. επιτυχία, αναρωτιόταν αν η καριέρα του είχε τελειώσει. Οπως διαβάζουμε στο μπλογκ του Βραζιλιάνου μουσικού Ζοζέ Γκαρσία, «Φοβόταν πως θα καταλήξει να τραγουδάει το “Κορίτσι από την Ιπανέμα” σε μικρά τοπικά τσίρκα, με το κοινό να γιουχάρει». Εντέλει, έγραψε το τραγούδι κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στο οικογενειακό του ράντσο, στην ενδοχώρα της πολιτείας του Ρίο ντε Τζανέιρο, εν μέσω μιας συνεχούς καταιγίδας. Με άφθονο χρόνο για να αναλογιστεί τη ζωή του, δημιούργησε μια σύγχρονη παραβολή για την καθημερινή ζωή του καθενός μας.
Οι στίχοι του (που μεταφέρθηκαν από τον ίδιο στα αγγλικά) φτιάχνουν ένα «ποτάμι συνείδησης» όπου εικόνες, λέξεις και συναισθήματα εναλλάσσονται μέσα σε έναν ατέλειωτο κύκλο. «Είναι ο άνεμος που φυσάει ελεύθερος, είναι το τέλος της πλαγιάς / Είναι μια ακτίνα, είναι ένα κενό, ένα προαίσθημα, μια ελπίδα», γράφει ο Ζομπίμ, θυμίζοντας κάπως το μουσικό και στιχουργικό καρουζέλ των «Ανεμόμυλων του μυαλού» του Μισέλ Λεγκράν.
Ελάχιστα τραγούδια έχουν αποσπάσει τέτοια ένθερμα σχόλια όσο αυτό. Ο Βρετανός πιανίστας, συνθέτης και μουσικοκριτικός Λέοναρντ Φέδερ, ένας από τους πιο σημαντικούς γραφιάδες της τζαζ, το χαρακτήρισε «ένα από τα δέκα ομορφότερα τραγούδια του αιώνα», ενώ ο ενορχηστρωτής της πρώτης ηχογράφησής του, ο Κλάους Ογκερμαν, ένας από τους πιο σημαντικούς μαέστρους της λαϊκής μουσικής του 20ού αιώνα, εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από τη σύνθεση που την παραλλήλισε με την «Ιεροτελεστία της Ανοιξης» που είχε γράψει ο μοντερνιστής Στραβίνσκι το 1913. Ο σπουδαίος Αμερικανός τζαζ κιθαρίστας Τσάρλι Μπερντ (που μαζί με τον Σταν Γκετζ είχε επισκεφθεί τη Βραζιλία κατά τη δεκαετία του '60, συμπράττοντας με τον Ζιλμπέρτο στη γέννηση της «τζαζ σάμπα») τον αποκάλεσε τον «πιο σημαντικό συνθέτη λαϊκής μουσικής του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα». Και ο Φρανκ Σινάτρα, που είχε για δεκαετίες κοντινή φιλία και συνεργασία μαζί του, είχε πει: «Ο Τομ πρέπει να συνθέτει. Χωρίς αυτόν, δεν θα έχουμε τίποτα να τραγουδήσουμε».
Διασκευές
Το τραγούδι διασκευάστηκε από αμέτρητους μεγάλους καλλιτέχνες ανά τον κόσμο και τις εποχές. Το ντουέτο του ίδιου του συνθέτη με την Ελις Ρεγκίνα από το 1975 είναι ένα από το πιο αρμονικά φωνητικά ντουέτα που έχουν ηχογραφηθεί ποτέ, ενώ η εξαιρετική εκδοχή του Αρτ Γκαρφάνκελ από το 1975 μεταφέρθηκε το 2021 με θαυμαστό τρόπο στο σπαρακτικό φινάλε της νορβηγικής ταινίας «Ο χειρότερος άνθρωπος στον κόσμο».
Το 2001, το «Waters of March» εξελέγη σε ψηφοφορία από περισσότερους από 200 Βραζιλιάνους δημοσιογράφους το καλύτερο βραζιλιάνικο τραγούδι όλων των εποχών.
«Ο “Τομ” πρέπει να συνθέτει. Χωρίς αυτόν, δεν θα έχουμε τίποτα να τραγουδήσουμε», είχε πει ο Φρανκ Σινάτρα για τον Ζομπίμ.