Ο μεγάλος κίνδυνος των χαμένων ευκαιριών

Το φάντασμα που πλανάται πάνω από την Ευρώπη δεν είναι εκείνο στο οποίο αναφέρονταν οι Μαρξ και Ενγκελς στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» το 1848. Σήμερα είναι ο φόβος ότι η Ευρώπη μένει πίσω από τον ανταγωνισμό των ΗΠΑ και της Κίνας, σε ανάπτυξη, σε τεχνολογία, σε θέσεις εργασίας και σε ευημερία. Η έκθεση του πρώην πρωθυπουργού της Ιταλίας Ενρίκο Λέτα, με τίτλο «Πολύ περισσότερο από μια αγορά», προτείνει την ένωση των αγορών αποταμιεύσεων και επενδύσεων ώστε να εξασφαλιστούν οι πόροι που χρειάζεται η Ευρώπη για να αντιμετωπίσει τον παγκόσμιο ανταγωνισμό.

Ωστόσο μια άλλη πλευρά του παγκόσμιου ανταγωνισμού αφορά τον αγώνα για υψηλότερη παραγωγικότητα. Το παράδοξο είναι ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας δεν είχε αποτέλεσμα στη βελτίωση της παραγωγικότητας σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες μεταξύ των οποίων και στην ελληνική οικονομία. Αντίθετα η παραγωγικότητα υποχώρησε, με συνέπεια μέρος του πληθυσμού να βιώνει υποχώρηση του βιοτικού επιπέδου.

Γίνεται όμως πλέον φανερό ότι ο μοναδικός τρόπος για την αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου, την αντιμετώπιση της γήρανσης του πληθυσμού και την πράσινη μετάβαση είναι η βελτίωση της παραγωγικότητας. Κι αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να εργάζονται πιο σκληρά, σημαίνει κυρίως να αυξηθούν οι επενδύσεις ανά εργαζόμενο.

Οικονομίες που θεωρούνται ότι τρέχουν με παραγωγικότητα στη «λωρίδα ταχείας κυκλοφορίας», όπως η Κίνα, η Ινδία και ορισμένες χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, διατηρούν υψηλά επίπεδα επενδύσεων που κυμαίνονται από 20% έως 40% του ΑΕΠ.

Στην ελληνική οικονομία που πέρασε την περιπέτεια της χρεοκοπίας, οι επενδύσεις ως ποσοστό ΑΕΠ ήταν 13,8% το 2021, έφθασαν στο 13,4% το 2022 και το 2023 το εννεάμηνο είναι 17,1%, όταν ο μέσος όρος της Ευρωζώνης είναι 20%. Η διατήρηση των επενδύσεων σε επίπεδο πάνω από το 20% του ΑΕΠ είναι κρίσιμος παράγοντας για την ελληνική οικονομία, αλλά αυτό που έχει σημασία να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι δεν αλλάξαμε μόνον εμείς, άλλαξε και ο κόσμος.

Δεν έχουμε μόνον τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων των ΗΠΑ και της Κίνας στην παγκόσμια αγορά. Ερχονται στο προσκήνιο νέες δυνάμεις, όπως η δυναμική Ινδία αλλά και οικονομίες από την Αφρική, την Απω Ανατολή και Λατινική Αμερική. Οι νέες άμεσες επενδύσεις σε αφρικανικές χώρες διπλασιάστηκαν σε σχέση με την περίοδο πριν από την πανδημία, αυξήθηκαν 54% στην Ινδία. Κάποιες χώρες απολαμβάνουν καινούργιες ευκαιρίες. Χώρες της Λατινικής Αμερικής διαθέτουν τα μισά παγκόσμια αποθέματα λιθίου, 36% του χαλκού, 16% του νικελίου, πρώτες ύλες που είναι κρίσιμες για την πράσινη μετάβαση.

Η προσπάθεια ενίσχυσης της παραγωγικότητας είναι επείγουσα και η ενίσχυση των επενδύσεων είναι αναγκαία αλλά δεν αρκεί. Ειδικά σε πολύπλοκες ανεπτυγμένες οικονομίες (όπως η ελληνική) επιβάλλεται μια θεσμική προσαρμογή. Οι συνθήκες και οι πρακτικές εποπτείας να διευκολύνουν τις επενδύσεις και την καινοτομία, να εξαλειφθούν επιβαρύνσεις που αυξάνουν το κόστος αλλά και διοικητικές ρυθμίσεις που δυσχεραίνουν κάθε είδους άδειες, για παράδειγμα σε ό,τι αφορά τις εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Είμαστε υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος αλλά δεν θέλουμε παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας κοντά στα βουνά ή στις θάλασσες. Απαιτείται πιο ευέλικτη ρύθμιση των αγορών, τακτοποίηση σε ό,τι αφορά τις χρήσεις γης αλλά και των συνθηκών ανταγωνισμού. Επίσης, είναι σημαντικό οποιεσδήποτε διαφορές να επιλύονται στα δικαστήρια ή στη διαιτησία, σε εύλογο διάστημα.

Χωρίς πρόοδο σε κάτι ή και σε όλα αυτά, σε λίγα χρόνια αυτή ή παρόμοιες στήλες θα υπεραναλύουν γιατί χάθηκε η ευκαιρία, εξηγώντας ότι χώρες παλαιότερα καθυστερημένες, ζουν το θαύμα της μεγάλης ανάπτυξης.

Κρίσιμος παράγοντας είναι η διατήρηση των επενδύσεων σε επίπεδο πάνω από το 20% του ΑΕΠ.