Η γυναίκα με το βάζο... σε νάιλον
Η στέγη της Πινακοθήκης Ιωαννίνων στάζει και η υγρασία απειλεί έργα κορυφαίων Ελλήνων καλλιτεχνών
Τα Γιάννενα ήταν η πρώτη πόλη της Ελλάδας που απέκτησε Πινακοθήκη Νεοελληνικής Τέχνης. Τον περασμένο Φεβρουάριο συμπληρώθηκαν 63 χρόνια από τα επίσημα εγκαίνια, παραμονή της επετείου απελευθέρωσης των Ιωαννίνων από τους Οθωμανούς. Επρόκειτο για μεγάλο επίτευγμα, αν αναλογιστεί κανείς τις δυσκολίες όμως, η εκπλήρωση του ευγενούς στόχου θα δοκιμαζόταν και θα κρινόταν στο πέρασμα του χρόνου.
Σε επίσκεψή μου τον περασμένο Αύγουστο, στο αποκορύφωμα της τουριστικής περιόδου και με ελεύθερη είσοδο για το κοινό, η Πινακοθήκη δεν είχε καθόλου επισκέπτες. Σύμφωνα με τους αρμοδίους, «ετησίως η επισκεψιμότητα φθάνει περίπου τα 3.000 άτομα, στα οποία θα πρέπει να προστεθούν οι φοιτητές και οι μαθητές που συμμετέχουν στα διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα».
Το κτίριο εσωτερικά είναι παραμελημένο, με έντονα τα σημάδια της φθοράς του χρόνου και της χρήσης.
Τα εξαιρετικά γλυπτικά έργα, στριμωγμένα στο ισόγειο δεν αναδεικνύονται, ενώ ανεβαίνοντας τη σκάλα για τον δεύτερο όροφο με περίμενε μια δυσάρεστη έκπληξη: πίνακας μεγάλων διαστάσεων, έργο του Γ. Ιακωβίδη («Γυναίκα με βάζο»), ήταν τυλιγμένος σε νάιλον, ώστε να μη βρέχεται από τα νερά της βροχής, στην πιο βροχερή πόλη της Ελλάδας, εξαιτίας προβλημάτων στην οροφή του κτιρίου.
Ενα «μέτρο προστασίας» που μάλλον επισπεύδει την καταστροφή, εξαιτίας του εγκλωβισμού της υγρασίας. Στον τοίχο πάνω από το έργο είναι εμφανή τα σημάδια από το νερό.
Σε επικοινωνία που είχαμε με τους αρμοδίους για την καταλληλότητα του χώρου και τις εμφανώς προβληματικές συνθήκες, η απάντηση ήταν γενικόλογη και μόνο σε ένα σημείο έγινε νύξη για την «έλλειψη χώρου που δεν επιτρέπει την παρουσίαση του συνόλου της μόνιμης συλλογής».
Οσον αφορά τις φθορές στα έργα, και συγκεκριμένα στο έργο του Ιακωβίδη, η απάντηση ήταν αόριστη: «Τα έργα τέχνης χρειάζονται ειδική φροντίδα για τη συντήρησή τους και η υγρασία μπορεί να είναι ένας παράγοντας που τα επηρεάζει αρνητικά. Εάν υπάρχουν προβληματικές καταστάσεις λαμβάνονται μέτρα για
την αντιμετώπιση και την προστασία τους».
Το ιστορικό
Η ιδέα να ιδρυθεί Πινακοθήκη Νεοελληνικής Τέχνης στην πόλη των Ιωαννίνων ανήκε στον ζωγράφο και καθηγητή Κώστα Μαλάμο (με καταγωγή από τη Ζίτσα Ιωαννίνων), που κινητοποίησε και συσπείρωσε φιλότεχνους Γιαννιώτες, δημοτικούς άρχοντες και άλλες σημαντικές προσωπικότητες της εποχής. Το σωματείο Οι Φίλοι των Ιωαννίνων, ιδρυτικό μέλος του οποίου ήταν και ο ίδιος, είχε υποβάλει ήδη από τη δεκαετία του 1950 πρόταση για σύσταση
Πινακοθήκης στη δημοτική αρχή της πόλης. Συγκεντρώθηκαν έργα τέχνης από δωρεές καλλιτεχνών, προσφορές συλλεκτών και δημοσίων ή ιδιωτικών φορέων, καθώς επίσης και από αγορές. Η κ. Μαλάμου συνεχίζει: «Ο πατέρας μου προσπαθούσε 40 ολόκληρα χρόνια να στήσει αυτή την Πινακοθήκη. Η ιδέα γεννήθηκε όταν ο Ευριπίδης Κουτλίδης, φίλος του και μεγάλος συλλέκτης, τον ρώτησε τι να κάνει με τα έργα της μεγάλης του συλλογής. Του συνέστησε, λοιπόν, να τα δωρίσει στην Εθνική Πινακοθήκη, με την προϋπόθεση ότι θα έδινε και στον ίδιο ορισμένα από αυτά, για να δημιουργήσει Πινακοθήκη στα Γιάννενα έτσι κι έγινε».
Στις επιτροπές για την επιλογή των έργων συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, ο Μαρίνος Καλλιγάς, διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης, και η ιστορικός της τέχνης Ελένη Βακαλό. Στις 15 Ιουλίου 1960 ανακοινώθηκε ότι η Πινακοθήκη θα στεγαζόταν στην οικία που είχαν παραχωρήσει οι αδελφοί Μελά και θα λειτουργούσε υπό την αιγίδα του δήμου.
Τα πρώτα προβλήματα
Ωστόσο, από το 1965 κιόλας ξεκινούν τα προβλήματα, αφού μετά την πώληση της οικίας Μελά σε ιδιώτη, η συλλογή έμεινε άστεγη και τα έργα πήραν τον δρόμο για τις αποθήκες τού υπό ανέγερση Αρχαιολογικού Μουσείου. Το 1968 το σωματείο Οι Φίλοι των Ιωαννίνων παραχώρησε την κυριότητα της συλλογής στο υπουργείο Πολιτισμού για λόγους διαφύλαξης και προστασίας της. Στο διάστημα αυτό, εκτός από τα έργα που βρίσκονταν στο Αρχαιολογικό Μουσείο, όλα τα υπόλοιπα φυλάσσονταν στο Φετιχέ Τζαμί, στο Κάστρο των Ιωαννίνων, υπό την επίβλεψη της 8ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Τα έργα δεινοπάθησαν, πολλά από αυτά υπέστησαν σοβαρές φθορές, όπως μαρτυρούν και τα πρωτοσέλιδα του τοπικού Τύπου. Το 1999, και πάλι στην επέτειο απελευθέρωσης της
πόλης, ο δήμος και η 8η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων διοργάνωσαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο έκθεση έργων από τις συλλογές της Πινακοθήκης. Τότε επαναδιατυπώθηκε δυναμικά από τους ιθύνοντες το αίτημα της πόλης για την ίδρυση της Πινακοθήκης. Το 1997, την 21η Φεβρουαρίου και πάλι, ολοκληρώθηκε η παράδοση των έργων από το υπουργείο στον δήμο. Η Πινακοθήκη Νεοελληνικής Τέχνης μετονομάστηκε σε Δημοτική Πινακοθήκη Ιωαννίνων. Το κτίριο που θα τη στέγαζε ήταν η ανακαινισμένη πρώην οικία του παλαιού δημάρχου και ευεργέτη της πόλης, Βασιλείου Πυρσινέλλα, στη συμβολή των οδών 28ης Οκτωβρίου και Κοραή. Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν στις 20 Φεβρουαρίου 2000.
Οι συλλογές
Σύμφωνα με τους υπευθύνους της Πινακοθήκης με τους οποίους ήρθαμε σε επικοινωνία, «η συλλογή έργων τέχνης της Δημοτικής Πινακοθήκης περιλαμβάνει σήμερα 2.500 έργα νεοελληνικής τέχνης: πίνακες, σχέδια, χαρακτικά, γλυπτά, εικόνες και φωτογραφίες. Ο αριθμός των έργων της μόνιμης συλλογής μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου λόγω δωρεών, αγορών, κ.λπ.».
Πρόκειται για έναν θησαυρό έργων ζωγραφικής, γλυπτικής και χαρακτικής. Τα έργα των σημαντικότερων Ελλήνων ζωγράφων (μέσα του 19ου αι. έως το β΄ μισό του 20ού), εκπροσωπούν τις περισσότερες καλλιτεχνικές τάσεις και κινήματα της νεοελληνικής ζωγραφικής. Ειδικότερα, από τη Σχολή του Μονάχου: Γύζης, Ιακωβίδης, Κουνελάκης, Δούκας, Προσαλέντης, Βικάτος, Χατζής κ.ά. Εκπρόσωποι του ιμπρεσιονισμού: Παρθένης, Μαλέας, Ροϊλός, Μαθιόπουλος, Γεραλής, Αργυρός, Θ. Φλωρά Καραβία (συλλογή 80 έργων-σχεδίων) κ.ά. Από τη γενιά του ’30 και το κίνημα του μοντερνισμού: Τσαρούχης, Βασιλείου, Μαλάμος, Βακιρτζής, Γουναρόπουλος. Πλακωτάρης, κ.ά. Επίσης, οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι του εξπρεσιονισμού και της αφαίρεσης: Μπουζιάνης, Κοντόπουλος, Τσίγκος, Καράς, Τέτσης, Φασιανός κ.ά.
Εργα σημαντικών Ελλήνων χαρακτών, όπως Κογεβίνας, Γαλάνης, Γραμματόπουλος, Θεοδωρόπουλος, Κατράκη, Α. Τάσσος κ.ά.
Η ελληνική γλυπτική εκπροσωπείται με περισσότερα από 30 έργα και καλλιτέχνες όπως Σώχος, Δημητριάδης, Τόμπρος, Απάρτης, Λαμέρας, Περαντινός, Χρυσοχοΐδου, Βρέλλης, Παπαγιάννης, Ρόκκος, Παπασάικας, κ.ά. Στις σημαντικές συλλογές της Πινακοθήκης συγκαταλέγεται και η συλλογή φωτογραφιών του σπουδαίου φωτογράφου Κώστα Μπαλάφα, η συλλογή ελαιογραφιών του Εμμ. Ζέπου, οι υδατογραφίες και τα σχέδια του Ν. Σαντοριναίου, τα χαρακτικά του Χρ. Δαγκλή. Περιλαμβάνεται επίσης συλλογή μεταβυζαντινών εικόνων του 18ου και του 19ου αιώνα.
Σήμερα, έργα της συλλογής φυλάσσονται –εκτός από την Πινακοθήκη– στο Δημοτικό Μουσείο, στο Δημοτικό Αρχείο, καθώς και στο Δημαρχείο της πόλης.
Το μεγάλων διαστάσεων έργο του Γ. Ιακωβίδη ήταν τυλιγμένο, ώστε να μη βρέχεται από τα νερά της βροχής!
Το κτίριο εσωτερικά είναι παραμελημένο, με έντονα τα σημάδια της φθοράς του χρόνου και της χρήσης.