Ζέστανε, πάτα, άναψε, κάψε
Οι «Χασισοπότες» του Χασάν Μπαχρή δεν είναι βιβλίο. Είναι ένα κουτί με αποκωδικοποιητές της εξάρτησης που δεν λειτουργούν.
«Οι Βερσαλλίες δεν είναι και τόσο μεγάλες για όποιον έχει πάρει χασίς, και γι' αυτόν η αιωνιότητα δεν διαρκεί τόσο», είχε γράψει ο Μπένγιαμιν, λίγα χρόνια μετά την έκδοση ενός μικρού βιβλίου για το χασίς που είχε κυκλοφορήσει στην Κωνσταντινούπολη το 1915. Το βιβλιαράκι εξαφανίστηκε. Εμφανίστηκε ξανά έπειτα από ογδόντα χρόνια. Για να μεταφραστεί πρόσφατα στα ελληνικά.
Ωστόσο, οι «Χασισοπότες» του Χασάν Μπαχρή (μτφρ. Ηλίας Κολοβός – Μαρίνος Σαρηγιάννης, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2023, σελ. 112) δεν είναι βιβλίο. Είναι ένα κουτί με αποκωδικοποιητές της εξάρτησης που δεν λειτουργούν. Είναι η αναφορά ενός ζηλιάρη αστυνομικού, η εργαλειοθήκη ενός δασκάλου. Αλλά κυρίως είναι μια αποθήκη με σκόρπια υλικά ενός γραφιά. Μπορεί κανείς, στα σύντομα κεφάλαια, να βρει κάθε λογής πληροφορίες, να σκίσει τις σελίδες και να τις κολλήσει διαφορετικά, σαν χαρτάκια για καπνό, ακολουθώντας τη δική του πορεία, χωρίς την ενοχή της γραμμικής ανάγνωσης. Για παράδειγμα, στη σελίδα 64 βρίσκω μια λίστα με ονόματα από διάσημους νεκρούς χασισοπότες. Δεν γνωρίζω αν ήταν διάσημοι ή χασισοπότες. Σίγουρα είναι νεκροί, πια. Ενας Σαλονικιός, ένας Σμυρνιός, ένας Γάλλος, ένας Βέλγος, ένας απατεώνας κι ένας αλογάς είναι χάντρες στο ίδιο κομπολόι, δεμένοι με τον νταλκά: «Το βύθισμα της σκέψης σε έναν ωκεανό δίχως όρια, όπου παραδέρνει σαν να τη χτυπούν τα κύματα». Ο Χασάν Μπαχρή γράφει, γλείφοντας τα δάχτυλά του.
Σε κάποιο άλλο σημείο του βιβλίου διαβάζω πως όταν δεν βρίσκουν χασίς, οι χασικλήδες κόβουν τα νύχια τους και τα καπνίζουν. Και σκέφτομαι πως αυτή είναι μια θαυμάσια μεταφορά για τον κόπο των καλών συγγραφέων. Δεν γράφουν με τα χέρια τους. Δεν πληκτρολογούν με τις άκρες των δαχτύλων τους. Τα κείμενά τους προκύπτουν ενώνοντας μικρές αιχμηρές ημισελήνους κερατίνης, έτοιμες να μας γδάρουν: «Το χασίς είναι ένα μυστικό». Οπως και η γραφή.
Ο Διδάσκαλος Ιππότης Χασάν Μπαχρή υπηρέτησε ως αστυνομικός επιθεωρητής στην Αίγυπτο. Δίδαξε γαλλικά σε σχολεία. Υπήρξε παραγωγικός συγγραφέας. Εγραφε στα τουρκικά: «Τζέντλεμαν με προσθήκες», «Γάμος στο αεροπλάνο», «Χαριεντισμοί μέσω τηλεφώνου». Γελοίοι τίτλοι, τελάληδες ενός γελοίου περιεχομένου. Ομως, τίποτα τέτοιο δεν ισχύει με τους «Χασισοπότες». Ετυμολογίες, επεξηγήσεις, οδηγίες χρήσης, παραδείγματα, μονόλογοι και ποιήματα εκπληρώνουν τις προσδοκίες μας για ένα ακατάτακτο και ατίθασο βιβλίο, ατόφια μοντέρνο –επειδή είναι ελλιπές και τεθλασμένο– που προκαλεί ανάποδα αποτελέσματα. Οσο περισσότερο ο Χασάν Μπαχρή πασχίζει να μας πείσει για την καταστροφική συνήθεια του χασίς, προσπαθώντας να διαλευκάνει την έξη, τόσο εμείς εθιζόμαστε στην ανάγνωση του γραπτού του, αναπνέοντας τους «μυστηριώδεις καπνούς του».
Ισως αυτό συμβαίνει επειδή, ενώ οι «Χασισοπότες» είναι ένα βιβλίο που θέλει να μας αποτρέψει από την αθλιότητα ενός μυαλού που λιώνει στο ντουμάνι, φωνάζοντας –δηλαδή ψιθυρίζοντας με νωχέλεια– «Ζέστανε, πάτα, άναψε, κάψε», σαν μόνη υποχρέωση της ζωής του, παραβλέπει κάτι που διαπιστώνει αργότερα ο Μπένγιαμιν: «Η αποκρουστικότητα εμφανίζεται ως το αληθινό απόθεμα της ομορφιάς». Γιατί, ευτυχώς ή δυστυχώς, η ομορφιά ριζώνει επίσης στο ξόδεμα, την αιματοχυσία, το χάσιμο, την εξάρτηση. Επομένως, η κλίμακα του χασισοπότη, έτσι όπως παρουσιάζεται από τον Χασάν Μπαχρή στη σελίδα 55, έχει ανατριχιαστικές ομοιότητες με την κλίμακα του καθενός. Είναι η κλίμακά μας. 1. Ευφορία 2. Αδυναμία 3. Αδιαφορία 4. Εξαθλίωση 5. Νοσοκομείο 6. Μνήμα. Καιρό είχα να διαβάσω μια τόσο ακριβή σύνοψη της ζωής, κυνική και αληθινή, φτιαγμένη από έξι σκαλοπάτια: «Ταξίδεψαν στη στεριά και στη θάλασσα. Εμεινε ο αέρας. Στο τέλος άρχισαν να πετούν και στον αέρα».
Στο τελευταίο μέρος, ο Μπαχρή εστιάζει στις παράνομες μεθόδους εισαγωγής του χασίς στην Αίγυπτο. Μέσα σε καρύδια, μέσα σε σόλες από μπότες, μέσα σε λουκούμια και γυναικεία κουμπιά, μέσα σε πεπόνια και καρπούζια, μέσα στις καμπούρες από καμήλες που διασχίζουν την έρημο, υλοποιώντας ένα καραβάνι του εθισμού. Είναι δηλητήριο, μικρόβιο, ιός. «Αποφύγετέ το!» γράφει. Με αυτή τη φράση κλείνει τη μελέτη του. Αλλά εκεί εγώ ακούω το επιφώνημα μιας μυστικής λαχτάρας.