SOS για τη φιλελεύθερη δημοκρατία

Νοέμβριος 1989. Ο Edward Luce, φοιτητής στην Οξφόρδη, πηγαίνει τρέχοντας στο Βερολίνο και μαζί με χιλιάδες Γερμανούς καταναλώνει άφθονα ποτήρια sekt, που είναι ο γερμανικός αφρώδης οίνος. Ζει κυριολεκτικά ιστορικές στιγμές και δεν το κρύβει. «Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου», γράφει στο ημερολόγιό του, «είναι η καθιέρωση της προόδου ενός οικουμενικού γεγονότος, ό,τι καλύτερο έτσι για τη σύγχρονη Δύση και την πορεία της σε έναν κόσμο που ήδη αλλάζει».

Νοέμβριος 2016. Ο Ντ. Τραμπ εκλέγεται πρόεδρος των ΗΠΑ και ο Ed. Luce προσκαλείται στη Μόσχα σε ένα συνέδριο με θέμα την «πολυπολική παγκόσμια τάξη». Τον υποδέχεται ο Βλαδίμηρος Πούτιν, ο οποίος του υπογραμμίζει ότι «η παγκοσμιοποίηση είναι το μέλλον». Ο Ε. Luce, αρθρογράφος στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς (ΦΤ), αλλά με έδρα του την Ουάσιγκτον, χαμογελάει αμήχανα. Και σκέφτεται πώς να κλείσει το βιβλίο του, το οποίο σήμερα, με τίτλο The Retreat of Western Liberalism (Η υποχώρηση του δυτικού φιλελευθερισμού [εκδόσεις LittleBrown]) βρίσκεται στα χέρια πολλών ληπτών αποφάσεων σε διεθνές επίπεδο. Όχι χωρίς λόγο.

Το βιβλίο ξεκινάει με μία σοβαρή διαπίστωση: Η κατάρρευση του δυτικού φιλελευθερισμού είναι πολύ πιο κοντά μας απ’ όσο μπορούμε να φανταστούμε. Γιατί, όμως;

Στο ερώτημα αυτό ο εκλεκτός αρθρογράφος των ΦΤ μας απάντησε λέγοντας: «Μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, οι δυτικές δημοκρατίες έκαναν σοβαρά λάθη. Πρώτον, υποτίμησαν στο εσωτερικό τους τις μεσαίες τάξεις, που είναι και η δύναμή τους. Δεύτερον, ακολούθησαν τους Μπους και Μπλερ στον ολέθριο πόλεμο του Ιράκ, που ήταν υποκριτικός, ανεύθυνος και ισοπεδωτικός για την έννοια της δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή. Την ίδια στιγμή, δεν έλαβαν ποτέ σοβαρά υπ’ όψιν τους τους ιλιγγιώδεις ρυθμούς ανάπτυξης της Κίνας, την απίθανη επενδυτική της διείσδυση στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική και την Ασία, αλλά και τις προσπάθειές της να περάσει το μήνυμα ότι η οικονομική ανάπτυξη δεν είναι ασύμβατη με ένα αυταρχικό καθεστώς».

Στο πλαίσιο αυτό, κατά τον Βρετανό αρθρογράφο και συγγραφέα, η άνοδος του Ντόναλντ Τραμπ στο προεδρικό αξίωμα έχει κάτι το παρανοϊκό. Στα μάτια δισεκατομμυρίων ανθρώπων, ο νέος Αμερικανός πρόεδρος απορρίπτει το σύστημα που η χώρα του δημιούργησε και με τις γελοιότητες που εκφέρει αυτοακρωτηριάζεται. Πριν από τον Τραμπ πιστεύαμε ότι δεν μπορεί να υπάρξει οι- κονομικός φιλελευθερισμός χωρίς πολιτική ελευθερία. Σήμερα, δύο ημι-δημοκρατίες, η Κίνα και η Σιγκαπούρη, έχουν γίνει πρότυπα αποτελεσματικότητας και μεγέθυνσης. Αν το γεγονός αυτό δεν προβληματίζει, τότε τι άλλο χρειάζεται για να δούμε την πραγματικότητα;

Από την πλευρά του, ο Ντανιέλ Γκρος, διευθυντής του Κέντρου Μελέτης Ευρωπαϊκής Πολιτικής στις Βρυξέλλες, σε άρθρο του στον γαλλικό Εκόνομιστ αναρωτιέται γιατί «οι ανελεύθερες δημοκρατίες» είναι τόσο δημοφιλείς. Κατά τον Γερμανό οικονομολόγο, η δημοφιλία των Πούτιν, Ερντογάν και Ορμπάν στην Ουγγαρία οφείλεται κατά κύριο λόγο στο ότι, παρά τον πολιτικό αυταρχισμό τους, στην οικονομία εφαρμόζουν τους κανόνες της Συμφωνίας της Ουάσιγκτον, η οποία υπαγορεύει ανοικτές αγορές και προσεκτικές μακροοικονομικές πολιτικές. Αποτέλεσμα, οι οικονομίες των χωρών αυτών να παρουσιάζουν καλή ενσωμάτωση στην παγκόσμια αγορά, χαμηλά δημόσια χρέη και ικανοποιητικό ισοζύγιο πληρωμών. Όσο για τις πολιτικές που ακολουθούν στην οικονομία, αυτές εφαρμόζονται από μάλλον απολιτικούς τεχνοκράτες, που ξέρουν να φέρνουν καλά αποτελέσματα.

Υπό αυτές τις συνθήκες η οικονομική σταθερότητα και εμπιστοσύνη που επικρατούν στις χώρες αυτές συγκαλύπτει σε μεγάλο βαθμό τους πολιτικούς αυταρχισμούς των ηγετών τους.

«Είναι προφανές», γράφει ο Ντανιέλ Γκρος, «ότι οι προσεκτικές μακροοικονομικές πολιτικές στηρίζουν την ανάπτυξη, αλλά έχουν αποτελέσματα μόνον αν η οικονομία είναι σχετικά ελεύθερη. Μέχρι σήμερα, τόσο ο Πούτιν όσο και ο Ερντογάν, παρά την εθνικιστική τους ρητορική, δεν έχουν προσφύγει στον οικονομικό προστατευτισμό. Αντιθέτως, η Ρωσία του Πούτιν έγινε μέλος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Εμπορίου και ο Ερντογάν ποτέ δεν αμφισβήτησε την τελωνειακή ένωση με την Ευρωπαϊκή Ένωση… Έτσι, για την ώρα, αυταρχικά καθεστώτα δείχνουν να είναι οικονομικά φιλελεύθερα, όχι βέβαια χωρίς να στηρίζουν στο εσωτερικό τους σχέσεις οικονομικής διαπλοκής».

Το θέμα έτσι για τη Δύση είναι ότι στο μέτρο που οι μεσαίες τάξεις στο εσωτερικό της υποβαθμίζονται, οι αυταρχικές απόψεις κερδίζουν όλο και περισσότερες συμπάθειες. Και αυτές οι τελευταίες είναι πηγή τροφοδοσίας του λαϊκισμού και της ψευδολογίας του. «Ίσως είναι καιρός», υποστηρίζει ο αρθρογράφος των ΦΤ, «να σκεφτούμε ένα Σχέδιο Μάρσαλ για τις μεσαίες τάξεις του αναπτυγμένου κόσμου, στο εσωτερικό των οποίων τα ρήγματα συνεχώς πολλαπλασιάζονται». Στα λόγια του Ed. Luce θα προσθέταμε ότι καιρός είναι οι ελίτ να αφυπνισθούν, πριν είναι αργά.

[SID:11263229]