Αυτοψία στο χαμένο παρελθόν της Νεάπολης
Το ερειπωμένο διατηρητέο της οδού Τσιμισκή και η σύνδεση με τον θρυλικό φιλόλογο της Βαρβακείου Αλέξανδρο Γ. Σαρή
Ενα από τα πολλά ιδιαίτερα, αλλά ερειπωμένα, σπίτια της Αθήνας είναι και το διώροφο στην οδό Τσιμισκή 38, στη Νεάπολη. Εξωτερικά, λίγα πράγματα μπορεί να διακρίνει ο διαβάτης, καθώς η παλαιά οικία είναι καλυμμένη με ικριώματα αντιστήριξης για λόγους ασφαλείας. Αλλά αν ανοίξει κανείς την εξώθυρα, θα βρεθεί σε ένα γοητευτικό σπίτι της ξεχασμένης Αθήνας, ένα σπίτι που περιμένει κάποιον επενδυτή. Ο λόγος για τον οποίο δίνεται επιπλέον προσοχή σε αυτό το σπίτι είναι η σύνδεσή του με μια μυθική μορφή της Βαρβακείου Σχολής, τον καθηγητή Αλέξανδρο Γ. Σαρή. Γεννημένος στις Κυδωνίες (Αϊβαλί) το 1884, ο Αλέξανδρος Σαρής υπήρξε ένας ζωντανός θρύλος, φιλόλογος στο σχολείο από το 1907 έως ότου πήρε σύνταξη, το 1951. Εφυγε από τη ζωή το 1973, αφήνοντας πλούσια παρακαταθήκη.
Η διώροφη οικία επί της οδού Τσιμισκή 38 στην Αθήνα περιήλθε στο Βαρβάκειο Iδρυμα με την υπ' αριθ. 18973/14-10-1975 δήλωση αποδοχής κληρονομιάς από τον Αλέξανδρο Γ. Σαρή. Ολη η περιουσία του (ακίνητα, λίρες, βιβλία) κληροδοτήθηκε στο Βαρβάκειο Ιδρυμα με εκτελεστή της διαθήκης του τον μαθητή του, και δικηγόρο, Χρήστο Π. Πετρόπουλο. Σε αυτόν οφείλουμε το πυκνό σε πληροφορίες βιβλίο «Ο δάσκαλός μου Αλέξανδρος Γ. Σαρής» (Αθήνα 2005), ένα εξαιρετικό πορτρέτο του ανθρώπου, με αναφορές στα δύο σπίτια της Νεάπολης με τα οποία δέθηκε η ζωή του «μυθικού» καθηγητή. Το σπίτι του βρισκόταν στη συμβολή των οδών Ζωοδόχου Πηγής και Πετσόβου. Εκεί έμενε με τη μία αδελφή του. Η άλλη αδελφή του έμενε στο σπίτι της οδού Τσιμισκή 38. Στο σπίτι της Ζωοδόχου Πηγής και Πετσόβου ο Αλέξανδρος Σαρής ζούσε μονήρης περιτριγυρισμένος από τα βιβλία του, τα χαρτιά του, τις συλλογές του. Η σύνδεσή τους ήταν ισόβια και άρρηκτη. Οταν στα Δεκεμβριανά του '44 ο Σαρής έλαβε ειδοποίηση ότι το σπίτι του θα ανατιναζόταν από τους αντάρτες, εκείνος είχε πάρει την απόφαση να πεθάνει μαζί με τη βιβλιοθήκη του. Τελικά ανατινάχθηκε το απέναντι σπίτι.
Στην οδό Τσιμισκή 38, το σπίτι της άλλης αδελφής του, που επισκεπτόταν συχνά, είχε αφεθεί με το νοικοκυριό του πλήρες στο πρώτο πάτωμα. «Τα περιστέρια κατοικούσαν μονίμως στο δεύτερο πάτωμα», γράφει ο Χρήστος Π. Πετρόπουλος όταν επισκέφθηκε το σπίτι μετά το άνοιγμα της διαθήκης. «Στην κουζίνα, χαλβάς στο φανάρι, ελιές, ακόμη και μια κανάτα με νερό σκεπασμένη».
Σήμερα το σπίτι έχει πλήρως εγκαταλειφθεί, αλλά όλες αυτές οι σκιές είναι ορατές. Ξεναγός μου είναι ο Δημήτρης Τζάνας, οικονομολόγος και πρόεδρος του Βαρβακείου Ιδρύματος. «Σήμερα υπάρχει το Κληροδότημα Αλεξάνδρου Γ. Σαρή που αποτελεί Κεφάλαιο Αυτοτελούς Διαχείρισης του Βαρβακείου Ιδρύματος, στο οποίο ανήκει το διατηρητέο κτίσμα στην οδό Τσιμισκή 38 στην Αθήνα και για το οποίο αναζητούμε τρόπους αξιοποίησης», λέει.
Η εξώθυρα στην Τσιμισκή οδηγεί σε πλαϊνή ξυλόγλυπτη είσοδο και στην αυλή που απλώνεται στο βάθος. Είναι μια μεγάλη αυλή με ένα θεόρατο δέντρο από τον ακάλυπτο της διπλανής πολυκατοικίας, που δίνει μια δραματική εντύπωση του σπιτιού. Προφανώς αρχικά ήταν μια ισόγεια κατοικία, κτισμένη πιθανόν την περίοδο 1890-1900, όπως φαίνεται από τη λιθοδομή. Ο όροφος μοιάζει να είναι προσθήκη μετά το 1920. Ανεβήκαμε με προσοχή την ετοιμόρροπη ξύλινη σκάλα αλλά δεν προχωρήσαμε στα δωμάτια. Από απόσταση τραβήχτηκαν οι φωτογραφίες. Θαυμάσιες λεπτομέρειες, γύψινα και ξυλόγλυπτα, δίνουν την αίσθηση μιας μεσοαστικής κατοικίας που πρέπει να αποκατασταθεί πλήρως. «Τα πιο μεγάλα πνευματικά του παιδιά, όπως έλεγε, τα βιβλία του και οι βιβλιοθήκες του, στεγάζονται σε αίθουσα στον χώρο του σχολείου με την ονομασία “Βιβλιοθήκη Αλεξάνδρου Σαρή”», σημειώνει ο Δημήτρης Τζάνας. «Σκοπός του κληροδοτήματος Σαρή είναι η βράβευση κατ' έτος πέντε μαθητών της τελευταίας τάξης του Πρότυπου Γενικού Λυκείου της Βαρβακείου Σχολής, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους σημείωσαν την καλύτερη επίδοση σε ισάριθμα –καθορισμένα από τον διαθέτη και από εφετειακές αποφάσεις– μαθήματα και επέδειξαν διαγωγή “κοσμιοτάτη”».
Το σπίτι της οδού Τσιμισκή, σε απόσταση περιπάτου από το σπίτι της Ζωοδόχου Πηγής και Πετσόβου (σώζεται αλλά έχει υποστεί καταστροφές), μας θυμίζει τους ανθρώπους που έδωσαν υπόσταση στην παλιά αθηναϊκή συνοικία της Νεάπολης. Είναι ένα οδοιπορικό μνήμης, που όμως συνδέεται με τα πιεστικά ερωτήματα για το μέλλον της Αθήνας.
Το χρονολόγιο της ζωής του σπουδαίου δασκάλου είχε συνταχθεί από την Εύη Ζερβού-Καλλιακούδη και τη Μαίρη Μπελογιάννη και περιλαμβάνεται στο έντυπο «Σελίδες αφιερωμένες στον Αλέξανδρο Σαρή» (Βαρβάκειο Πειραματικό Γυμνάσιο, 2008).
Ο καθηγητής, γεννημένος στις Κυδωνίες (Αϊβαλί) το 1884, υπήρξε εμβληματική μορφή της σχολής από το 1907 έως ότου πήρε σύνταξη, το 1951.
Θαυμάσιες λεπτομέρειες, γύψινα και ξυλόγλυπτα δίνουν την αίσθηση μιας μεσοαστικής κατοικίας που πρέπει να αποκατασταθεί πλήρως.