Αινιγματική τραγωδία με κωμικά στοιχεία
Η αμφισημία του Ευριπίδη με τη σύγχρονη ματιά της Κατερίνας Ευαγγελάτου
Μετά την παρουσίασή του από το Εθνικό Θέατρο στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, σε σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και, συγχρόνως, αινιγματικά έργα του Ευριπίδη, η «Άλκηστη», παρουσιάζεται στο Θέατρο Βράχων (Βύρωνας - είσοδος από πλατεία Αναγνωσταρά), σήμερα και αύριο, στις 9 το βράδυ.
Η «Άλκηστη», το πρώτο από τα σωζόμενα έργα του Ευριπίδη (438 π.Χ.), προκάλεσε ατελεύτητες συζητήσεις για το είδος στο οποίο ανήκει, εξαιτίας της συνύπαρξης τραγικών και κωμικών στοιχείων.
Παράλληλα, η εμφανής σοφιστική επίδραση πυροδότησε σειρά από θέματα ηθικής των διαπροσωπικών σχέσεων. Σε έναν κόσμο, όπου έχει κανείς τη δυνατότητα να ανταλλάξει τον θάνατό του με τη ζωή κάποιου άλλου, ο συγγραφέας του «Αθηναϊκού Διαφωτισμού» υποβάλλει σε εξονυχιστικό έλεγχο σχέσεις «αδιαμφισβήτητης» ανιδιοτέλειας.
Κυνικό δράμα
«Η συνύπαρξη τραγικών και κωμικών στοιχείων στο έργο, οι εκπληκτικές ρεαλιστικές του λεπτομέρειες, καθώς και το αινιγματικό τέλος του καθιστούν την “Άλκηστη” μοναδική και δυσχεραίνουν την ειδολογική κατάταξή της» εξηγεί η Κατερίνα Ευαγγελάτου. Και συνεχίζει: «Αν είναι τραγωδία, τότε είναι μια τραγωδία που γελάει σαρκαστικά και κλείνει δίχως κάθαρση. Αν είναι κωμωδία, τότε το γέλιο παγώνει στα χείλη μας σαν διαρκής υπενθύμιση της θνητότητάς μας.
Το φινάλε είναι ειρωνικό και διφορούμενο: η Άλκηστη και επιστρέφει από τον θάνατο και δεν επιστρέφει.
Η παράσταση τοποθετεί το έργο σε μία ανδροκρατούμενη στρατιωτική κοινωνία της νεότερης Ελλάδας, όπου η ζωή της γυναίκας είναι σαφώς μικρότερης αξίας από εκείνη του άνδρα και οι πολίτες δεν τολμούν να αντιταχθούν στις εντολές του αρχηγού τους. Ήδη την εποχή που γράφτηκε (438 π.Χ.), η “Άλκηστη” ήταν ένα τολμηρό σχόλιο στους ηγέτες, αλλά και στον θεσμό του γάμου.
Η παράσταση επιχειρεί να αναδείξει τη συνύπαρξη των δύο κόσμων του έργου, του ρεαλισμού και της ποίησης, του πικρού σαρκαστικού χιούμορ και της αγωνίας του ανθρώπου μπροστά στον θάνατο. Η “Άλκηστη” είναι για εμάς ένα αδυσώπητο κυνικό δράμα που γελά σαρκαστικά».
«Για αυτήν τη γυναίκα δεν έχει νόημα να ζει χωρίς αυτόν»
Ερμηνεύοντας την Άλκηστη, η Κίττυ Παϊταζόγλου μάς ανέφερε για το έργο και την ηρωίδα του:
«Είναι πολύ παράξενο και φοβερά μοντέρνο έργο. Νιώθεις συνέχεια σαν να τραβάει κάποιος το χαλί κάτω από τα πόδια σου. Καμιά βεβαιότητα. Κατ’ αρχάς, μιλά για έναν κόσμο όπου κάποιος έχει τη δυνατότητα να ανταλλάξει τον θάνατό του με τη ζωή κάποιου άλλου. Αυτό, από μόνο του, δημιουργεί κάτι πολύ παράλογο. Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος, που έχει ένα τέτοιο δικαίωμα να παρακάμψει το πεπρωμένο του; Ποιος θεός ή ανθρώπινος νόμος τού το έχει δώσει; Επίσης, ποιος είναι ο άλλος άνθρωπος, που προσφέρεται να θυσιαστεί για χάρη του; Και με τι αντάλλαγμα; Τι, στ’ αλήθεια, είναι η αφοσίωση, η αγάπη, το χρέος, η χάρη, η φιλία, το θαύμα; Ο Ευριπίδης είναι ανελέητος. Παίρνει τον γνωστό μύθο της Άλκηστης και αμφισβητεί τα πάντα. Με πόνο, αλλά και πολύ γέλιο. Με ειρωνεία και φρίκη. Για μένα, είναι σαν να λέει: τα πράγματα είναι πάντα γκρι, ποτέ άσπρο ή μαύρο.
Η Άλκηστη είναι μια πολύ νέα γυναίκα, βασίλισσα και μάνα δύο μικρών παιδιών, που, στο απόγειο της ευτυχίας της, της αγάπης της, της νιότης της, δηλαδή στην καλύτερη στιγμή της, παίρνει αυτήν την απόφαση. Φυσικά, έχει σημασία και το πλαίσιο στο οποίο τοποθετείται αυτή η προσφορά. Μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, όπου ο ρόλος της γυναίκας είναι σαφώς υποβαθμισμένος σε σχέση με του άνδρα.
Προσωπικά, πιστεύω πως, για αυτήν τη γυναίκα, δεν έχει νόημα να ζει χωρίς αυτόν. Το δηλώνει ξεκάθαρα: “Δεν θέλησα να ζω χωρίς εσένα” του λέει, και δεν έχω λόγο να μην το θεωρήσω ειλικρινές. Από εκεί και πέρα, φυσικά και υπάρχουν κι άλλα επίπεδα: η σκέψη της υστεροφημίας της, η νίκη πάνω στη φθορά ή μια αίσθηση ηθικής ανωτερότητας και δύναμης που έχει κάθε άνθρωπος που βαδίζει τόσο τολμηρά και συνειδητά προς τον θάνατο. Ο Ευριπίδης είναι τεχνίτης στην αμφισημία».
[SID:11335434]