Η Δικαιοσύνη απαιτεί κοινό νου τον οποίο δεν έχει ο «ρομποδικαστής»
– Eρχεται τώρα στο μυαλό μου μια παλαιότερη δημοσίευσή σας, όπου αναρωτιέστε αν μπορεί να υπάρξει «ηθικό αυτόματο». Επειδή αυτές τις μέρες γίνεται μεγάλη συζήτηση για την ηθική της τεχνητής νοημοσύνης, μπορείτε να μας πείτε υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί να υπάρξει ένα αμερόληπτο, διάφανο, δίκαιο και εξηγήσιμο τεχνητό ον; Ενας δίκαιος ρομποδικαστής, για παράδειγμα;
– Ισως στο γήπεδο να δεχόμασταν έναν «ρομποδιαιτητή» που είναι αμερόληπτος και δεν έχει συναισθήματα φόβου, συμπάθειας κ.λπ., αλλά μόλις περάσουμε στην περιοχή της δικαιοσύνης υπάρχει αρχικά ζήτημα κρίσης για το ποιος λέει την αλήθεια μεταξύ αντιδίκων και, επειδή συνήθως και οι δύο ψεύδονται, απαιτείται κοινός νους για να κρίνουμε ποιος ψεύδεται, πού και σε ποιο βαθμό. Αλλά ακόμη και σε μια περιορισμένη περιοχή δικαιοσύνης, όπως οι παραβιάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, και με δεδομένη την ύπαρξη συστημάτων παρακολούθησης που καταγράφουν τι συμβαίνει παντού στο οδικό δίκτυο, έτσι ώστε να μην τίθεται ζήτημα αλήθειας των μαρτυριών, θα υπάρχει πάντα το πρόβλημα του να καταγράψουμε όλες τις πιθανές λογικές
εξαιρέσεις στους κανόνες. Για παράδειγμα, σε κάποιες περιπτώσεις απαγόρευσης όχι μόνο επιτρέπεται αλλά και επιβάλλεται η παραβίαση της διπλής γραμμής, για να σωθεί η ζωή ανθρώπου ή ζώου (αλλά ποιου ζώου;). Και αυτό απαιτεί κοινό νου, τον οποίο ελπίζουμε ότι έχει ο δικαστής, αλλά ξέρουμε ότι δεν έχει ο υπολογιστής, γιατί δεν ξέρουμε σε τι ακριβώς συνίσταται ο κοινός νους σε εμάς ώστε να τον εγγράψουμε μετά σε κάποιο υπολογιστικό πρόγραμμα.
– Είχατε μια λαμπρή ακαδημαϊκή διαδρομή, ξεκινώντας απ' τις σπουδές και τη διδασκαλία
σας στις Ηνωμένες Πολιτείες, και έπειτα, ως καθηγητής στο ΑΠΘ, και στην Κύπρο. Χαρακτηρίσατε σ' ένα πιο προσωπικό κείμενό σας τη δική σας γενιά, αυτή των μπούμερ δηλαδή, μια «τυχερή γενιά». Γνωρίσατε πολλούς νέους στα πανεπιστημιακά έδρανα, πώς βλέπετε τις προοπτικές τους;
– Η γενιά των Baby Boomers είχε την τύχη να μην αντιμετωπίσει πόλεμο, πείνα, ή τις ασθένειες που πριν από τα αντιβιοτικά και τα εμβόλια θέριζαν. Παράλληλα, ενώ ξεκίνησε σε δύσκολες συνθήκες μεγάλωσε μέσα από μια σειρά απελευθερώσεων (φύλου, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτισμικών, πολιτικών) που έμοιαζαν να εγγυώνται ένα μέλλον συνεχούς προόδου βασισμένο στην παιδεία, τη δημοκρατία και την ορθολογική παγκόσμια ανάπτυξη. Με την αυγή του 21ου αιώνα, η 11η Σεπτεμβρίου, και οι οικονομικές κρίσεις, η κλιματική αλλαγή, η πανδημία, ο πόλεμος στην Ουκρανία και η γενική υποχώρηση του δημοκρατικού ιδεώδους έδειξαν ότι παραήμασταν αισιόδοξοι. Από αυτή την άποψη, οι προοπτικές για τις νεότερες γενιές είναι χειρότερες από τις προοπτικές της γενιάς μας. Ακόμη και κάτι που σε σύγκριση με μας θα έπρεπε να υπερτερούν, δηλαδή στην
ταχύτατη πρόσβαση στην πληροφορία, επειδή δεν «έμαθαν να μαθαίνουν», δηλαδή δεν έμαθαν να αναζητούν και να συνδέουν την πληροφορία που πήραν μέσω Google με την υπόλοιπη γνώση που έπρεπε ήδη να κατέχουν, δεν τους βοηθά ιδιαίτερα από τη σκοπιά της μόρφωσης. Αντίθετα, η διαρκής εμπλοκή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπου συνομιλούν με ανάλογης μόρφωσης και καλλιέργειας συνομηλίκους, μόνο καλό δεν μπορεί να κάνει από εκπαιδευτικής (αλλά και κάθε άλλης) άποψης. Ωστόσο γνώρισα στην πανεπιστημιακή μου καριέρα πολλούς αξιόλογους νέους, αρκετούς από τους οποίους βοήθησα μέσω υποτροφιών, Erasmus, Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών, Ωνασείου και άλλων προσβάσεων να συνεχίσουν σπουδές σε σωστά ακαδημαϊκά περιβάλλοντα. Πολλοί από αυτούς διαπρέπουν σε ιδρύματα του εξωτερικού και του εσωτερικού.
– Γνωρίζω ότι δηλώνετε θαυμασμό για την ποίηση, μεταφράζοντας ενίοτε και ποιήματα απ' τα αγγλικά. Πού συναντιέται η ποίηση, η τέχνη με τη φιλοσοφία και την επιστήμη;
– Εμείς οι άνθρωποι ενδιαφερόμαστε για τον άνθρωπο, όχι όπως οι σκύλοι μοιάζουν να ενδιαφέρονται
μόνο για άλλους σκύλους, αλλά γιατί ο άνθρωπος είναι από τις πιο περίπλοκες οντότητες στο σύμπαν και μολονότι δεν τρέφουμε ψευδαισθήσεις για την ανθρώπινη φύση, συνεχίζουμε πάντα να θεωρούμε την αξία του ανθρώπου ανεκτίμητη. Η αξία του ανθρώπου έγκειται στην αυτοσυνειδητότητα, δηλαδή στη μοναδική (και μοναχική) οπτική που έχει ο καθένας μας για τον κόσμο. Γι' αυτό άλλωστε συνάπτουμε και σημαντικές σχέσεις, όπως του έρωτα και της φιλίας, για να γνωρίσουμε άλλες συνειδήσεις, πράγμα ιδιαίτερα δύσκολο έως αδύνατο. Η επιστήμη εδώ δεν μπορεί να βοηθήσει γιατί η συνείδηση είναι (αντικειμενικά, μιλώντας) αυστηρά υποκειμενική (ευτυχώς) και η έρευνα της επιστημονικής αλήθειας δεν μας δίνει τρόπους να προσπελάσουμε τη συνείδηση του άλλου ανθρώπου. Ομως η μουσική, η ποίηση, οι τέχνες προσπαθούν μέσα από τα τεχνήματά τους να εκφράσουν, να μεταδώσουν, να δημιουργήσουν, να επηρεάσουν στοιχεία συνείδησης και το καταφέρνουν αυτό όχι μέσα από την ορθολογική αλήθεια της επιστημονικής μεθόδου, αλλά από το βίωμα της συγκίνησης που νιώθουμε στο σώμα μας, του οποίου την πραγματικότητα δεν μπορούμε να αρνηθούμε, γιατί «μας άγγιξε». Το πώς το καταφέρνει αυτό η ποιητική γλώσσα είναι μυστήριο, και μέρος από τη γοητεία που ασκεί πάνω μου η ποίηση είναι για να κατανοήσω αυτή τη δύναμη του λόγου. Κάποια απάντηση ψάχνω να βρω στη μετάφραση και ιδιαίτερα στην ποίηση του Λάρκιν που δύσκολα μεταφράζεται αν κρατήσουμε την ομοιοκαταληξία. Εχω μεταφράσει επίσης Σαίξπηρ, Aλεξάντερ Πόουπ, Εζρα Πάουντ, T.Σ. Ελιοτ, Ρόμπερτ Φροστ, αλλά και ελληνική ποίηση στα αγγλικά.
Σπούδασα φιλοσοφία επειδή με ενδιέφερε όλο το επιστητό: από τις θετικές επιστήμες που βασίζονται σε απόδειξη και στοχεύουν σε εξήγηση μέχρι τις ανθρωπιστικές που βασίζονται σε ερμηνεία και στοχεύουν σε κατανόηση εαυτού και κόσμου.