Το σύμπαν και ένα κέικ σοκολάτας
Δύο εξαιρετικά ελληνικά βιβλία μαθαίνουν στα παιδιά με απλό και κατανοητό τρόπο τα μυστικά του κόσμου και των πλανητών
ΚΑΛΛΙΑ ΣΠΑΝΟΥΔΑΚΗ Μαξ και Λόη. Χρονοταξιδιώτες 1. Η δημιουργία του σύμπαντος 2. Το ηλιακό μας σύστημα εικόνες: Χρήστος Κούρτογλου εκδ. Ικαρος, 2023
«Από αυτή τη μικροσκοπική μπαλίτσα, που την ονομάζουμε μ ο ν α δ ι κ ό τ η τ α, ξεκίνησαν όλα! Αυτή η μπάλα έχει μέσα της τα απαραίτητα υλικά για να φτιάξει όλο το σύμπαν».
«Σαν τα υλικά που χρειάζομαι για να φτιάξω το κέικ σοκολάτας που μου αρέσει;», ρώτησε ο Μαξ.
Κάπως έτσι εκτυλίσσεται η δράση μέσα στη «μηχανή του χρόνου», με τη βοήθεια της οποίας ο μικρός Μαξ, συνοδευόμενος από τον «επιστήμονα Χομπ», που την κατασκεύασε, πηγαίνει πίσω στον χρόνο. Θέλει να δει «τότε που το σύμπαν ήταν μικρότερο κι από ένα μυρμηγκάκι». Και ποιος δεν θα το ήθελε; Είναι βέβαιο ότι οι ενήλικοι θα κρυφοκοιτάξουν με μεγάλο ενδιαφέρον τις θαυμαστές προβολές που μέσα στη μηχανή του χρόνου παρακολουθεί ο Μαξ – όμως πού και πού ακούγεται ένας πονηρός ήχος. Μοιάζει με γέλιο. «Σωματίδια» – έτσι λένε τα «αμέτρητα μικρά σποράκια» που κινούνται πάρα πολύ γρήγορα στην οθόνη της χρονομηχανής, που παριστάνει πως είναι ένα παράθυρο στο σύμπαν. Την εξήγηση δίνει ένα κοριτσάκι με αλογοουρά, η Λόη, που μέχρι εκείνη την ώρα κρύβεται και κρυφογελά, για να κάνει πλάκα στον Μαξ. Είναι η κόρη του επιστήμονα Χομπ, και φυσικά τα γνωρίζει όλα απέξω και ανακατωτά. Τα δύο παιδιά θα παρακολουθήσουν την αστρογένεση και τη γένεση των γαλαξιών, ενώ «σε λίγο ένα τεράστιο σύννεφο από σκόνη και αέρια θα έφτιαχνε τον Ηλιο και τους πλανήτες».
Κάπου εκεί ολοκληρώνεται η πρώτη περιπέτεια. Οι ήρωες θα έχουν συστηθεί και θα μας έχει ανοίξει η όρεξη να διαβάσουμε παρακάτω. Ηρθε η ώρα να ανοίξουμε το δεύτερο βιβλίο της σειράς και να μάθουμε για το ηλιακό μας σύστημα. Τώρα δεν χρειαζόμαστε πια εισαγωγή – ξέρουμε και τον Μαξ, και τον επιστήμονα Χομπ, και τη Λόη, και τη χρονομηχανή. Με βάση την ευρηματική σκηνοθεσία, τα δύο παιδιά θα εξακολουθήσουν να ζουν μια προσομοίωση ταξιδιού κλεισμένα μέσα σε ένα δήθεν όχημα. «Κρατηθείτε, παιδιά, μπαίνουμε στον γαλαξία μας». Γιατί έχει τρύπες ο Ερμής; «Επειδή οι μετεωρίτες πέφτουν πάνω του με δύναμη κι αφήνουν τα ίχνη τους. Κρατήρες τους λέμε». Η Σελήνη γυρίζει γύρω από τη Γη και ο Μαξ γύρω από τη Λόη: «Είμαι ο δορυφόρος σου».
Αν επιμένω να παραθέτω τις φράσεις, μια και δεν μπορώ να παραθέσω και την πανέμορφη, πραγματικά, εικονογράφηση, είναι για να δείξω ότι η απλότητα μπορεί να συνδυαστεί με την επιστημονική ορθότητα και την ακρίβεια. Χρειάζεται ένα στοιχειώδες εύρημα, όπως αυτό της χρονομηχανής
που, στην πραγματικότητα, υποβάλλει σε μικρούς και μεγάλους την ιδέα ότι, αν θέλουμε, μπορούμε όλα να τα φανταστούμε. Χρειάζεται, ακόμη, εμπιστοσύνη στην αφαίρεση: λίγες, καλά οργανωμένες πληροφορίες, διατυπωμένες σε γλώσσα ακριβείας, χωρίς παιδιαρίσματα, με την εικόνα να υποστηρίζει δυναμικά και να ερεθίζει τη φαντασία.
Και κάπως έτσι έχουμε άλλο ένα υποδειγματικό βιβλίο γνώσεων, γραμμένο και εικονογραφημένο από ελληνικές πένες. Κάτι τέτοιο ήταν πολύ σπάνιο τις προηγούμενες δεκαετίες, συμβαίνει όμως ολοένα και συχνότερα στις μέρες μας. Κάλλιστα μπορούμε να φανταστούμε το βιβλίο των Σπανουδάκη/Κούρτογλου να μεταφράζεται και σε άλλες γλώσσες, μεταφέροντας με κέφι στις μικρές αναγνώστριες και στους μικρούς αναγνώστες σημαντικές πληροφορίες για τον μεγάλο κόσμο που μας περιβάλλει. Είναι σαφώς εξαγώγιμο προϊόν. Χωρίς το περιττό άγχος με το οποίο η σοβαροφάνεια φορτώνει την ανάγνωση, μικροί και μεγάλοι αποκομίζουμε παράξενες και σημαντικές λεπτομέρειες με τρόπο που θα μας μείνουν αξέχαστες: Οτι, π.χ., το ψηλότερο βουνό του ηλιακού μας συστήματος λέγεται Ολυμπος και βρίσκεται στον Αρη. Οτι αν μπορούσαμε να πάρουμε ολόκληρο τον Κρόνο στην αγκαλιά μας και να τον ακουμπήσουμε στο νερό, αυτός θα επέπλεε. Οτι αν αφήναμε μια πέτρα να πέσει στον Δία, αυτή θα βούλιαζε – γιατί ο Δίας αποτελείται από αέρια. Οτι ο Ουρανός έχει 27 φεγγάρια και αυτό, όπως λέει η Λόη, είναι παράξενο αλλά και μαγικό.
Και τα δύο βιβλία περιλαμβάνουν γλωσσάρι και προτάσεις για δραστηριότητες: ιδέες για συζήτηση, θεατρικό παιχνίδι, γλωσσικό παιχνίδι, κατασκευές, πειράματα αλλά και μαθηματικά – τα τελευταία ως μαθηματική σκέψη και όχι με τίποτα τρομακτικά σύμβολα και αριθμούς. Περιμένουμε τη συνέχεια.
Γνωρίζατε ότι το ψηλότερο βουνό του ηλιακού μας συστήματος λέγεται Ολυμπος και βρίσκεται στον Αρη;