Ενα χειροποίητο Big Bang
Ή έκθεση «Κήπος των σωματιδίων» του εικαστικού Νίκου Παπαδόπουλου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
«Βλέπω το υλικό που μάζεψα από το Cern: φωτογραφίες, σημειώσεις, υλικό αρχείου, ένα σκληρός δίσκος χωρητικότητας 1 ΤΒ. Τα βρίσκω σκούρα· από πού να ξεκινήσω; Παίρνω ένα αεροπλάνο και πηγαίνω στη Βαρκελώνη για να συναντήσω τον φυσικό - κοσμολόγο Ντιέγκο Μπλας Τεμίνιο, που έγινε φίλος μου στη διάρκεια του ερευνητικού residency στο πειραματικό κέντρο πυρηνικών ερευνών και σωματιδιακής φυσικής, το 2015. Του ζητάω να με βοηθήσει, να μου πει με απλές λέξεις που θα καταλάβαινε κι ένα παιδί πώς ήταν το σύμπαν πριν από το Big Bang. Μου λέει, “σκέψου μια σούπα ενέργειας”».
Ετσι γεννήθηκε στον εικαστικό Νίκο Παπαδόπουλο η ιδέα της σούπας που θα καλωσορίζει τους επισκέπτες πριν μπουν στον κυρίως χώρο της έκθεσης, στην Υπηρεσιακή Αυλή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Μια σούπα από κυδώνια, το χαρακτηριστικότερο κοχύλι των ελληνικών θαλασσών. Δεν θα μπορέσουμε να τη δοκιμάσουμε, αλλά καθώς θα κοχλάζει μέσα στο γυάλινο τσουκάλι, θα σκορπίζει μυρωδιά από φύκια, λεμόνι κι ελαιόλαδο. «Τα κοχύλια βρίσκονται σε όλες τις θάλασσες του κόσμου. Κάθε πληροφορία του περιβάλλοντος στο οποίο μεγαλώνουν καταγράφεται επάνω τους – η ηλικία, η αλμυρότητα του νερού, οι παλιρροϊκοί κύκλοι που έζησαν», σχολιάζει η ερευνήτρια γαστρονομίας Βίκυ Κουμάντου, στη βοήθεια της οποίας κατέφυγε ο καλλιτέχνης. Δική της είναι η συνταγή της κυδωνόσουπας, στην οποία «ενώνονται η γλύκα των κυδωνιών, η αλμύρα και τα στοιχεία των οστράκων με το φύκι kombu, για να μας δώσουν ίσως την πιο αρχέγονη γεύση του πλανήτη», λέει η ίδια.
Η έκθεση του Νίκου Παπαδόπουλου, που παρουσιάζεται στο πλαίσιο του εικαστικού προγράμματος του annexM σε επιμέλεια της Αννας Καφέτση, ονομάζεται «Κήπος των σωματιδίων». Οσο για την κυδωνόσουπα, είναι μία μόνον από τις μεταμορφώσεις του σύμπαντος προκειμένου να εισβάλει από την είσοδο του χώρου στάθμευσης επί της οδού Κόκκαλη στον χώρο της Αυλής. Ολα αυτές οι μεταφορές, ιδέες πάνω στις οποίες εκείνος εργάζεται χρόνια, γεννήθηκαν βεβαίως στο μυαλό του καλλιτέχνη. «Στο Cern όμως αγαπούν τους καλλιτέχνες», μου λέει αναφερόμενος στην τεράστια κοινότητα της σωματιδιακής φυσικής που εργάζεται εκεί. Ισως επειδή παρά το απέραντο ερευνητικό τους πεδίο, καταφέρνουν εντέλει να συναντηθούν από ολότελα διαφορετικούς δρόμους. Η έκθεση περιλαμβάνει μεγάλες γλυπτικές και εικαστικές εγκαταστάσεις και ενότητες σχεδίων με χειροποίητο χαρτί, συμμετοχική περφόρμανς, ηχότοπο και προβολή βίντεο. Τα έργα αποτελούν νέες παραγωγές και οι θεματικές τους βασίζονται σε πλούσιο αρχειακό και βιωματικό υλικό. Η μεταφορά στον τίτλο της έκθεσης της έννοιας του κήπου, που βρίσκεται στον πυρήνα της διαπολιτισμικής και βοτανολογικής έρευνας του εικαστικού –η flora, η χλωρίδα, είναι η εμμονή του– καταργεί τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στην τέχνη και στις φυσικές επιστήμες, πυροδοτώντας τη δημιουργική φαντασία και τον ποιητικό στοχασμό, αλλά και υβριδικές συνομιλίες ανάμεσα σε διαφορετικές κοινότητες.
«Ο “Κήπος σωματιδίων”, σαν άλλος μακρινός απόγονος του βοτανικού κήπου της Αναγέννησης, μεταφέρει, μεταφράζει, νοηματοδοτεί αλλιώς την απροσπέλαστη στον κοινό νου φύση του Big Bang του σύμπαντος και του μεγάλου επιταχυντή», σχολιάζει το επιμελητικό κείμενο. Και όμως, παρά τις επιστημονικές συνδέσεις και αναφορές, όλη η έκθεση είναι χειροποίητη. Ο τεράστιος «Αβακας», μια εγκατάσταση από σίδερο, ατσαλόσυρμα και βαμβακερό χαρτί, που παραπέμπει στην πρώτη σχέση του ανθρώπου με τα μαθηματικά αντί για τις κλασικές χάντρες με τις οποίες γίνονται οι πράξεις, έχει πέτρες φτιαγμένες από πεπιεσμένο χαρτί. Η εγκατάσταση «Φαινόμενο Tunguska» αναφέρεται στο φυσικό φαινόμενο που πήρε το όνομά του από την περιοχή όπου ένας μετεωρίτης έπεσε στη Γη, το 1908. «Επέλεξα αυτό το γεγονός, όταν είδα τις εντυπωσιακές φωτογραφίες από τα ξαπλωμένα, κατεστραμμένα δέντρα κοντά στη λίμνη Βαïκάλη της Σιβηρίας, αφού οι επιστήμονες από τη διάταξη των κορμών κατάλαβαν ότι επρόκειτο για μετεωρίτη», λέει ο καλλιτέχνης. «Αποφάσισα, έτσι, να δημιουργήσω μια εγκατάσταση από χάρτινους κατεστραμμένους κορμούς δέντρων και θραύσματά τους – χάρτινοι κορμοί, μιας και το χαρτί κατασκευής προέρχεται από δέντρα. Πρόκειται για χειροποίητο χαρτί Λόκτα από ένα είδος δάφνης, που κατασκευάζεται στο Νεπάλ».
Για τη δημιουργία αυτών των γλυπτών, ο Νίκος Παπαδόπουλος πήρε αποτυπώματα από αληθινά δέντρα στον λόφο του Φιλοπάππου, δίπλα στην Ακρόπολη. Για την ενότητα σχεδίων με τίτλο «Η γοητεία της εμμονής» βασίστηκε
Τους επισκέπτες θα καλωσορίζει μια σούπα από κυδώνια, το χαρακτηριστικότερο κοχύλι των ελληνικών θαλασσών.
Τα έργα του Παπαδόπουλου καταργούν τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στην τέχνη και στις φυσικές επιστήμες.
σε εξισώσεις του Ντιέγκο Μπλας Τεμίνιο, διακεκριμένου ερευνητή στο Ινστιτούτο Υψηλών Ενεργειών της Βαρκελώνης. Οσο για το βίντεο Perpetual που «παίζει» στο βάθος της αίθουσας, καταγράφει τη δράση που ο καλλιτέχνης έκανε στο MediaLab του Cern, μέσα στο μηχάνημα προσομοίωσης που έχει κατασκευαστεί για την ανίχνευση σωματιδίων. «Από τη μία, ήταν ο ανιχνευτής και η οθόνη με τις ψηφιακές τελείες, από την άλλη, εγώ ο ίδιος που χρησιμοποιούσα ένα τελάρο επάνω σε ένα καβαλέτο ξαναζωγραφίζοντας με τελείες, με τη βοήθεια ενός μεγεθυντικού φακού και μαρκαδόρων. Και ό,τι έκανα ανιχνευόταν και παρουσιαζόταν στην οθόνη με τελείες», εξηγεί.
Το Perpetual, το μοναδικό ψηφιακό έργο της έκθεσης, αποτελεί τελικά τον «σωματικό διάλογο» ενός ανθρώπου με ένα μηχάνημα. Αλλά στον «Κήπο» του σύμπαντος, όπου ο χρόνος διπλώνει συνδέοντας το παρελθόν με το μέλλον, το θέμα του διαλόγου δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από τη «Γένεση του κόσμου», το σχέδιο του Ιερώνυμου Μπος στην πίσω όψη του τρίπτυχου «Ο Κήπος των επίγειων ηδονών».
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 21 Ιουνίου.