Η Αμφίπολη κρύβει ακόμη μυστικά
Οι ανασκαφές στην ακρόπολή της δίνουν συνεχώς πληροφορίες για τη γεωστρατηγική της σημασία κατά την αρχαιότητα
Ενας μακρόστενος λόφος και επίπεδος στην κορυφή του με προσανατολισμό ανατολικά προς δυτικά είναι ορατός, και απολύτως διακριτός στο γύρω τοπίο. Στην κορυφή του στέκονται σε απόσταση μεταξύ τους δέντρα σε μια ευθεία, από εκείνα που προσδιορίζουν τη μεσογειακή βλάστηση, χωρίς να γνωρίζεις πάντα την ονομασία τους: τα βλέπεις από μακριά να ξεχωρίζουν ανάμεσα στις ελιές και τις αμυγδαλιές που καλλιεργούνται χαμηλά στον λόφο. Ενα ποτάμι περιβάλλει τον λόφο, σχηματίζοντας χαρακτηριστική καμπύλη, λίγο προτού εκβάλει στη θάλασσα με το όρος Αθως στο βάθος. Προς τα βόρεια αντικρίζει κανείς την πορεία του ποταμού Στρυμόνα, κατά μήκος μιας εύφορης πεδιάδας, πλωτός ώς σχετικά πρόσφατα για τη μεταφορά προϊόντων. Το τοπίο συμπληρώνουν οι χαμηλοί λόφοι κατά μήκος της ακτογραμμής, και στα ανατολικά ο επιβλητικός όγκος του Παγγαίου όρους. Οι Φίλιπποι και η πεδιάδα τους αχνοφαίνονται στο βάθος, στα βορειοανατολικά.
Αυτή είναι μια σύντομη περιγραφή της θέσης της ακρόπολης της Αμφίπολης, εκεί όπου βρίσκεται μία από τις πλέον σημαντικές πόλεις του βορειοελλαδικού χώρου στην αρχαιότητα. Η ροή του ποταμού στο σημείο αυτό ήταν η αιτία για να ονομαστεί η πόλη Αμφίπολη, λόγω του ότι λόφος και πόλη βρίσκονται μέσα στη θηλιά που σχηματίζει ο Στρυμόνας, ο οποίος κυλάει γύρω από αυτήν, αμφι-ρέει.
Ο χώρος της Αμφίπολης ήταν ευθύς εξαρχής μία κομβική γεωγραφικά και στρατηγικά θέση. Γύρω από τον λόφο κάτοικοι θρακικής καταγωγής είχαν εγκατασταθεί σε μικρούς οικισμούς κατά τα αρχαϊκά χρόνια. Αποικοι από το νησί της Ανδρου είχαν ιδρύσει κοντά στις εκβολές του Στρυμόνα και πάνω στη θάλασσα από τον 7ο αι. π.Χ., την Αργιλο, ένα εμπορικό λιμάνι στον χώρο που συνέδεε τη Χαλκιδική με τα εύφορα παράλια στα ανατολικά της. Αλλά και οι κάτοικοι από το απέναντι νησί της Θάσου, παλιοί άποικοι από την Πάρο του 7ου αι. π.Χ., είχαν ιδρύσει εμπορικούς οικισμούς στην ακτή απέναντι από το νησί τους, τη θασιακή περαία. Τα βουνά της Χαλκιδικής είχαν να προμηθεύσουν μεταλλεύματα και ναυπηγήσιμη ξυλεία, το Παγγαίο με τη γύρω περιοχή του πολύτιμα μέταλλα. Η γη ήταν εύφορη, στα παράλιά της φημισμένος ήταν ο βίβλινος οίνος.
Στην περιοχή όπου σήμερα τα καλοκαίρια συνωστίζονται τουρίστες από τη Βαλκανική, σε ένα ύψωμα δίπλα στις εκβολές του ποταμού, είχε ιδρυθεί ένας τέτοιος οικισμός από κατοίκους από την ευβοϊκή Ερέτρια, η Ηιών. Αυτόν τον οικισμό πολιόρκησε ανεπιτυχώς ο Αθηναίος στρατηγός Κίμων το 475 π.Χ., θέλοντας να αποκτήσει τον έλεγχο στην περιοχή. Η αποτυχία του Κίμωνος δεν πτόησε τους Αθηναίους, οι οποίοι συνέχισαν τις προσπάθειες.
Η ίδρυση της πόλης
Το 437 π.Χ. ο στρατηγός Αγνων ίδρυσε την Αμφίπολη σε χώρο φαινομενικά χωρίς προγενέστερες φάσεις κατοίκησης, στην κορυφή ενός λόφου ελάχιστα χιλιόμετρα από τη θάλασσα, αλλά σε ιδιαίτερα προνομιακή θέση με θέα και πανοραμική εποπτεία.
Η εγκατάσταση Αθηναίων με την ταυτόχρονη εκτεταμένη οχύρωση της πόλης σε μια περίμετρο τειχών μήκους 7,5 χιλιομέτρων, πολύ πέραν των ορίων της ακρόπολης, έδωσε το στίγμα μιας πόλης που επιζητούσε τον έλεγχο της περιοχής. Η αθηναϊκή κυριαρχία κράτησε όμως μόνον δώδεκα χρόνια. Οι κάτοικοι, μείγμα Αθηναίων αποίκων και γηγενών, με τη βοήθεια των Σπαρτιατών κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, απέκτησαν την ανεξαρτησία τους. Η συμμετοχή του Θουκυδίδη με την ιδιότητα του στρατηγού του αθηναϊκού στρατού και η αποτυχία του να αποτρέψει την αποσκίρτηση της Αμφίπολης ήταν αφορμή για την εικοσαετή αυτοεξορία του στα οικογενειακά αγροκτήματα στην ευρύτερη περιοχή, με αποτέλεσμα να γράψει την περίφημη Ιστορία του.
Εκεί συγκέντρωσε ο Μέγας Αλέξανδρος τον στρατό του πριν ξεκινήσει για την Ανατολή.