Τα γλυπτά της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη μετέφεραν την αρχέγονη ελληνική αρμονία στο Παρίσι
Λένε ότι η γλυπτική είναι σπουδαία όταν σε παρακινούν τα ακροδάχτυλά σου να αγγίξεις τα έργα. Στη μεγάλη αναδρομική έκθεση της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη στο Μουσείο Γουλανδρή της Ανδρου το 2022 έχω δει ανθρώπους να στέκονται για ώρα σιωπηλοί μπροστά στις δημιουργίες της και διάβαζα στα μάτια τους την ανεκπλήρωτη επιθυμία να τις χαϊδέψουν. Σαν να ήθελαν να ακουμπήσουν κάτι «ιερό», όπως ένα αρχαίο μάρμαρο, σαν να διέκριναν κάτι που δεν επικοινωνείται με λέξεις. Θαύμασα λοιπόν τη φίλη της στήλης, Μάρω Πρεβελάκη, που μου έστειλε ένα «γράμμα» από την Πόλη του Φωτός, μια ανταπόκριση για το νέο αφιέρωμα που έκανε η γλύπτρια εκεί. Κατάφερε να συνοψίσει γραπτώς το ιδιαίτερο πνεύμα που διαπερνά τη δουλειά αυτής της χαρισματικής εικαστικού.
Στις 14 Μαρτίου εγκαινιάστηκε, στην γκαλερί Dutko, μια επιλογή από τα έργα της Ελληνίδας καλλιτέχνιδος. Με την αίθουσα τέχνης που βρίσκεται στην αριστερή όχθη του Σηκουάνα και τον ιδρυτή της Ζαν Ζακ Ντουτκό, η γλύπτρια συνεργάζεται από το 1996. Ο χώρος βρίσκεται δίπλα στο εμβληματικό Musée d'Orsay στο «carré Rive Gauche», μια ζωντανή, πολυσύχναστη καλλιτεχνική γειτονιά, με διάσπαρτες γκαλερί, άλλες κεντρικές, άλλες στριμωγμένες στα στενά δρομάκια της περιοχής. Επειτα από πολλές συννεφιασμένες και βροχερές ημέρες, το παρισινό απόγευμα των εγκαινίων της έκθεσης γύρισε σε ανοιξιάτικο, φωτεινό, ηλιόλουστο. «Αυτή η ξαφνική καλοκαιρία εισχωρούσε στην είσοδο της γκαλερί και προέβαλλε εμφατικά τα γλυπτά: ψηλά στο ταβάνι τα πτερόεντα, στο έδαφος υπερυψωμένα τα επίγεια. Μια πάλλευκη στριφτή πέτρινη σκάλα αντανακλούσε το έξωθεν φως. Στις συνεχόμενες ενδότερες αίθουσες, αυτό το φως σταδιακά εξασθενούσε, ώστε τα έργα, κυρίως οι κεφαλές των αλόγων, αναδύονταν μέσα σε μία θαμπή, μισόφωτη ατμόσφαιρα», μου έγραψε η Μάρω.
Πολλοί από τους θεατές της έκθεσης ένιωσαν ξανά αυτή τη συγκίνηση. Η Αθανασιάδη έχει μια αλχημιστική δύναμη στη δουλειά της. Μεταμορφώνει την πρώτη ύλη –ξύλο, χαρτί ή μέταλλο– από κάτι οργανικό σε κάτι που φέρει ψυχή. Τα έργα της έχουν τη σφραγίδα του αέναου χρόνου. «Η πρώτη εντύπωση παραπέμπει κατευθείαν στην κλασική Αρχαιότητα, είτε ως θέματα είτε ως εκθέματα, είτε και ως μορφοποίηση του τραγικού λόγου. Στον ευάλωτο ανοιχτό θώρακα, στη φαινομενικά ακίνητη ανδρική ή γυναικεία μορφή, στο γερτό κεφάλι του αλόγου περιγράφεται η ανθρώπινη μοίρα. Σχεδιάζεται υπαινικτικά η αντίφαση ανάμεσα στον αγώνα της ζωής και την αγωνία του θανάτου· η οποία, όμως, οδηγεί καλλιτεχνικά στη σύνθεση ανάμεσα στα δύο αυθύπαρκτα άκρα. Η γλύπτρια μετέφερε στο παρισινό καλλιτεχνικό γίγνεσθαι την αρχέγονη ελληνική αίσθηση της τραγικής αρμονίας», προσθέτει η Πρεβελάκη που βρέθηκε στα εγκαίνια της έκθεσης και είδε τη φόρτιση των θεατών μπροστά στις γλυπτικές συνθέσεις.
Η αλήθεια είναι ότι η Αθανασιάδη όπως και ο αείμνηστος Γιώργος Λάππας ήταν οι δύο πλέον οικουμενικοί Ελληνες γλύπτες που μπόρεσαν να σπάσουν τα δικά μας σύνορα και να παρουσιάσουν δημιουργίες που μιλούν στον σύγχρονο άνθρωπο. Μελέτησαν την παράδοση αλλά κατάφεραν να ανοίξουν δικούς τους δρόμους. Με σπουδές στην Οξφόρδη και τη Νέα Υόρκη, με συνεπή παρουσία από το 1970 έως σήμερα, με άπειρους πειραματισμούς η Αλεξάνδρα έχει καταφέρει να τιθασεύει τα υλικά της, ακόμα και τα πιο ταπεινά που έχει μαζέψει από την ακροθαλασσιά. Αυτό που προσωπικά με δονεί περισσότερο σε ό,τι φτιάχνει είναι πως φροντίζει να αποτυπωθούν τα σημάδια του χρόνου, λες και κάθε έργο της ωριμάζει, αγκαλιάζει τη φθορά, δέχεται την αρχή και το τέλος. Ταυτόχρονα δεν φοβάται η ίδια να δείξει τις πληγές της, το εύθραυστον της ανθρώπινης φύσης, με τρόπο σαφή αλλά και υπαινικτικό. Οσες φορές έχω επισκεφθεί το εργαστήριό της μαγεύομαι από τα ημιτελή έργα, από τις ιδέες που έχουν γεννηθεί και περιμένουν να μορφοποιηθούν, από την υπομονή και το πάθος της όταν προσπαθεί να δώσει σχήμα σε κάτι νέο. Στο Παρίσι παρουσιάστηκε λοιπόν μια επιλογή από όλα αυτά που της έδωσαν έμπνευση και το γαλλικό φιλότεχνο κοινό υποκλίθηκε στα τρυφερά της άτια και στους θώρακες που αντί να αγκαλιάζουν συμπαγώς το σώμα, αφήνουν μια ρωγμή για να εισχωρήσει η ελπίδα.