Η μελέτη του Ισλάμ έξω από τα στερεότυπα
Δύο απόφοιτοι των Μουσουλμανικών Σπουδών και ο πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ μιλούν στην «Κ»
Toν Δεκέμβριο του 2016, οι πρώτοι επιτυχόντες στη νεοσύστατη Εισαγωγική Κατεύθυνση Μουσουλμανικών Σπουδών, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κάθισαν στα έδρανα για να σπουδάσουν το Ισλάμ, έναν αναδυόμενο κόσμο, που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο (θετικό ή αρνητικό) τον βρίσκουμε μπροστά μας και οφείλουμε να μάθουμε να τον «διαβάζουμε», μακριά από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Δεν ξεκίνησε με ούριους τους ανέμους το εγχείρημα για το οποίο είχε ληφθεί από το 2014 η απόφαση. Μερίδα της Εκκλησίας, της πανεπιστημιακής κοινότητας, της πολιτικής τάξης ανέβηκε στα «καμπαναριά», επισείοντας τον κίνδυνο λειτουργίας στο ελληνικό πανεπιστήμιο «εκτροφείου ισλαμικού εξτρεμισμού» και μαζικής παραγωγής φανατικών ιμάμηδων – κάποιοι πανεπιστημιακοί προσέφυγαν και στη Δικαιοσύνη.
Η «Κ» βρέθηκε τότε στο πρώτο μάθημα των νεοεισαχθέντων, με την περιέργεια ποιοι (μπορεί να) είναι αυτοί οι νέοι που θέλουν να σπουδάσουν το Κοράνι.
«Πώς με βλέπετε, μοιάζω για τζιχαντιστής;» μας είπε γελώντας ο Γιάννης Παλαμίδης. Μια χαρά έφηβος, γεμάτος ζωή και διψασμένος για μάθηση έδειχνε. Αλλά και η Αθανασία Αβράμογλου δίπλα του, δίχως μαντίλα, χαριτωμένη, ξανθομαλλούσα, που κοίταζε ευθέως στα μάτια τον συνομιλητή της.
Οκτώ χρόνια μετά, η «Κ» αναζήτησε τους δύο νέους, αποφοίτους πλέον της σχολής. Ούτε ο Γιάννης είναι ιμάμης ούτε η Αθανασία φοράει χιτζάμπ. Ο Παλαμίδης έκανε ήδη μεταπτυχιακό, υπηρετεί τώρα τη στρατιωτική του θητεία και σχεδιάζει να ακολουθήσει τον δρόμο της διπλωματίας –έχει κάνει ήδη εξάμηνη πρακτική άσκηση σε ελληνική πρεσβεία του εξωτερικού– και η Αβράμογλου με την ολοκλήρωση του μεταπτυχιακού της διδάσκει αραβικά, που έμαθε στη σχολή και θέλει να εντρυφήσει στην αραβική λογοτεχνία. Και οι δυο τους δηλώνουν ευχαριστημένοι από τη σχολή που επέλεξαν. «Ανοιξαν οι ορίζοντές μου, έπαψα να βλέπω το Ισλάμ στενά και φοβικά», λέει η Αθανασία, το ίδιο και ο Γιάννης, που θεωρεί ότι απέκτησε σημαντικά εφόδια για την επαγγελματική του διαδρομή.
Πλέον, η ίδια η κατεύθυνση πατάει γερά στα πόδια της, καταλαμβάνοντας τη δική της θέση στον πανεπιστημιακό χάρτη. «Είναι αλήθεια ότι διανύσαμε μια δύσκολη διαδρομή, όπως άλλωστε συμβαίνει με κάθε αρχή, αυτά όμως ανήκουν στο παρελθόν», λέει στην «Κ» ο πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ, καθηγητής Κανονικού και Εκκλησιαστικού Δικαίου, Νίκος Μαγγιώρος. «Αντίστοιχα προγράμματα λειτουργούν σε πολλά ευρωπαϊκά δημόσια πανεπιστήμια και εκκλησιαστικά εδώ και χρόνια. Το προπτυχιακό πρόγραμμα μουσουλμανικών σπουδών του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ είναι το πρώτο και το μοναδικό μέχρι στιγμής τετραετές που λειτουργεί στην Ελλάδα. Ξεκίνησε την πορεία του το ακαδημαϊκό έτος 2016-2017 και μέχρι σήμερα έχουν αποφοιτήσει γύρω στα εξήντα άτομα. Κατά τον σχεδιασμό του λάβαμε υπόψη τόσο τις ανάγκες της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας για επικοινωνία, αλληλοσεβασμό και καταλλαγή όσο και το δικαίωμα των Ελλήνων πολιτών, μουσουλμάνων και μη, να εξειδικευθούν στη σπουδή του Ισλάμ. Οι φοιτητές/τριες μας προέρχονται όχι μόνο από τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης, αλλά από όλη την Ελλάδα. Εκτός από τους εισακτέους μέσω των Πανελλαδικών Εξετάσεων, αρκετοί εισήχθησαν ύστερα από κατατακτήριες εξετάσεις ως πτυχιούχοι ανωτάτων σχολών λόγω προσωπικού ενδιαφέροντος».
Στην αγορά εργασίας
Και σε τι μπορεί να προσδοκούν ως προς την επαγγελματική αποκατάστασή τους οι απόφοιτοι; «Μπορούν να διδάξουν το Ισλάμ στα δημόσια σχολεία της Θράκης ή να διοριστούν θρησκευτικοί λειτουργοί στα τεμένη της περιοχής», απαντάει ο κ. Μαγγιώρος. «Επιπλέον, έχουν την απαραίτητη επιστημονική κατάρτιση να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε μεταπτυχιακό επίπεδο, όχι μόνο γύρω από τη μελέτη του Ισλάμ, αλλά και γενικότερα γύρω από τη θρησκεία και τη σχέση της με την κοινωνία και την πολιτική. Οι απόφοιτοί μας έχουν τις προϋποθέσεις να εργαστούν ως στελέχη θρησκευτικών, πολιτιστικών και κοινωνικών οργανισμών. Σε φορείς που ασχολούνται με το μεταναστευτικό, τη διπλωματία κ.λπ. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί πολλές φορές περιορίζουμε το πτυχίο ενός προγράμματος ανθρωπιστικών σπουδών στη διδασκαλία στο σχολείο. Τις τελευταίες δεκαετίες οι ανθρωπιστικές επιστήμες μπήκαν δυναμικά και στον ιδιωτικό τομέα, γιατί ακριβώς το προφίλ του αποφοίτου που δημιουργεί ένα σοβαρό πρόγραμμα σπουδών –θεολογίας, μελέτης της θρησκείας, ιστορίας, φιλοσοφίας– μπορεί να ενισχύει την αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ της αγοράς και της κοινωνίας. Για παράδειγμα, μια επιχείρηση που δραστηριοποιείται στον χώρο της Μέσης Ανατολής χρειάζεται στελέχη που να γνωρίζουν τη γλώσσα, τον πολιτισμό, την κουλτούρα, τις θρησκευτικές ιδιαιτερότητες του τόπου».
Επιστημονικός λόγος
Ο κ. Μαγγιώρος σημειώνει ότι στα προγράμματα σπουδών παράγεται επιστημονικός λόγος, που υπερβαίνει διχασμούς και ακρότητες και παραμένει νηφάλιος. «Αυτό είναι σημαντικό γιατί στις μέρες μας είναι περισσότερο ορατή η αρνητική όψη του θρησκευτικού φαινομένου, η οποία σχετίζεται με τον φονταμενταλισμό, τη ριζοσπαστικοποίηση και τη βία που προκαλεί. Το προπτυχιακό πρόγραμμα μουσουλμανικών σπουδών δίνει τη δυνατότητα κατάρτισης σε γνωστικά πεδία, που περιλαμβάνουν
τις ποικίλες εκφράσεις του Ισλάμ, την εκμάθηση των σχετικών γλωσσών (με έμφαση στην αραβική και την περσική), τις κορανικές σπουδές και τις μουσουλμανικές παραδόσεις, τη θρησκευτική και πολιτική υπόσταση του Ισλάμ στον χώρο και τον χρόνο, τα νομικά του συστήματα, τη σχέση του με τον νομικό ευρωπαϊκό πολιτισμό και τις σύγχρονες θεωρήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της θρησκευτικής ελευθερίας, τις μακραίωνες σχέσεις του Ισλάμ με τον χριστιανισμό της Ανατολής, τον διαθρησκειακό και διαπολιτισμικό διάλογο».
Στήριξη
Του επισημαίνουμε ότι υπάρχει πολιτική εργαλειοποίηση της θρησκείας, και συμφωνεί απόλυτα. «Ναι, στις μέρες μας είναι προφανής. Υπήρχε και στο παρελθόν βεβαίως. Από το 2021 λειτουργεί στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών με τίτλο “Θρησκεία, Γεωπολιτική και Διεθνής Ασφάλεια”. Αντικείμενό του είναι η διεπιστημονική μελέτη και η έρευνα της πολυεπίπεδης σχέσης μεταξύ της θρησκείας και της πολιτικής και ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει στη διατήρηση της διεθνούς ασφαλείας και της ειρήνης». Η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης ήταν πολύ θετική στο εγχείρημα, σημειώνει ο κ. Μαγγιώρος, αναφέροντας ότι υπάρχουν φοιτητές και φοιτήτριες από τη μειονότητα αλλά και ότι υπήρξαν και διαφορετικές απόψεις από ένα μικρό κομμάτι της. Θετική, λέει, ήταν και η στάση της Εκκλησίας, επίσης «με κάποιες εξαιρέσεις, που όμως θεωρώ ότι ήταν μεμονωμένες. Κάθε ένας έχει το δικαίωμα της διαφορετικής άποψης, αλλά οφείλει να την εκφράζει με επιχειρήματα και με κόσμιο τρόπο και όχι για λόγους εντυπωσιασμού ή παραπληροφόρησης. Οι μητροπολίτες της Θράκης, πάντως, στήριξαν. Στήριξαν την προσπάθεια γιατί κατανοούν πως το να έχουμε μορφωμένους θρησκευτικούς λειτουργούς είναι πολύ σημαντικό, όχι μόνο για την κάθε θρησκευτική κοινότητα, αλλά και για ολόκληρη την κοινωνία. Ζούμε σε μια κοινωνία πολυθρησκευτική και πολυπολιτισμική. Η γνώση για τη θρησκεία είναι απαραίτητη για την κοινωνική συνοχή και ειρήνη».
Είναι το πρώτο και μοναδικό μέχρι στιγμής τετραετές πρόγραμμα μουσουλμανικών σπουδών στην Ελλάδα, ενώ το πτυχίο οδηγεί σε πλήθος επαγγελματικών δρόμων.