«Ακούν» τις πλάκες κάτω από τον βυθό της Ελλάδας
Το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών απέκτησε πρόσφατα τα εργαλεία για να χαρτογραφεί ρήγματα σε τουλάχιστον δύο χιλιόμετρα κάτω από τον πυθμένα του Αιγαίου και του Ιονίου. Σήμερα, λιγότερο από το 30% της θαλάσσιας έκτασης έχει μελετηθεί συστηματικά
Είναι εξερευνητές υποθαλάσσιων ρηγμάτων, ακόμα και σε βάθη αβυσσαλέα με μόνο οδηγό μέσα στο σκοτάδι τα ηχητικά κύματα. Προσπαθούν δεκαετίες τώρα να αποτυπώσουν τις γεωλογικές χαρακιές στις «παλάμες» του βυθού και των υποθαλάσσιων δομών για να «διαβάσουν» οι σεισμολόγοι το μέλλον. Ο λόγος για τους γεωλόγους ερευνητές του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) και για το έργο χαρτογράφησης των υποθαλάσσιων ρηγμάτων στο Αιγαίο, στο Ιόνιο Πέλαγος και στην Ελληνική Τάφρο. Για πολλά χρόνια προσπαθούσαν με παλαιωμένα μέσα, ενώ πλέον διαθέτουν ένα πολύ πιο σύγχρονο και ισχυρό ερευνητικό σύστημα για την αποτύπωση και κατανόηση των υποθαλάσσιων γεωκινδύνων.
«Ενα όνειρο έγινε πραγματικότητα. Μέχρι τώρα εργαζόμασταν με ένα όργανο που είχε πολύ πιο περιορισμένες δυνατότητες. Το παλιό σύστημα έστελνε ένα μονοκαναλικό ηχητικό σήμα, το νέο είναι πολυκαναλικό με 24 κανάλια. Αναβαθμίζονται δραστικά οι ερευνητικές δυνατότητες, πρώτον γιατί αυξάνεται το βάθος διείσδυσης του ηχητικού σήματος σε τουλάχιστον δύο χιλιόμετρα κάτω από τον θαλάσσιο βυθό (ενώ πριν δεν ξεπερνούσε τα 1.000 μέτρα) και δεύτερον γιατί βελτιώνεται ιδιαίτερα η ποιότητα των σεισμικών δεδομένων», λέει στην «Κ» ο δρ Δημήτρης Σακελλαρίου, γεωλόγος και διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ και επιστημονικά υπεύθυνος του προγράμματος «Αθηνά εναντίον Εγκέλαδου». Το νέο σύστημα πολυκαναλικών σεισμικών τομών ανάκλασης, το οποίο τοποθετήθηκε ήδη στο ωκεανογραφικό του ΕΛΚΕΘΕ «Αιγαίο», περιλαμβάνει δύο ηχητικές πηγές «airgun» μέγιστου συνολικού όγκου 5 λίτρων (300 κυβ. ίντσες έναντι 40 του προηγούμενου), βαρούλκο με υδρόφωνο 24 καναλιών και συνολικού μήκους 350 μέτρων, τη μονάδα ψηφιακής καταγραφής και τη μονάδα επεξεργασίας των σεισμικών τομών.
Η Ελλάδα είναι η πιο σεισμογενής χώρα της Ευρώπης και η 6η σε σεισμικότητα σε διεθνές επίπεδο. Είμαστε σε σταυροδρόμι ηπείρων, πολιτισμών, αλλά και τεκτονικών πλακών που κινούνται στο διάβα των αιώνων. Το μεγαλύτερο μέρος των σεισμών εκδηλώνεται κάτω από τη θάλασσα. Αυτό υπογραμμίζει τη σημασία της γνώσης της υποθαλάσσιας γεωλογικής δομής.
Οι ισχυρές σεισμικές δονήσεις που εκδηλώθηκαν την Παρασκευή κοντά στις νήσους Στροφάδες στο Ιόνιο Πέλαγος ήρθαν να επιβεβαιώσουν αυτή την ανάγκη. Ο σεισμός μεγέθους 5,7 Ρίχτερ (είχε προηγηθεί ισχυρός προσεισμός) έγινε σε βάθος 20 χιλιομέτρων, σε μία από τις πιο σεισμογενείς περιοχές του ελληνικού τόξου. Δεν προκάλεσε ζημιές, λόγω της θαλάσσιας «ασπίδας» και του αυστηρού αντισεισμικού κανονισμού.
«Ο ελληνικός θαλάσσιος χώρος είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερος από τη στεριά, με αποτέλεσμα τα γεωλογικά φαινόμενα, όπως σεισμοί ή κατολισθήσεις, να είναι κυρίως υποθαλάσσια. Παρότι έχουμε διαμορφώσει μια βάση δεδομένων με 100-150 υποθαλάσσια ρήγματα, σήμερα λιγότερο από το 30% της θαλάσσιας έκτασης έχει μελετηθεί συστηματικά. Μάλιστα σε αυτό δεν περιλαμβάνονται όλα τα πιο επικίνδυνα σημεία, όπως περιοχές κάτω από την Κρήτη, στο Ιόνιο, το ρήγμα της Κεφαλονιάς. Ενα εμπόδιο ήταν ο εξοπλισμός, που δεν μας επέτρεπε να “δούμε” πολύ βαθιά. Ο πιο βασικός λόγος όμως ήταν πως δεν υπήρχε η αναγκαία χρηματοδότηση. Και όσες έρευνες έγιναν χρηματοδοτήθηκαν από ευρωπαϊκά ή διεθνή προγράμματα, ελάχιστη ήταν η εθνική συμμετοχή», σημειώνει ο κ. Σακελλαρίου.
«Χρειαζόμαστε μια πιο ολοκληρωμένη έρευνα. Στην περιοχή μας υπάρχουν μεγάλα θαλάσσια βάθη, όπως στην περιοχή της Καρπάθου 2.500 μέτρα, δυτικά της Πελοποννήσου 3.000-4.000 μέτρα. Βάθη που με το προηγούμενο σύστημα δεν μπορούσαμε να εξερευνήσουμε ολοκληρωμένα. Οπως επίσης και στο ρήγμα της Κεφαλονιάς», συμπληρώνει ο ερευνητής του ΕΛΚΕΘΕ.
Ενώ στη στεριά τα περισσότερα ρήγματα είναι χαρτογραφημένα, στη θάλασσα δεν ισχύει το ίδιο. «Για να μπορούν να κάνουν μελέτες οι σεισμολόγοι και να εκτιμήσουν τι σεισμό μπορεί να δώσει ένα ρήγμα, πρέπει να έχουν στοιχεία από τη γεωλογική δομή, από το δίκτυο των ρηγμάτων, το πώς το ένα επηρεάζει το άλλο», σημειώνει ο κ. Σακελλαρίου.
Καλύτερα στη θάλασσα;
Συχνά λέμε πως ευτυχώς οι περισσότεροι σεισμοί εκδηλώνονται στη θάλασσα. Πώς το σχολιάζει; «Εχει μια βάση, αλλά είναι και μεγάλη παγίδα», απαντά. «Εάν μιλάμε για ένα σεισμό έντασης 5,5 Ρίχτερ που εκδηλώνεται 50 χιλιόμετρα μακριά από την ακτή, τότε θα έχει μικρές συνέπειες, σε αντίθεση με το εάν το επίκεντρό του ήταν στη στεριά και κοντά σε μια πόλη. Αλλά εάν έχουμε μεγάλους σεισμούς μέσα στη θάλασσα τότε οι ζημιές ή και οι καταστροφές μπορεί να είναι μεγάλες», επισημαίνει.
Οπως μας θυμίζει, μερικοί από τους μεγαλύτερους σεισμούς που έχουν γίνει στην ευρύτερη περιοχή μας ήταν υποθαλάσσιοι. «Τα υποθαλάσσια ρήγματα δεν είναι λιγότερο απειλητικά από τα χερσαία. Εάν συνυπολογίσουμε μάλιστα πως οι υποθαλάσσιοι σεισμοί μπορεί να προκαλέσουν τσουνάμι, μπορεί να είναι και περισσότερο καταστροφικοί από τους χερσαίους», υπογραμμίζει ο κ. Σακελλαρίου.
Η εγκατάσταση του νέου συστήματος στο Ω/Κ «Αιγαίο» διήρκεσε δύο εβδομάδες στο λιμάνι του Πειραιά και ολοκληρώθηκε με τριήμερες δοκιμές εν πλω. «Η επιτυχής ολοκλήρωση της εγκατάστασης του σύνθετου νέου συστήματος όχι μόνο δεν ήταν δεδομένη, αλλά πολλές φορές φάνταζε ανέφικτη. Πρώτον, γιατί ήταν ένα όνειρο πολλών χρόνων, το οποίο δεν μπορούσε να υλοποιηθεί λόγω της έλλειψης χρηματοδότησης. Δεύτερον, γιατί προϋπέθετε σημαντικές παρεμβάσεις στο ωκεανογραφικό», τονίζει ο κ. Σακελλαρίου, σημειώνοντας πως έγινε πραγματικότητα χάρη στη συμβολή των εξειδικευμένων τεχνικών, του προσωπικού του Τομέα Θαλάσσιας Γεωλογίας-Γεωφυσικής του ΕΛΚΕΘΕ και του πληρώματος του Ω/Κ «Αιγαίο».
Σηκώνουν άγκυρες
Η πρώτη ερευνητική αποστολή με το νέο πολυκαναλικό σύστημα ανάκλασης προγραμματίζεται για τις αρχές του καλοκαιριού μεταξύ της Κρήτης νότια και των Κυκλάδων βόρεια, της Πελοποννήσου δυτικά και της Καρπάθου ανατολικά. Οι επόμενες αποστολές θα περιλαμβάνουν το Ιόνιο Πέλαγος και τη σεισμογενή ζώνη του ρήγματος Κεφαλονιάς καθώς και την περιοχή της Ελληνικής Τάφρου από νότια της Πελοποννήσου και της Κρήτης μέχρι νότια της Ρόδου. Αντικείμενο των ερευνητικών αποστολών θα είναι η μελέτη και κατανόηση της γεωλογικής και τεκτονικής εξέλιξης αυτών των περιοχών στη διάρκεια των τελευταίων εκατοντάδων, χιλιάδων έως εκατομμυρίων χρόνων. Επίσης, η χαρτογράφηση και μελέτη των ενεργών ρηγμάτων και του δυναμικού που έχουν για πρόκληση σεισμών μεγάλου μεγέθους, καθώς και η αποτύπωση υποθαλάσσιων κατολισθήσεων και ο εντοπισμός περιοχών πιθανής γένεσης τσουνάμι.
Η Ελλάδα είναι η πιο σεισμογενής χώρα της Ευρώπης και η 6η σε σεισμικότητα σε διεθνές επίπεδο. Είμαστε σε σταυροδρόμι ηπείρων, πολιτισμών, αλλά και τεκτονικών πλακών.