Σκοτεινή λάμψη, κίνητρα και ρευστή σεξουαλικότητα
Η επανασύνδεση της Πατρίτσια Χάισμιθ (1921-1995) με τον κόσμο της μαζικής ψυχαγωγίας γίνεται αυτόν τον μήνα με την τηλεοπτική μεταφορά του πιο διάσημου βιβλίου της, του «Ταλαντούχου κυρίου Ρίπλεϊ» στο Netflix. Ο Ρίπλεϊ ήταν ο αγαπημένος ήρωας της Χάισμιθ, καθώς ενσάρκωνε με τέτοια πληρότητα όσα η ίδια πρέσβευε χωρίς ποτέ να ηθικολογεί για τις απρόβλεπτες όψεις της ανθρώπινης φύσης. «Κανένα άλλο βιβλίο μου δεν βγήκε τόσο αβίαστα», είχε πει. «Είχα συχνά την εντύπωση πως ο Ρίπλεϊ ήταν αυτός που έγραφε και όχι εγώ».
Το 1957, όταν πρωτοκυκλοφόρησε ο «Ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϊ», η Χάισμιθ ήταν 36 ετών και ήδη γνωστή και επιτυχημένη. Το πρώτο της βιβλίο, «Ξένοι στο τρένο», είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον του Χίτσκοκ, ο οποίος το μετέφερε στον κινηματογράφο το 1951. Αυτό το ευφυές ψυχολογικό θρίλερ χαρακτήρων έδειξε από νωρίς την ικανότητα της Χάισμιθ να διαβάζει τις απόκρημνες πτυχές του υποσυνείδητου.
Αλλά, ο Ρίπλεϊ ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία της· ένας απατεώνας και μια εγκληματική φύση που εξασκούσε επιρροή στους πάντες. Τους κέρδιζε, όπως και τους αναγνώστες. Η Χάισμιθ θεωρούσε εξαιρετικά ανιαρή υπόθεση
την κλασική απόδοση της δικαιοσύνης με τον κακό να καταλήγει στη φυλακή. Ελεγε συχνά πως στον άνθρωπο και στη φύση δεν υπάρχει δικαιοσύνη. Την ενδιέφεραν οι εκτός κανόνα προσωπικότητες με σκοτεινές λάμψεις, ρευστή σεξουαλικότητα και αμφίσημα κίνητρα. Αργότερα, η Ρουθ Ρέντελ θα ακολουθούσε με τα δικά της ψυχολογικά θρίλερ αυτόν τον δρόμο της ψυχογραφικής πινακοθήκης διαταραγμένων
ηρώων που δεν κινούν την υποψία.
Ο «Ρίπλεϊ», που είναι κεντρικός χαρακτήρας σε πέντε βιβλία της Χάισμιθ (από το 1955 έως το 1991), πέρασε στο πάνθεον των ηρώων της ποπ κουλτούρας ερήμην της δημιουργού του. Συνέβαλαν σημαντικά οι κινηματογραφικές μεταφορές από τον Ρενέ Κλεμάν (1960) έως τον Αντονι Μινγκέλα (1999), ανάμεσα σε άλλες, με τα πρόσωπα του
Αλέν Ντελόν και του Ματ Ντέιμον να χαράσσονται στο φαντασιακό διαφορετικών γενεών. Ο «Ρίπλεϊ» ανήκει στη στόφα των ηρώων που θα προσεγγίζονται ξανά και ξανά. Αυτήν την περίοδο υπάρχει στην Αθήνα το θεατρικό ανέβασμα στο Θέατρο Ιλίσια-Βολανάκης σε σκηνοθεσία Πέτρου Ζούλια με τον Μιχάλη Συριόπουλο στον ρόλο του Ρίπλεϊ. Τα βιβλία της είναι όλα διαθέσιμα διεθνώς, και στην Ελλάδα κυκλοφορούν τα τελευταία χρόνια κυρίως από τις εκδόσεις Αγρα (έχουν κυκλοφορήσει και από τις εκδόσεις Μίνωας, Μεταίχμιο, Ροές, Παρατηρητής, Πρόσπερος, Λιβάνη, κ.ά.).
Η Πατρίτσια Χάισμιθ ήταν ένας χαρακτήρας που θα μπορούσε και η ίδια να είχε επινοήσει. Μεγάλωσε κυρίως με τη γιαγιά της. Χάισμιθ είναι το όνομα του πατριού της. Απέφευγε κατά κανόνα τις κοινωνικές συναθροίσεις
και δεν της ταίριαζε ο κόσμος που κινούνταν γύρω από το βιβλίο: δημόσιες σχέσεις, συνεντεύξεις, κοσμικά δείπνα. Ως γυναίκα πλήρως συνειδητοποιημένη για το τι ήθελε να κάνει, αγαπώντας την ησυχία, το γράψιμο, τη ζωγραφική, τα ζώα και την κηπουρική, ταξίδεψε πολύ στην Ευρώπη και έζησε αρκετά στη Γαλλία (εγκαταστάθηκε το 1967), όπου είχε μεγάλη αποδοχή όπως και στη Γερμανία. Εζησε και στην Αγγλία, την Ιταλία, την Ελβετία. Είναι αλήθεια πως τα βιβλία της στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 έβρισκαν ευκολότερα το κοινό τους στην ηπειρωτική Ευρώπη. Η ίδια η Χάισμιθ ζούσε αυστηρά. Ελεγε πως η δουλειά ήταν το καλύτερο γιατρικό κατά της κατάθλιψης. Η κουλτούρα της ηπειρωτικής Ευρώπης, κυρίως της Γαλλίας και της Ιταλίας, αντανακλούσε την έλξη που ασκούσε στους Αμερικανούς αυτός ο κόσμος, στο Παρίσι, στην Κυανή Ακτή, στη Ρώμη και στη Βενετία αλλά και στην Αθήνα. Το βιβλίο της «Τα δύο πρόσωπα του Ιανουαρίου» διαδραματίζεται στην Ελλάδα του 1964 και οι πρώτες σελίδες έχουν εξαιρετικές περιγραφές του κέντρου της Αθήνας. Η κινηματογραφική μεταφορά του 2014 με τον Βίγκο Μόρτενσεν και την Κίρστεν Ντανστ αναζωογόνησε το ενδιαφέρον για το βιβλίο.
Η Πατρίτσια Χάισμιθ θεωρούσε εξαιρετικά ανιαρή υπόθεση την κλασική απόδοση της δικαιοσύνης με τον κακό να καταλήγει στη φυλακή.