Το ISIS και οι επίγονοι με πλοκάμια σε 49 χώρες
Η οργάνωση ηττήθηκε στη Συρία, όπου κατείχε εδάφη. Εχει όμως μετατραπεί σε ένα υπόγειο δίκτυο τζιχαντιστών, που μπορεί να χτυπάει από τη Ρωσία μέχρι το Σαχέλ της Αφρικής
Πέμπτη 21 Μαρτίου 2024. Ο Ιαν Μακάρι, εξέχον στέλεχος στο Γραφείο Αντιτρομοκρατικής Υπηρεσίας του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, μιλάει σε ειδική εκδήλωση στην Ουάσιγκτον. «Σαν σήμερα πριν από πέντε χρόνια μαζί με τους συμμάχους μας απελευθερώσαμε το τελευταίο έδαφος που ήλεγχε το ISIS στην Μπαγκούζ της Συρίας. Ηταν και παραμένει ένα ορόσημο στην προσπάθεια να διασφαλίσουμε ότι το ISIS δεν μπορεί να αναζωπυρωθεί». Λίγες ώρες μετά, τo ISIS-K σπέρνει τον πανικό στη Μόσχα. Η ισλαμική τρομοκρατία, παρότι αποδυναμωμένη στη γενέτειρά της, συνεχίζει να απειλεί την παγκόσμια ασφάλεια με ένα μάλλον αξιόμαχο δίκτυο δυνητικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό.
Ο Σλόμο Μοφάζ, απόστρατος συνταγματάρχης των ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων (IDF) με 25ετή θητεία στον τομέα των μυστικών υπηρεσιών, είναι σήμερα διευθυντής στο Κέντρο Πληροφοριών Τρομοκρατίας (ΙΤΙC) Meir Amit. Ρωτήσαμε αυτόν και την ομάδα του ποιες είναι σήμερα οι οργανώσεις που συνεχίζουν τη δραστηριότητα του ISIS: «Υπάρχουν πολλές ιδιαίτερα ενεργές ομάδες του ISIS σε όλο τον κόσμο – στην Αφρική, στην ανατολική Ασία και στη Συρία. Οι ομάδες του ISIS στην Αφρική δραστηριοποιούνται ιδιαίτερα στη Νιγηρία, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, στη Μοζαμβίκη και στην περιοχή του Σαχέλ – Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρα. Για να αποκτήσει επιρροή, το ISIS εκμεταλλεύεται την αδυναμία των κεντρικών κυβερνήσεων σε αυτές τις περιοχές, τη φτώχεια, τις εντάσεις μεταξύ μουσουλμάνων και χριστιανών, καθώς και τις φυλετικές και εθνοτικές εντάσεις. O κλάδος Χορασάν του ISIS, ο οποίος επιχειρεί από το Αφγανιστάν, δραστηριοποιείται σε μεγάλο βαθμό στην ανατολική Ασία και διευθύνει τις τρομοκρατικές δραστηριότητες της οργάνωσης σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους ασφαλείας, η επίθεση στη Ρωσία την περασμένη εβδομάδα κατευθύνθηκε από την επαρχία Χορασάν. Η παγκόσμια δραστηριότητα του ISIS το 2023 μειώθηκε κατά περίπου 50% σε σύγκριση με το 2022. Ωστόσο, από τις αρχές του 2024 σημειώθηκε αύξηση της δραστηριότητας της οργάνωσης σε όλο τον κόσμο, ιδίως στη Συρία και στην Αφρική, αλλά και στην ανατολική Ασία».
Το ISIS-K θεωρείται σήμερα το πιο απειλητικό παρακλάδι του Ισλαμικού Κράτους. Το τελευταίο έτος σχεδίασε περισσότερες από 20 επιθέσεις, σε 9 χώρες. Δημιουργήθηκε το 2015. Το 2021, τα Ηνωμένα Εθνη εκτιμούσαν ότι μετρούσε έναν σκληρό πυρήνα 2.200 τρομοκρατών, με έδρα στο Αφγανιστάν. Οπως και η μητρική του οργάνωση, στοχεύει να δημιουργήσει ένα «καθαρό ισλαμικό κράτος» με όραμα ένα «παγκόσμιο, διεθνικό χαλιφάτο» που θα διοικείται υπό τον νόμο της σαρίας, σύμφωνα με το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών - CSIS. Εχει αμοιβαίο μίσος με τους Ταλιμπάν και προσελκύει όσους έχουν απόψεις πιο ριζοσπαστικές ακόμη και από την ισλαμιστική ομάδα που κυβερνά το Αφγανιστάν. Αρνείται να αναγνωρίσει τους Ταλιμπάν, στους οποίους προσάπτει ότι περιορίζουν το Ισλάμ σε μια στενή βάση αντί να δεσμεύονται σε μια «καθολική ισλαμική τζιχάντ». Και φυσικά είναι ορκισμένος εχθρός των ΗΠΑ, της Βρετανίας, της Ευρώπης και της Ρωσίας. Το Κρεμλίνο βρίσκεται επί χρόνια στην κορυφή της λίστας του ISIS, το οποίο θεωρεί κρίσιμο τον ρόλο της Μόσχας
στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, παρεμβαίνοντας υπέρ της συριακής κυβέρνησης και κατά του ISIS. Το ISIS-K θεωρεί, εξάλλου, ότι οι Ταλιμπάν βρίσκονται κοντά στη Ρωσία.
1.121 επιθέσεις σε ένα χρόνο
Σύμφωνα με τον Χάρτη Παγκόσμιας Δραστηριότητας του Ισλαμικού Κράτους - The Washington Institute, τον τελευταίο χρόνο, αν και οι οντότητες του ISIS στο Ιράκ και στη Συρία παρέμειναν υποβαθμισμένες, η τρομοκρατική οργάνωση έκανε αισθητή την παρουσία της στην περιφέρεια. Το ISIS-K, με αφετηρία την επαρχία Χορασάν στο Αφγανιστάν, ηγήθηκε των εξωτερικών επιχειρήσεων, με συγγενείς ομάδες να θέτουν υπό έλεγχο εδάφη περιοχών της Αφρικής. Ιδιαίτερη ήταν η κινητικότητα σε χώρες όπως η Τουρκία, αν και οι περισσότερες επιθέσεις έμειναν στο στάδιο του σχεδιασμού καθώς αποτράπηκαν. Ομως, από τον Μάρτιο του 2023, η κεντρική διοίκηση του Ισλαμικού Κράτους έχει αναλάβει την ευθύνη για 1.121 επιθέσεις που φέρεται να προκάλεσαν τον θάνατο ή τον τραυματισμό σχεδόν 5.000 ανθρώπων. Οι Ταλιμπάν έχουν κλιμακώσει τα στρατιωτικά μέτρα εις βάρος του ISIS-K, εξ ου και μειώθηκαν οι επιθέσεις στο εσωτερικό του Αφγανιστάν. Ωστόσο, δεν έχουν ανακόψει τους τρομοκρατικούς σχεδιασμούς της οργάνωσης στο εξωτερικό.
Τους τελευταίους 12 μήνες έχουν καταγραφεί 470 νομικές υποθέσεις που σχετίζονται με τη δραστηριότητα του Ισλαμικού Κράτους σε 49 χώρες. Εφηβοι ή ακόμη και ανήλικοι συμμετείχαν σε τουλάχιστον 30 περιπτώσεις. Οι περισσότερες υποθέσεις (80) καταγράφηκαν στην Τουρκία. «Το Ισλαμικό Κράτος απειλεί την παγκόσμια ειρήνη και παρουσιάζει έναν αυξανόμενο κίνδυνο για την Ευρώπη, όπως φάνηκε και από την επίθεση στη Ρωσία η οποία θα πρέπει να εγείρει την ανησυχία ότι το Αφγανιστάν θα συνεχίσει ως κέντρο της παγκόσμιας τρομοκρατίας. Το 2023, η δραστηριότητα του ISIS στην Ευρώπη αυξήθηκε σε σύγκριση με το 2022, όταν δεν πραγματοποιήθηκαν τρομοκρατικές επιθέσεις για λογαριασμό του. Το 2023, ωστόσο, σημειώθηκαν τέσσερις επιθέσεις του ISIS στην Ευρώπη: μία στο Βέλγιο, δύο στη Γαλλία και μία στην Ισπανία. Πέντε άνθρωποι σκοτώθηκαν και περίπου 10 τραυματίστηκαν. Οι επιθέσεις ήταν εμπνευσμένες από το ISIS και δείχνουν επιθέσεις “μοναχικών λύκων”. Προς το τέλος του έτους, ο πόλεμος στη Γάζα προφανώς συνέβαλε επίσης στην αύξηση της βίας. Μάλιστα, ένας σημαντικός αριθμός τρομοκρατών που πραγματοποίησαν τις επιθέσεις ήταν γνωστοί στις Αρχές ως συνδεδεμένοι με το ISIS, γεγονός που ενδεχομένως υποδηλώνει ότι θα πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες στο επίπεδο της επιτήρησης», τονίζει στην «Κ» το Κέντρο Meir Amit.
Ανησυχητική είναι η καταγεγραμμένη κινητοποίηση αλλοδαπών για συμμετοχή σε τρομοκρατική δραστηριότητα. Η στρατολόγηση ξένων πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες του Ισλαμικού Κράτους να ενεργεί μέσω επιχειρησιακών δικτύων σε άλλες χώρες. Στον βαθμό που ενισχύονται αντίστοιχοι κόμβοι, η τρομοκρατική δραστηριότητα μετατοπίζεται από το Ιράκ, τη Συρία και το Αφγανιστάν στο εξωτερικό. Στο μεταξύ, ειδικοί εφιστούν ιδιαίτερα την προσοχή για τους κινδύνους που απορρέουν από τυχόν μεταβολές στη στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στη Συρία ή στο Ιράκ – θα ενίσχυαν τη δυνατότητα του Ισλαμικού Κράτους να αναπληρώσει σε ένα βαθμό τις δυνάμεις του και θα ενθάρρυναν την Τουρκία στην εκστρατεία της εναντίον των συριακών δυνάμεων υπό την ηγεσία των Κούρδων, γεγονός που θα αποσπούσε πόρους από την καταπολέμηση του ISIS.
Οι ρίζες του κακού
Ποιοι είναι, όμως, οι παράγoντες που συντηρούν τον ισλαμικό εξτρεμισμό; Και τι περισσότερο μπορούν να κάνουν οι κυβερνήσεις; «Η φτώχεια, η έλλειψη σταθερών κυβερνήσεων, ιδιαιτέρως στην Αφρική, η εξάπλωση ριζοσπαστικών ιδεολογιών στα κοινωνικά δίκτυα, οι εντάσεις στο εσωτερικό της Δύσης που κάνουν τους ριζοσπάστες ισλαμιστές να την αντιλαμβάνονται ως αδύναμη και ευάλωτη, η αποξένωση τμημάτων των μουσουλμανικών κοινωνιών από τη Δύση και τις αξίες που αντιπροσωπεύει, καθώς και η ανεπαρκής εκπαίδευση για ανεκτικότητα. Για την καταπολέμηση της ισλαμικής τρομοκρατίας, οι κυβερνήσεις και η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να κάνουν περισσότερα ώστε να αποτρέψουν τη διακίνηση μίσους, ειδικά στα social media και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, και να προωθήσουν επίσης τον πλουραλισμό, καθώς η ριζοσπαστική ισλαμική ιδεολογία είναι βαθιά ριζωμένη στις καρδιές και στο μυαλό πάρα πολλών ανθρώπων», είπαν στην «Κ» οι εμπειρογνώμονες του Κέντρου Meir Amit.
Οι ηγέτες του ISIS υπόσχονται στους οπαδούς τους ένα εξιδανικευμένο κράτος. Στην πραγματικότητα, όμως, παραδίδουν μια βάναυση δικτατορία. Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που έχει πραγματοποιήσει το ISIS περιλαμβάνουν μαζικές δολοφονίες και συστημική σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών και παιδιών. Τα θύματα αφηγούνται ιστορίες φρίκης από την περίοδο που βρίσκονταν υπό το χαλιφάτο. Οι ριζοσπάστες ισλαμιστές αντιμετωπίζουν ως αποστάτες τους φιλελεύθερους μουσουλμάνους. Δίνουν τη δική τους μάχη των ιδεών στα δίκτυα μαζικής ενημέρωσης και στην πολιτική αρένα. Συχνά, φυλακίζουν, δολοφονούν ή εκδιώκουν στο εξωτερικό τους αντιπάλους τους. Βασικά κανάλια στρατολόγησης είναι τα τζαμιά και τα πολιτιστικά κέντρα, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, ακόμη και οι φιλανθρωπικές οργανώσεις.
Σύμφωνα με τη δεξαμενή σκέψης RAND, δημοσκοπήσεις καθώς και τα αποτελέσματα εκλογών που έχουν διεξαχθεί υπό διαφανείς συνθήκες, καταδεικνύουν ως δυσανάλογη μειοψηφία τους φονταμενταλιστές μουσουλμάνους που υποστηρίζουν τις τρομοκρατικές ομάδες. «Ο όρος τζιχάντ δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ στο Κοράνι για να υποδείξει πόλεμο. Αναφέρεται απλώς στην εσωτερική πάλη του ατόμου. Το δόγμα της τζιχάντ ως στρατιωτικού αγώνα αναπτύχθηκε τον πρώτο αιώνα του Ισλάμ για να νομιμοποιήσει την επέκταση του μουσουλμανικού κράτους. Η βία δεν θα μπορούσε ποτέ να αποτελέσει επιλογή ως πρώτη λύση, αλλά θα μπορούσε να δικαιολογηθεί υπό ορισμένες προϋποθέσεις», διαβάζει κανείς σε σχετική έκθεση.
Διεθνής συμμαχία
Τον Σεπτέμβριο του 2014 δημιουργήθηκε ο «Παγκόσμιος Συνασπισμός για τη Συντριβή του ISIS». Αρχικά ξεκίνησε με 12 κράτη και σήμερα αριθμεί 87 μέλη, με χώρες από κάθε ήπειρο. Ο Συνασπισμός έχει μειώσει την επιχειρησιακή ικανότητα της οργάνωσης. Επιπλέον έχει επενδύσει δισ. δολάρια με στόχο τη σταθεροποίηση των απελευθερωμένων περιοχών. Η ομάδα κρούσης (OIR) που συγκρότησε ο Συνασπισμός στον πρώτο χρόνο λειτουργίας της διενήργησε περισσότερες από 8.000 αεροπορικές επιδρομές εναντίον στόχων του ISIS στο Ιράκ και στη Συρία. Μεταξύ 2014 και 2017, το ISIS έχασε το 95% της επικράτειας που κάποτε ήλεγχε. Τον Ιούλιο του 2017, η Μοσούλη βρισκόταν και πάλι υπό τον έλεγχο της ιρακινής κυβέρνησης και τον Δεκέμβριο του 2017 το ISIS είχε χάσει κάθε έλεγχο εδάφους στο Ιράκ. Ωστόσο, ο Συνασπισμός δεν έχει καταφέρει να αφανίσει από τον χάρτη το ISIS και τα παρακλάδια του, τα οποία συνεχίζουν να απασχολούν σε όρους παγκόσμιας ασφάλειας.
Από τις αρχές του 2024 καταγράφεται αύξηση της δραστηριότητας της οργάνωσης ιδίως στη Συρία και στην Αφρική, αλλά και στην ανατολική Ασία.
Βασικά κανάλια στρατολόγησης είναι τα τζαμιά και τα πολιτιστικά κέντρα, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, ακόμη και οι φιλανθρωπικές οργανώσεις.