Πρώιμες σκέψεις για τις ευρωεκλογές
Καθώς πλησιάζουμε προς την ημερομηνία των ευρωεκλογών, που θα πραγματοποιηθούν στις 9 Ιουνίου, θέλω να αναδείξω ορισμένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχουν, ώστε να έχετε μια πιο ολοκληρωμένη γνώση. Πράγματι, έχουμε «καινοτομίες» για τις οποίες δεν υπάρχει προηγούμενη εμπειρία και συνεπώς οι εκτιμήσεις μου πρέπει να θεωρηθούν σαν «educated guesses», παρά σαν ακριβείς προβλέψεις. Μετά τις ευρωεκλογές σκοπεύω να κάνω έναν απολογισμό για να διαπιστώσω πόσο κοντά έπεσα.
– Επιστολική ψήφος
Είμαι πραγματικά περήφανος γιατί με άρθρο μου στη στήλη αυτή («Ευρωεκλογές 2024: μια μοναδική ευκαιρία» - 23/7/2023) ανέδειξα την ευκαιρία και μάλιστα υπέδειξα και τη διαδικασία για την εφαρμογή της επιστολικής ψήφου στις ευρωεκλογές, ώστε να βγάλουμε χρήσιμα συμπεράσματα για την καθολική εφαρμογή της. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε στις 30 Νοεμβρίου 2023 την πρόθεσή της για την εφαρμογή της επιστολικής ψήφου στις ευρωεκλογές.
Αυτή είναι πράγματι η σημαντικότερη τομή στη διαδικασία. Είναι ντροπή για το πολιτικό μας σύστημα που δεν υπήρχε πλήρης ομοφωνία στο θέμα αυτό. Ολοι αυτοί οι ακραιφνείς δημοκράτες μας, που κόπτονται για τα δικαιώματα των πολιτών, καταψήφισαν το μέτρο που θα επιτρέψει σε Ελληνες του εξωτερικού και του εσωτερικού να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα από τον τόπο που θα βρίσκονται την 9η Ιουνίου, χωρίς να χρειάζεται να μετακινηθούν.
Στο σημείο αυτό θέλω να εκφράσω την ιδιαίτερη απογοήτευσή μου γιατί τόσο ο Σύριζα όσο και το ΠΑΣΟΚ, με πρόσχημα ότι η κυβέρνηση πρότεινε να καθιερωθεί η επιστολική ψήφος και στις εθνικές εκλογές, καταψήφισαν την επιστολική ψήφο και στις ευρωεκλογές. Μπορούσαν, αν ήθελαν, να καταψηφίσουν μόνο την ψήφο στις εθνικές εκλογές. Η στάση τους όμως δείχνει ότι μάλλον έψαχναν για προσχήματα.
Τώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές (14/3/24), η συμμετοχή στις εγγραφές για την επιστολική
ψήφο είναι 29.053, εκ των οποίων οι 12.248 (42,2%) από το εξωτερικό. Αν συνεχιστεί αυτός ο ρυθμός, είναι πολύ πιθανόν να ξεπεράσουμε τις 80.000. Για να γίνει αντιληπτή η σημασία της επιστολικής ψήφου, υπενθυμίζω ότι στις πρόσφατες εθνικές εκλογές του 2023 η συμμετοχή από το εξωτερικό ήταν εξαιρετικά περιορισμένη. Τον Μάιο ψήφισαν 18.203 και τον Ιούνιο 17.365.
– Πλήθος κομμάτων.
Στις προηγούμενες ευρωεκλογές του 2019 συμμετείχαν 40 κόμματα και κομματίδια. Από αυτά, τα 34 δεν ξεπέρασαν το όριο του 3% για να συμμετέχουν στην κατανομή εδρών. Αυτά τα 34 κόμματα συγκέντρωσαν συνολικά 21,01%. Δηλαδή, περισσότερο από το 1/5 των ψήφων πήγε «χαμένο». Αυτό δεν είναι υγιές φαινόμενο για τη δημοκρατία μας. Ακόμη χειρότερα, από τα 34 κόμματα μόνο 3 συγκέντρωσαν ποσοστό μεγαλύτερο από το 1,5%!
Κατά καιρούς είχα εισηγηθεί
σε όλους τους υπουργούς Εσωτερικών με τους οποίους συνεργάστηκα, να βάλουν ένα σημαντικό παράβολο για τη συμμετοχή, το οποίο να επιστρέφεται αν το κόμμα συμπληρώσει ένα ελάχιστο ποσοστό, έστω 1%. Η στερεότυπη απάντηση που έπαιρνα ήταν: «Η δημοκρατία μας πρέπει να είναι “φθηνή”, ώστε να μην είναι απαγορευτική η συμμετοχή στις εκλογές». Το αποτέλεσμα το είδαμε. Με τη «φθηνή» συμμετοχή ο κάθε ένας μπορεί να κάνει την πλάκα του συμμετέχοντας στις εκλογές και έτσι τις ευτελίζει. Για παράδειγμα, στις εκλογές του Μαΐου και του Ιουνίου 2023 υπήρξε κόμμα που δεν πήρε καμία ψήφο! Υποψιάζομαι ότι δεν τύπωσε ψηφοδέλτια!
Τώρα βρέθηκε η φωτισμένη ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών (Κεραμέως και Λιβάνιος), οι οποίοι στον νόμο για την επιστολική ψήφο έχουν βάλει παράβολο συμμετοχής 20.000 ευρώ για κάθε κόμμα. Αν το κόμμα συγκεντρώσει ποσοστό μεγαλύτερο από 1,5%, το παράβολο επιστρέφεται. Προσωπικά, πιστεύω ότι το παράβολο πρέπει να είναι σημαντικά μεγαλύτερο, ώστε να αποθαρρύνει τους κατά φαντασίαν ηγέτες μας. Πάντως, είναι ένα σωστό βήμα, το οποίο μάλιστα θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στα ποσοστά των κομμάτων, όπως αναλύω παρακάτω.
Τούτων λεχθέντων, θα διακινδυνεύσω μια πρόβλεψη. Στις ευρωεκλογές θα συμμετέχουν το πολύ 20 κόμματα, με μεγάλη πιθανότητα να είναι ακόμη λιγότερα.
– Σταυρός ή λίστα;
Μέχρι το 2014 οι ευρωεκλογές γίνονταν με λίστα. Το 2014 η κυβέρνηση Σαμαρά - Βενιζέλου προκειμένου να αποφύγει τριβές στο εσωτερικό των κομμάτων τους, θεσμοθέτησε τον σταυρό. Τα αποτελέσματα τα είδαμε τόσο το 2014 όσο και το 2019. Ποδοσφαιριστές και ηθοποιοί βρέθηκαν στην Ευρωβουλή, ενώ καταξιωμένοι και επιφανείς πολίτες δεν εκλέχθηκαν λόγω έλλειψης προβολής από τα τηλεοπτικά κανάλια.
Η κυβέρνηση, ενώ είχε τη δυνατότητα να επαναφέρει τη λίστα προτίμησε να διατηρήσει τον σταυρό. Υποψιάζομαι ότι η επιλογή έγινε με μικροπολιτικά κριτήρια. Στην κυβέρνηση εκτίμησαν ότι ο κόσμος θα είναι μπαϊλντισμένος με τις δύο εκλογικές αναμετρήσεις του 2023 και μία τρίτη εκλογική αναμέτρηση χωρίς ιδιαίτερο πολιτικά ενδιαφέρον θα άφηνε εντελώς αδιάφορους τους ψηφοφόρους. Ετσι, με τον σταυρό θα κινητοποιηθούν οι υποψήφιοι και θα κάνουν περιοδείες προκειμένου να παροτρύνουν τον κόσμο αρχικά να προσέλθει στην κάλπη, ελπίζοντας και σε θετική ψήφο. Θα δούμε.
Προσωπικά πιστεύω ότι θα μπορούσε να βρεθεί μια λύση που να συνδυάζει τα πλεονεκτήματα και των δύο επιλογών. Από τους 21 ευρωβουλευτές, ορισμένοι –έστω 7– να εκλέγονται με λίστα και οι υπόλοιποι με σταυρό. Ετσι, ορισμένα κόμματα θα έβγαζαν έναν ευρωβουλευτή ή περισσότερους από τη λίστα και θα δινόταν η ευκαιρία τα κόμματα να στείλουν στην Ευρωβουλή ορισμένους καταξιωμένους πολίτες, όπως γινόταν στο παρελθόν. – Τι θα πάρουν τα κόμματα;
Φυσικά, αυτή είναι η ερώτηση του εκατομμυρίου. Από τις συζητήσεις που κάνω με φίλους, διαπιστώνω ότι οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν το ερώτημα αυτό συγκρίνοντας τα ποσοστά που πήραν τα κόμματα στις πρόσφατες εθνικές εκλογές. Αυτό είναι λάθος. Εξηγούμαι. Οι ψηφοφόροι αντιμετωπίζουν τις ευρωεκλογές με χαλαρότητα και θεωρούν μάλιστα ότι μπορούν να στείλουν «ανέξοδα» διάφορα μηνύματα. Ελάτε να δούμε μερικά παραδείγματα.
Στις 18 Οκτωβρίου 1981 είχαμε ταυτόχρονα ψηφοφορία για τις εθνικές εκλογές και για τις ευρωεκλογές. Τα αποτελέσματα για τα δύο πρώτα κόμματα ήταν: Εθνικές εκλογές: ΠΑΣΟΚ 48,06%, Ν.Δ. 35,86%. Ευρωεκλογές: ΠΑΣΟΚ 40,17%, Ν.Δ. 31,35%.
Στις 18 Ιουνίου 1989 είχαμε και πάλι ταυτόχρονα τις δύο εκλογές. Τα αποτελέσματα για τα δύο πρώτα κόμματα ήταν: Εθνικές εκλογές: Ν.Δ. 44,28%, ΠΑΣΟΚ 39,13%. Ευρωεκλογές: Ν.Δ. 40,41%, ΠΑΣΟΚ 35,96%.
Είναι ολοφάνερο ότι οι ψηφοφόροι ψηφίζουν εντελώς διαφορετικά για τις δύο εκλογές. Γενικά, ψηφίζουν πολύ χαλαρά τα κόμματα εξουσίας και ιδιαίτερα το πρώτο κόμμα. Ακόμη και το 2019, όταν το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών προκάλεσε την προκήρυξη πρόωρων εθνικών εκλογών, τα αποτελέσματα για τα δύο πρώτα κόμματα αποδεικνύουν τη χαλαρότητα της ψήφου στις ευρωεκλογές. Υπενθυμίζω. Ευρωεκλογές 2019: Ν.Δ. 33,12%, Σύριζα 23,15%. Εθνικές εκλογές: Ν.Δ. 39,85%, Σύριζα 31,53%.
Το πρώτο συμπέρασμα που θέλω να επισημάνω είναι ότι το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών θα είναι σημαντικά διαφοροποιημένο από το αποτέλεσμα των πρόσφατων εθνικών εκλογών, λόγω ακριβώς της χαλαρότητας της ψήφου. Μια πιο σωστή πολιτική εκτίμηση θα ήταν να τα συγκρίνουμε με τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών του 2019, έστω και αν χρονικά είναι πολύ μακριά.
Ενα άλλο συμπέρασμα είναι ότι τα ποσοστά όλων των κομμάτων, πλην του πρώτου, θα είναι «φουσκωμένα», λόγω του γεγονότος ότι θα μετέχουν πολύ λιγότερα κόμματα στην εκλογή. Ετσι, αν αντί για 40 κόμματα συμμετέχουν 20 μόνο, είναι ευνόητο ότι θα αυξηθούν τα ποσοστά όλων. Το πρώτο κόμμα, όπως είδαμε σε όλες τις προηγούμενες ευρωεκλογές, υπολείπεται σημαντικά από τις πλησιέστερες εθνικές εκλογές, γιατί οι ψηφοφόροι πιστεύουν ότι με αυτόν τον τρόπο βγάζουν κίτρινη κάρτα στον πρώτο, ώστε να μη νομίζει ότι έχει λευκή επιταγή.
Τα πολιτικά συμπεράσματα από το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών θα είναι σημαντικά, αλλά δεν θα προεξοφλούν απολύτως τίποτα για τις προσεχείς εθνικές εκλογές, όποτε γίνουν αυτές. Η μεγαλύτερη σημασία θα δοθεί στη σειρά των κομμάτων και κυρίως στις διαφορές μεταξύ τους. Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον θα έχουν τα ποσοστά των νέων κομμάτων (Ν.Α., Κόκκαλης, Λοβέρδος κ.ά.), καθώς και των άλλων κομμάτων που πρωτομπήκαν στη Βουλή το 2023.
Πάντως, ενώ οι ευρωεκλογές γίνονται για την ανάδειξη των εκπροσώπων μας στο Ευρωκοινοβούλιο, δεν αποκλείεται να δημιουργήσουν τεκτονικές δονήσεις στο πολιτικό σκηνικό της χώρας μας.
Το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών θα είναι σημαντικά διαφοροποιημένο από το αποτέλεσμα των πρόσφατων εθνικών εκλογών.