Μια «πολυπαραγοντική ασθένεια»
Υπάρχει πρόβλημα καθυστέρησης απονομής της δικαιοσύνης, συμπεριλαμβανομένης και της διοικητικής δικαιοσύνης; Η απάντηση είναι αυτονόητα θετική, αλλά το ζήτημα είναι με ποιους τρόπους θα επιλυθεί ή, τουλάχιστον, θα αμβλυνθεί το ζήτημα αυτό. Ενα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης θεωρεί ότι το πρόβλημα έγκειται στους ίδιους τους δικαστές, οι οποίοι καθυστερούν να εκδώσουν τις αποφάσεις. Σε ένα τέτοιο ζήτημα, προφανώς δεν θα μπορούσε μέρος της ευθύνης να μη βαραίνει και τους ίδιους τους λειτουργούς της Δικαιοσύνης. Ο θεσμός της επιθεώρησης δεν φαίνεται, με μια συνολική εκτίμηση,
να έχει λειτουργήσει αποτελεσματικά. Για τη Δικαιοσύνη μάλλον ισχύει ό,τι και για τις υπόλοιπες κρατικές δομές: Οι άριστοι και ευσυνείδητοι, που αποτελούν και την πλειοψηφία, βαρύνονται με την ολιγωρία των υπολοίπων. Και, ως γνωστόν, στη δημοσιότητα δεν αναδεικνύονται τα θετικά (γιατί υπάρχουν πολλά λαμπρά παραδείγματα εξαιρετικών και γρήγορων δικαστικών αποφάσεων), αλλά συνήθως τα αρνητικά και, μάλιστα, τα πιο «χτυπητά» από αυτά. Η ευθύνη, πάντως, βαραίνει και τους υπόλοιπους συλλειτουργούς της Δικαιοσύνης, οι οποίοι ομοίως, όπως και οι δικαστικοί λειτουργοί, θα πρέπει κάποια στιγμή να κάνουν την αυτοκριτική τους. Ενώ, λ.χ., οι δικαστές-εισηγητές της υπόθεσης έχουν καταβάλει προσπάθεια για την προετοιμασία της υπόθεσης, οι δικηγόροι ενίοτε ζητούν αναβολή την τελευταία στιγμή. Επίσης, μερικές φορές υποβάλλονται προφανώς αβάσιμα ένδικα βοηθήματα και μέσα, καθυστερώντας έτσι την εκδίκαση των σοβαρών υποθέσεων που πρέπει να δικαστούν σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Τα ανωτέρω αποτελούν, όμως, την κορυφή του παγόβουνου. Είναι πολύ σημαντικά, αλλά από μόνα τους δεν θα οδηγήσουν σε βελτίωση της κατάστασης εάν δεν συνοδευτούν από θεσμικές και δομικές μεταρρυθμίσεις και αλλαγές σε κατεστημένες νοοτροπίες. Πρώτα απ’ όλα, αλλαγές σε σχέση με τη δημόσια διοίκηση, η οποία εκδίδει συχνά παράνομες διοικητικές πράξεις, είτε λόγω ευθυνοφοβίας, είτε λόγω της υφιστάμενης πολυνομίας, είτε, τέλος, επειδή η άσκοπη προσφυγή στη Δικαιοσύνη για το Δημόσιο δεν του στοιχίζει τίποτε. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα, όπου το Δημόσιο άσκησε προφανώς αβάσιμες εφέσεις και αναιρέσεις, μόνο και μόνο για να μην κατηγορηθούν οι κρατικοί λειτουργοί ότι δεν προστατεύουν τα συμφέροντα του Δημοσίου ή, ακόμη χειρότερα, ότι εξυπηρετούν ιδιωτικά συμφέροντα. Σε σχέση δε με τις περιπτώσεις κατά τις οποίες ένας νόμος κρίνεται αντισυνταγματικός ύστερα από πολλά χρόνια ή και δεκαετίες, υπάρχει κάτι ακόμη πιο σημαντικό, τουλάχιστον από θεσμική άποψη. Στην Ελλάδα, δεν υφίσταται σύστημα αποτελεσματικού προληπτικού ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων (πριν δηλαδή από την έναρξη ισχύος τους), με αποτέλεσμα να κρίνονται νόμοι αντισυνταγματικοί ύστερα από πολλά χρόνια και αφού κάποιοι πολίτες έχουν καλόπιστα στηριχτεί στους νόμους που ψήφισε η Βουλή των Ελλήνων. Τα υφιστάμενα δε συστήματα προληπτικού ελέγχου συνταγματικότητας (έλεγχος από την ίδια τη Βουλή, αναπομπή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας) έχουν προ πολλού και κακώς περιπέσει σε αχρησία.
Για να αμβλυνθεί το πρόβλημα καθυστέρησης απονομής της δικαιοσύνης, χρειάζονται θεσμικές και δομικές αλλαγές σε κατεστημένες νοοτροπίες.
Καλοδεχούμενες, επομένως, τουλάχιστον σε επίπεδο αρχής, οι όποιες νομοθετικές πρωτοβουλίες για επιτάχυνση των δικών. Αρκεί να συνοδεύονται από βαθύτερες θεσμικές αλλαγές και αλλαγές νοοτροπιών.