Ευρώπη, Ετος Μηδέν
Βέστεν στα γερμανικά σημαίνει «Δύση». Είναι γερμανικό χωριό στη Βόρεια Γερμανική Πεδιάδα και αποτελεί τον πρώτο σταθμό του Τίμοθι Γκάρτον Ας στο «Πατρίδες. Μια προσωπική ιστορία της Ευρώπης» (μτφρ.: Δ. Δουλγερίδης, εκδ. Ψυχογιός), βιβλίο που παρακολουθούμε αυτή την εβδομάδα.
Τι φέρνει τον Αγγλο ιστορικό στο Βέστεν; Τρεις θολές ασπρόμαυρες φωτογραφίες τραβηγμένες τον Ιούνιο του 1945. «Απεικονίζουν μια ομάδα Βρετανών αξιωματικών να παρακολουθούν ένα παιχνίδι κρίκετ», γράφει ο Γκάρτον Ας. Ενας απ' αυτούς είναι ο πατέρας του στην ηλικία των είκοσι έξι ετών...
Στο Βέστεν, ο Γκάρτον Ας συνομιλεί με Γερμανούς βετεράνους της Βέρμαχτ και της χιτλερικής νεολαίας, συναντά απογόνους των Γερμανών προσφύγων που το 1945 διπλασίασαν τον πληθυσμό του χωριού, για να γλιτώσουν από τους αγγλοαμερικανικούς
βομβαρδισμούς, αλλά και από τον Κόκκινο Στρατό. Οπως γίνεται σε αυτές τις περιπτώσεις παγκοσμίως, οι πρόσφυγες δεν έγιναν δεκτοί με θέρμη από τους ντόπιους. Αλλά βοήθησαν στη σύσφιγξη των σχέσεών τους, όλως παραδόξως, οι Βρετανοί στρατιώτες με τις χοροεσπερίδες που διοργάνωσαν.
Ο Γκάρτον Ας επισκέπτεται ένα κοντινό στρατόπεδο εργασίας, κάποια στιγμή όμως, στον δρόμο προς το Αννόβερο, πέφτει πάνω στις πινακίδες για το διαβόητο στρατόπεδο του Μπέργκεν-Μπέλσεν. «Στο σημείο αυτό», σχολιάζει, «οι συμπολεμιστές του πατέρα μου βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια φρίκη που λίγοι Βρετανοί θα μπορούσαν να φανταστούν».
Γιατί ο Γκάρτον Ας εκκινεί την αφήγησή του από το 1945; Είναι βέβαια αρκετά διαδεδομένη η άποψη πως το 1945 ήταν το Ετος Μηδέν για την Ευρώπη. Ωστόσο, δεν είναι τόσο απλό, επισημαίνει ο συγγραφέας. Ετος Μηδέν για ποιον ακριβώς; Π.χ., για τους Ιταλούς ήταν το 1943, η χρονιά συνθηκολόγησης. Για τη δε Ελλάδα, θα προσθέταμε, ήταν μάλλον το 1950.
Ο Γκάρτον Ας διαχωρίζει επίσης την εμπειρία των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών που βρέθηκαν υπό τον ζυγό της ΕΣΣΔ το 1945-48. «Περπατώντας στο ανατολικογερμανικό κομμάτι της Φριντριχστράσε λίγες ημέρες μετά την πτώση του Τείχους στις 9 Νοεμβρίου 1989», γράφει, «συνάντησα έναν άντρα που φώναζε γεμάτος ευφορία: “Είκοσι οκτώ χρόνια και ενενήντα μία ημέρες!” – το ακριβές χρονικό διάστημα που η οικογένειά του είχε μείνει εγκλωβισμένη πίσω από το Τείχος. Μου είπε ότι μόλις είχε δει ένα πανό γραμμένο στο χέρι με το μήνυμα: “Μόλις σήμερα τελείωσε πραγματικά ο πόλεμος”. Για τις κοινωνίες στο ανατολικό τμήμα της Ευρώπης που τελούσαν υπό σοβιετική κατοχή, το 1989 ήταν το δεύτερό τους Ετος Μηδέν».
Η φιλολογία περί του Ετους Μηδέν επανέρχεται στο μυαλό του συγγραφέα όταν αναλογίζεται τον σημερινό πόλεμο στην Ουκρανία. «Οταν οι άνθρωποι στην Ουκρανία μπορέσουν να πουν “μετά τον πόλεμο”, θα εννοούν “μετά το 2023” – ή οποτεδήποτε τελειώσει. Αυτό θα είναι ένα ακόμα Ετος Μηδέν. Στην Ευρώπη, το μηδέν είναι ένας αριθμός στον οποίο γυρίζουμε ξανά και ξανά».