Εκκολαπτόμενες αυτοκρατορίες
Κύριε διευθυντά
Αν η Γαλλική Επανάσταση (1789) και ο Διαφωτισμός οδήγησαν στις καταλύσεις των αυτοκρατοριών της Ευρώπης και στη δημιουργία εθνών-κρατών που επέλεξαν να κυβερνώνται με δημοκρατικούς, κοινοβουλευτικούς θεσμούς, το διάστημα των δυόμισι αιώνων που συνδέει το 2024 με τις απαρχές της ευρωπαϊκής κοσμογονίας δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστεί σαν μια χρονική παρένθεση στη μακραίωνη ιστορία της ηπείρου μας.
Παρόμοιες χρονικές παρενθέσεις θα μπορούσαν σίγουρα να χαρακτηριστούν οι δύο λαμπροί αιώνες της κλασικής Αθήνας, η ανάλογη περίοδος της Μακεδονικής δυναστείας με τις διάσπαρτες αναλαμπές των επιγόνων, οι τρεις αιώνες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα και του Κικέρωνα μέχρι τις εισβολές των βόρειων επιδρομέων και τη διάσπαση της κραταιάς Ρώμης (330 μ.Χ.).
Ποιες υπεράνθρωπες κοινωνικές δυνάμεις δημιούργησαν την ιστορική ενότητα που αποκαλούμε «ιστορία της Ευρώπης»; Σίγουρα η Αθήνα της δημοκρατίας, η Ρώμη των ισχυρών νόμων και της στρατιωτικής ισχύος, η αναντίρρητη δύναμη του χριστιανισμού της αγάπης. Διανύοντας τον τρισχιλιετή ορυμαγδό της μνημειακής και έγγραφης ιστορικότητας της Ευρώπης, εύκολα διαπιστώνεται η ομοιογένεια των δημιουργικών πηγών της, η καταστροφική δίνη των πολεμοχαρών συρράξεών
της, η υπέρμετρη αλαζονεία των κατακτητικών/αποικιακών αυταρχισμών που εξέθρεψε. Καθόσον είμαστε όλοι Ευρωπαίοι, παραμένουμε αναγκαστικά ισόβια φυλακισμένοι της ιστορίας που κληρονομούμε. Στον ιντερνετικά αφόρητα συμπυκνωμένο πλανήτη μας, οι διαφοροποιήσεις των εθνικών/κρατικών ιστοριών ελάχιστα πλέον συστέλλουν ή διαστέλλουν τις πραγματικότητες που εξελίσσονται ή συντελούνται καθημερινά.
Οι επεκτατικές φιλοδοξίες που σήμερα διασπαθίζουν ο Πούτιν ή ο Σι Τζινπίνγκ εντάσσονται στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ιστορίας που περιέγραψα, όχι βέβαια γεωγραφικά αλλά με τις ίδιες πανανθρώπινες προδιαγραφές, τις ίδιες προαιώνιες ανθρώπινες ανάγκες και αιτιάσεις. Αλλωστε η καλομελετημένη, λεπτομερέστατα καταγεγραμμένη ιστορία των τριάντα ευρωπαϊκών αιώνων θα μπορούσε να διδάξει και να καθοδηγήσει με απαράμιλλη γνώση τους ηγέτες αυταρχικών καθεστώτων (όχι λιγότερα από 74 παγκοσμίως σύμφωνα με την επίκαιρη έκθεση του Ιδρύματος Μπέρτελσμαν, βλ. «Καθημερινή» 20/3/2024) και ιδιαίτερα τους ηγέτες των απολυταρχικών ρωσικών και κινεζικών αυτοκρατοριών. Είναι αξιοσημείωτο ότι μέγιστο απόκτημα των φιλοδοξιών της Ρωσίας του Πούτιν δεν αποτελούν οι τεράστιες αμφισβητούμενες εκτάσεις της Ασίας βορείως του ποταμού Αμούρ και των κινεζικών συνόρων, αλλά τα περιορισμένα τετραγωνικά χιλιόμετρα της Λετονίας και της Εσθονίας, του Ντονμπάς και της Κριμαίας, ακριβώς επειδή αποτελούν μέρος της Ευρώπης,
κέντρου του παγκόσμιου ιστορικού γίγνεσθαι.
Καθώς διανύουμε το από πάσης απόψεως επικίνδυνο έτος 2024, ίσως το σημαντικότερο κείμενο μελέτης και περίσκεψης για όλους μας θα ήταν ένας μεγάλος, λεπτομερής χάρτης της Ευρώπης και των θαλασσών και ηπείρων που την περιβάλλουν: η γεωγραφία δεν πτοείται από την πάροδο μιας και μόνον περιόδου
της ανθρώπινης ιστορίας, οι πραγματικότητές της παραμένουν σταθερές με την πάροδο των χιλιετιών. Ο καλός αυτός χάρτης, λοιπόν, θα εκμηδενίσει αναφανδόν κάθε παραδοσιακή ιστορική μας προοπτική και ταυτόχρονα θα μας διδάξει το μέγιστο, αλάνθαστο κριτήριο της ανθρώπινης ιστορίας: ότι μόνον οι αθάνατες αξίες της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, της αγάπης που θυσιάζεται για τους άλλους στέκονται ζωντανές στο πέρασμα των αιώνων. Αλλωστε ο ιστορικός χρόνος δεν τελειώνει ποτέ.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΌΣΧΌΣ