Ευρώπη, μια πλατωνική ιδέα
« Για μένα η Ευρώπη είναι μια πλατωνική ιδέα», εξομολογείται ο Πολωνός Μπρονίσλαβ Γκερέμεκ στον Τίμοθι Γκάρτον Ας και ο τελευταίος τού αφιερώνει κάμποσες σελίδες στο βιβλίο του «Πατρίδες. Μια προσωπική ιστορία της Ευρώπης» (μτφρ.: Δ. Δουλγερίδης, εκδ. Ψυχογιός), που παρακολουθούμε αυτή την εβδομάδα.
Το 1942, ο δεκάχρονος Γκερέμεκ μόλις το έχει σκάσει από το γκέτο της Βαρσοβίας μέσα από μια τρύπα στον τοίχο. Εχει κουρνιάσει σε μια θέση στο τραμ· ορισμένοι από τους επιβάτες καταλαβαίνουν τι γίνεται –το απισχνασμένο αγόρι τρέμει από τα ρίγη– και ένας Πολωνός τον προειδοποιεί για έναν Γερμανό που είναι επιβάτης στο ίδιο τραμ.
Βρίσκει καταφύγιο σε οικογενειακούς φίλους και μετά επιστρέφει στο γκέτο και στους γονείς του, για να δραπετεύσει(!) ακόμα μία φορά. Κάπως έτσι θα επιζήσει, σε αντίθεση με τον πατέρα του που θα τελειώσει τις μέρες του σε στρατόπεδο. Θα επιζήσει του πολέμου, θα γίνει μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος ελπίζοντας σε καλύτερες ημέρες ώσπου, το 1968, μετά τη σοβιετική εισβολή –και καταστολή– στην Τσεχοσλοβακία, θα παραιτηθεί σε ένδειξη διαμαρτυρίας για να αφοσιωθεί στο αντικείμενό του, τη μεσαιωνική ιστορία.
«Τον πρωτοσυνάντησα», γράφει ο Γκάρτον Ας, «σε μια ιστορική απεργία και κατάληψη στα ναυπηγεία Λένιν του Γκντανσκ τον Αύγουστο του 1980, όταν ο επικεφαλής των
απεργών, Λεχ Βαλέσα, του ζήτησε να προσφέρει τις υπηρεσίες του ως σύμβουλος στο κίνημα διαμαρτυρίας το οποίο μόλις είχε ονομαστεί “Αλληλεγγύη”. (...) Δέκα χρόνια αργότερα, ο Γκερέμεκ ήταν ο υπουργός Εξωτερικών που υπέγραψε τη συνθήκη με την οποία η Πολωνία έγινε μέλος του ΝΑΤΟ».
Κατά τον Γκάρτον Ας, ο Γκερέμεκ ανήκε στην ευρωπαϊκή γενιά του 1939. Ο Αγγλος ιστορικός ξεχωρίζει τέσσερις ευρωπαϊκές γενιές: εκείνη του 1914, εκείνη του 1939, την επαναστατημένη του 1968 «κι ύστερα ήρθε η γενιά του '89». Ο Γκερέμεκ έζησε τη φρίκη των ναζί, μα και τον γραφειοκρατικό εφιάλτη των κομμουνιστών. Κι ωστόσο, πρόλαβε
να δει την πατρίδα του απελευθερωμένη τόσο από τους πρώτους όσο και από τους δεύτερους (η κατοχή των οποίων τράβηξε ολόκληρες δεκαετίες...).
Ο Γκερέμεκ πίστεψε στην Ευρώπη. Εστω κι αν ήταν κάτι άπιαστο, όπως οι ιδέες στη σφαίρα του ιδεατού για τον Πλάτωνα. Δεν είχε τόση σημασία για έναν τέτοιο άνθρωπο, που το σκάει δις από το γκέτο και επιβιώνει του πολέμου. «Ο Μπρονίσλαβ Γκερέμεκ πίστευε στο σχέδιο για μια καλύτερη Ευρώπη και το υποστήριξε με κάθε ικμάδα της ύπαρξής του», παρατηρεί ο Γκάρτον Ας.
Και επειδή η Ιστορία έχει πολύ περισσότερη φαντασία από εμάς τους ίδιους, όπως έλεγε ο Μαρξ, ο άνθρωπος αυτός βρήκε τραγικό θάνατο σε μεγάλη ηλικία. Τραγικό μα και συμβολικό: σκοτώθηκε σε τροχαίο δυστύχημα καθ' οδόν προς τις Βρυξέλλες...