Οι ποικιλίες της εμπειρίας του λαϊκισμού
Ηαποφασιστική ήττα της Μαρίν Λεπέν από τον Μακρόν στις γαλλικές προεδρικές εκλογές ήταν μία μεγάλη νίκη για τη φιλελεύθερη Ευρώπη. Ήταν όμως μία μάχη, όχι ο πόλεμος. Η ιδέα ότι ένας στους τρεις Γάλλους πολίτες θα ψήφιζε υπέρ του Εθνικού Μετώπου ήταν αδιανόητη μόλις μερικά χρόνια πριν. Οι σχολιαστές έχουν κολλήσει την ταμπέλα του «λαϊκισμού» σε μία σειρά από δημαγωγικές πολιτικές που κατακλύζουν την Ευρώπη (και μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου). Ωστόσο, παρά το κοινό άγριο στιλ των λαϊκιστών, τι κοινό έχουν τα κινήματα αυτά; Στο κάτω κάτω, οι Podemos της Ισπανίας και ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα ανήκουν στην Αριστερά. Το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία, το Κόμμα της Ελευθερίας στην Ολλανδία και το Κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) προέρχονται από τη Δεξιά. Ο Μπέπε Γκρίλο, ο ηγέτης του Ιταλικού Κινήματος των Πέντε Αστέρων, δηλώνει ότι το κίνημά του δεν είναι ούτε Αριστερά ούτε Δεξιά.
Παρ’ όλα αυτά, τα διατρέχει κοινή θεματολογία: οικονομικός εθνικισμός, κοινωνική προστασία, αντιευρωπαϊσμός, αντιπαγκοσμιοποίηση και εχθρότητα όχι μόνο κατά του πολιτικού κατεστημένου, αλλά κατά της ίδιας της πολιτικής.
Για να κατανοήσουμε το τι ενδεχομένως αυτό σημαίνει για την εξέλιξη της πολιτικής στην Ευρώπη, θυμηθείτε την ιστορία του φασισμού. Ο Μπενίτο Μουσολίνι, ο ιδρυτής του ιταλικού φασισμού το 1919, ξεκίνησε ως επαναστάτης σοσιαλιστής. Στη Γερμανία, η λέξη Ναζί ήταν, πρέπει να θυμόμαστε, συντόμευση του Εθνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος των Γερμανών Εργατών.
Ο Φασισμός ήταν αρχικά εθνικιστικό, αντικαπιταλιστικό κίνημα. Αργότερα επικέντρωσε την επίθεσή του στον φιλελεύθερο καπιταλισμό, ιδιαίτερα του «διεθνούς χρηματιστηριακού κεφαλαίου». Σύντομα αυτό κατέληξε στον αντισημιτισμό - αυτό που ο Γερμανός Σοσιαλδημοκράτης Αύγουστος Μπέμπελ αποκάλεσε ως γνωστόν «σοσιαλισμό των ηλιθίων». Ο ευρωπαϊκός φασισμός κατέρρευσε με την ήττα της Γερμανίας το 1945, ωστόσο λιγότερο βίαιες μορφές επέζησαν αλλού, όπως στην Αργεντινή με τον Περονισμό.
Η κοινωνική βάση του φασισμού του Μεσοπολέμου ήταν λογικό να φαντάζει ως κόμμα της Δεξιάς. Τότε, η εργατική τάξη στήριζε σθεναρά κόμματα της Αριστεράς. Ο μόνος χώρος που άφηνε η Αριστερά για τον φασισμό ήταν οι μικροαστοί: μαγαζάτορες, μικροεπιχειρηματίες και χαμηλόβαθμοι δημόσιοι υπάλληλοι.
Σήμερα, η κοινωνική βάση των αριστερών πολιτικών έχει εξαφανιστεί. Η κλασική εργατική τάξη εξαφανίστηκε: τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και τα συνδικάτα είναι σκιές του παρελθόντος τους. Αυτό σημαίνει ότι οι αριστεροί λαϊκιστές ανταγωνίζονται αναπόφευκτα με τους δεξιούς λαϊκιστές για την υποστήριξη των ίδιων ακριβώς ομάδων που στράφηκαν στον φασισμό μεταξύ των δύο πολέμων: τους νεαρούς άνεργους άνδρες, τον «ανθρωπάκο» που αισθάνεται να απειλείται από την «ολιγαρχία» των τραπεζιτών, των διεθνών αλυσίδων, των διεφθαρμένων πολιτικών, τους απόμακρους γραφειοκράτες της Ε.Ε. και τα «γερά πορτοφόλια» όλων των ειδών. Οι λαϊκιστές σήμερα, οποιασδήποτε πολιτικής τάσης, βάζουν στόχο όλο και περισσότερο όχι απλά τους ίδιους εν δυνάμει υποστηρικτές, αλλά και τους εχθρούς. Πόσος χώρος υπάρχει για την περαιτέρω ενίσχυση του λαϊκισμού και ποια ποικιλία -η σοσιαλιστική ή η φασιστικήθα προσελκύσει τους διαθέσιμους ψηφοφόρους;
Την ευρύτερη απάντηση για το πρώτο μέρος της ερώτησης το έδωσε ο πρώην Αμερικανός πρόεδρος Μπιλ Κλίντον στην προεκλογική καμπάνια του 1992: «Είναι η οικονομία, ηλίθιε». Η Ε.Ε. είναι ένα από τα μεγαλύτερα οικονομικά κέντρα του κόσμου που ανακάμπτει πιο αργά από την κατάρρευση του 2008. Στη Γαλλία, η ανεργία είναι 10%. Η νεανική ανεργία Οι Podemos της Ισπανίας και ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα ανήκουν στην Αριστερά. Το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία, το Κόμμα της Ελευθερίας στην Ολλανδία και το Κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) προέρχονται από τη Δεξιά. Ο Μπέπε Γκρίλο, ο ηγέτης του Ιταλικού Κινήματος των Πέντε Αστέρων, δηλώνει ότι το κίνημά του δεν είναι ούτε Αριστερά ούτε Δεξιά. Η αποφασιστική ήττα της Μαρίν Λεπέν από τον Μακρόν στις γαλλικές προεδρικές εκλογές ήταν μία μεγάλη νίκη για τη φιλελεύθερη Ευρώπη. Ήταν όμως μία μάχη, όχι ο πόλεμος. Η ιδέα ότι ένας στους τρεις Γάλλους πολίτες θα ψήφιζε υπέρ του Εθνικού Μετώπου ήταν αδιανόητη μόλις μερικά χρόνια πριν. βρίσκεται στο 24% περίπου και 34% στην Ιταλία - δημιουργώντας πρόσφορο έδαφος για προσηλυτισμό από τους ακραίους της Αριστεράς και της Δεξιάς.
Ο Μακρόν είναι αναμφίβολα ένας εμμονικός οικονομικός ιέραξ, θέλει να περιορίσει το γαλλικό δημόσιο έλλειμμα από 3,4% σε 3% του ΑΕΠ, σύμφωνα με τις επιταγές του Ευρωπαϊκού Συμφώνου Σταθερότητας. Στην πρώτη γραμμή του πυρός βρίσκονται 120.000 θέσεις εργασίας στο δημόσιο τομέα. Παρ’ όλα αυτά, θέλει να ενισχύσει την οικονομία με ένα αναπτυξιακό πακέτο 50 δισ. ευρώ και να επεκτείνει το κράτος πρόνοιας.
Για να τετραγωνίσει τον κύκλο, ο Μακρόν χρειάζεται ανάπτυξη και στηρίζεται σε μεταρρυθμίσεις όσον αφορά την πλευρά της προσφοράς για να το πετύχει. Σχεδιάζει να μειώσει τον φορολογικό συντελεστή στις επιχειρήσεις από 33% σε 25% και να εξαιρέσει από τη φορολογία τις χρηματιστηριακές επενδύσεις. Φανατικός πολέμιος του προστατευτισμού, πιέζει για μια Συνεκτική Οικονομική και Εμπορική Συμφωνία Ε.Ε.-Καναδά και Επενδυτική Συνεργασία με τις ΗΠΑ. Η υποστήριξή του στον νόμο Ελ Κόμρι, ο οποίος κατέστησε ευκολότερο να απολύονται οι εργαζόμενοι, και η αντίθεσή του στο 35ωρο δείχνουν την επιθυμία του να αυξήσει την «ευελιξία» στη γαλλική αγορά εργασίας.
Παρά τις συζητήσεις για «πράσινη οικονομία» και εκκλήσεις για ένα πανευρωπαϊκό πρόγραμμα επενδύσεων, η ατζέντα του Μακρόν είναι ευρέως νεοφιλελεύθερη. Ουσιαστικά ο Μακρόν ελπίζει η ατζέντα του, αν εφαρμοστεί σε επίπεδο Ε.Ε., να σηκώσει όχι μόνο τη γαλλική οικονομία, αλλά όλες τις ευρωπαϊκές βάρκες. Στην πραγματικότητα, η πιθανότητα είναι τέτοιου είδους μεταρρυθμίσεις να βουλιάξουν όλες τις βάρκες, δίνοντας στους λαϊκιστές δυνατότητα. Στην περίπτωση αυτή, ποια ποικιλία λαϊκιστών θα αδράξει την ευκαιρία;
Ο οικονομολόγος Ντάνι Ρόντρικ θέτει την ελκυστικότητα του λαϊκισμού στο επίκεντρο. Υποστηρίζει ότι η δημοκρατία, η εθνική κυριαρχία και η παγκόσμια οικονομική ενσωμάτωση είναι μεταξύ τους ασύμβατες. Τουλάχιστον μία πρέπει να θυσιαστεί. Με δεδομένο ότι πολλοί ψηφοφόροι στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ αισθάνονται να έχουν χτυπηθεί από την παγκοσμιοποίηση, ένα λαϊκίστικο κόμμα το οποίο θέτει επί τάπητος πρώτα το έθνος διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των αντιπάλων του.
Από τη σκοπιά αυτή, ο Μακρόν είναι ο ιδεώδης υποψήφιος για να χάσει από τη Λεπέν. Ενστερνίζεται την παγκόσμια ελίτ. Εμφανίζεται χαλαρός ως προς τη μετανάστευση. Υποθέτοντας δε ότι το νέο του πολιτικό κόμμα δεν θα καταφέρει να κερδίσει την πλειοψηφία στις εκλογές για την Εθνοσυνέλευση στις εκλογές του επόμενου μήνα, η κυβέρνησή του θα χρειαστεί τη στήριξη των κυρίαρχων κομμάτων. Τα επόμενα πέντε χρόνια, προσωπικότητες του κατεστημένου θα συνασπιστούν ενδεχομένως γύρω από αποτυχημένες πολιτικές, δίνοντας στη Λεπέν τον τέλειο στόχο για το Εθνικό Μέτωπο στις προεδρικές εκλογές του 2022.
Ασφαλώς, υποστήριξη για ένα αριστερό πρόγραμμα υπάρχει στη Γαλλία. Το 20% περίπου των ψηφοφόρων στήριξε τον λαϊκιστή αριστερό Ζαν-Λικ Μελανσόν στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών. Στον δεύτερο γύρο, ένα ιδιαίτερα αποκαλυπτικό hashtag στο Twitter ήταν το #NiPatronNiPatrie («ούτε αφεντικό ούτε πατρίδα»), αντικατοπτρίζοντας τη δυσαρέσκεια πολλών ψηφοφόρων για την εκλογική επιλογή ανάμεσα στον νεοφιλελευθερισμό και τον εθνικισμό. Η δουλειά της Αριστεράς είναι να κατευθύνει την προσοχή στις πραγματικά προβληματικές διαστάσεις της παγκόσμιας οικονομικής ενσωμάτωσης -χρηματιστικοποίηση, προτεραιότητα στο κεφάλαιο έναντι της εργασίας, του πιστωτή έναντι του οφειλέτη, του αφεντικού έναντι του εργάτη- χωρίς να διολισθαίνει σε αντιδραστικές πολιτικές. [SID:11070445] Copyright: Project Syndicate, 2017 www.project-syndicate.org