Ανεμοδαρμένα (σχολικά) λογοτεχνικά ύψη
Δεν ξέρω εάν το εκδοτικό σημείωμα του βιβλίου της Λογοτεχνίας για την Γ΄ Λυκείου έχει γραφτεί για τους καθηγητές, τους γονείς ή τους «περίεργους» αναγνώστες του. Πάντως σίγουρα δεν είναι για τους μαθητές. Διαβάστε ένα απόσπασμά του: «Η λογοτεχνία είναι ένας συμβολικός τρόπος παραγωγής σημασιών. Δεν αναφέρεται απευθείας στην πραγματικότητα. Η δουλειά της δεν είναι να κομίζει έγκυρη γνώση σχετικά μ' αυτήν, αλλά ούτε να της αποδίδει τη μοναδική έγκυρη σημασία· είναι να πλάθει ιστορίες και ποιήματα που κάνουν τα πράγματα να φαίνονται όπως θα μπορούσαν να είναι, και εμάς να αισθανόμαστε όπως θα μπορούσαμε να αισθανόμαστε». Και αποφαίνεται ότι «Οι “πιθανές” αυτές σημασίες δεν μας επιβάλλονται· δεν απευθύνονται στη λογική μας μόνο· δεν αποσκοπούν στο να μας πείσουν. Διαρρέουν στον εσωτερικό μας κόσμο σαν υπόγεια ρεύματα. Αυτό το πετυχαίνει η λογοτεχνία με τη γλώσσα, γλώσσα συμβολική και υπαινικτική, που δίνει στην εμπειρία για τον κόσμο πρωτόγνωρες και ασυνήθιστες μορφές: άλλοτε πλημμυρίζοντάς μας με εικόνες και άλλοτε με μουσικές, μας κάνει να νιώσουμε μια συγκίνηση και να δούμε όψεις του εαυτού μας και του κόσμου διαφορετικές». Καίριο; Βαρύγδουπο; Δυσπρόσιτο; Ενα εισαγωγικό κείμενο βαρύ, που αποτυπώνει τη ματιά ενός επιστήμονα πάνω στο μάθημα της λογοτεχνίας, που ορθώνει τείχη στους εφήβους του λυκείου με την «ξένη» γλώσσα του. Στέκομαι στο εκδοτικό σημείωμα όχι γιατί θα το διαβάσουν οι μαθητές, αλλά διότι νομίζω πως η γλώσσα του υποδηλώνει τη σοβαροφάνεια πολλών συγγραφέων. Και όμως η αξία του μαθήματος είναι να προκαλέσει τις αισθήσεις των μαθητών. Το να χαίρεται ένα παιδί το διάβασμα της λογοτεχνίας, για να ψυχαγωγείται από αυτό, δεν είναι καθόλου εύκολη διαδικασία, αλλά η εκμάθησή της δεν μπορεί να γίνεται με manual κανόνων και αυστηρών διδακτικών προσεγγίσεων. Το διάβασμα θέλει ελαφράδα, χαλάρωση, δόσιμο.
Σαφώς οι συγγραφείς, από έργα των οποίων υπάρχουν αποσπάσματα στα βιβλία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, έχουν κατοχυρώσει τη θέση τους διαχρονικά στο κάδρο της ελληνικής και της διεθνούς λογοτεχνίας. Ωστόσο το μάθημα λειτουργεί σαν μία πινακοθήκη λογοτεχνών και όχι ως ένα δυναμικό μάθημα με δυνατότητα να μεταβάλλεται με βάση τις σύγχρονες εξελίξεις. Αναλογιστείτε το. Εκτός από μία πιθανή αλλαγή στις μεθόδους διδασκαλίας, μαθήματα όπως τα αρχαία ελληνικά, η ιστορία, τα θρησκευτικά, τα μαθηματικά και η φυσική έχουν μία ύλη που δεν μπορεί να ανανεωθεί. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τη λογοτεχνία. Ας πούμε, στο ελληνικό σχολείο υπάρχουν πλέον παιδιά με ξένη καταγωγή. Ποια είναι τα λογοτεχνικά κείμενα μέσα στα οποία, κατά πρώτον, παιδιά μεταναστών θα μπορέσουν να βρουν τον κόσμο των προγόνων τους και κατά δεύτερον τα Ελληνόπουλα να μάθουν για έναν κόσμο έξω από τον δικό τους; «Η ανάγνωση τέτοιων κειμένων είναι εκτός των άλλων μία άσκηση στην ενσυναίσθηση και στον σεβασμό της διαφορετικής γνώμης», λέει η δημοσιογράφος, συγγραφέας Καρολίν Εμκε («Εναντίον του μίσους», εκδόσεις Πόλις). Στα βιβλία λογοτεχνίας υπάρχουν συγγραφείς και ποιητές από τις χώρες της Μέσης Ανατολής, την Αλβανία; Είναι ο σπουδαίος Τούρκος νομπελίστας Ορχάν Παμούκ ένας συγγραφέας τον οποίο οι μαθητές γνωρίζουν στο σχολείο; Ρητορικά ερωτήματα.
Ξεφυλλίζοντας διαδικτυακά αρκετά εγχειρίδια λογοτεχνίας χάρηκα με κείμενά τους. Αναπόλησα τα διαβάσματά μου εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες. Μόνο που εγώ είμαι 50άρης και όχι 16άρης!