Οι «Δαιμονισμένοι» σε δύο διαστάσεις

Το έργο του Ντοστογιέφσκι με τη ματιά του Μπογκομόλοφ

Οι χίλιες σελίδες των «Δαιμονισμένων» του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι ζωντανεύουν από τον ρηξικέλευθο Ρώσο σκηνοθέτη Κονσταντίν Μπογκομόλοφ, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση (λεωφ. Συγγρού 107), από τις 22 Νοεμβρίου έως τις 10 Δεκεμβρίου, στις 8 το βράδυ. Μηδενιστές και προφήτες, τρομοκράτες και επαναστάτες, εκτελεστές και αυτόχειρες κατακλύζουν την Κεντρική Σκηνή της Στέγης. Το απέραντο μυθιστορηματικό υλικό των «Δαιμονισμένων» (1870 - 72) αναδομείται θεατρικά από τον Κονσταντίν Μπογκομόλοφ, σε μια τετράωρη παράσταση, σηματοδοτώντας την πρώτη φορά που η Στέγη καλεί έναν ξένο καλλιτέχνη να σκηνοθετήσει Έλληνες ηθοποιούς.

Η επιλογή δεν είναι τυχαία. Με μια πεντάωρη διασκευή των «Αδερφών Καραμάζοφ» στη Στέγη, που αποθεώθηκε από θεατές και κριτικούς, ο Μπογκομόλοφ συστήθηκε το 2016 στο ελληνικό κοινό, μεταφέροντας το εμβληματικό μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι από τον ύστερο 19ο αιώνα στα σαλόνια των σημερινών Ρώσων ολιγαρχών. Η σάτιρά του ήταν ανελέητη και το καλλιτεχνικό του εκτόπισμα αδιαμφισβήτητο. Ο ανατρεπτικός σκηνοθέτης επανέρχεται με Ντοστογιέφσκι και, μαζί με τον ελληνικό του θίασο, μας μεταφέρει στο σκοτεινό σύμπαν του Σταβρόγκιν, του Βερχοβένσκι και των υπόλοιπων αντιηρώων του συγγραφέα.

Οι «Δαιμονισμένοι» αναπτύσσονται σε δύο διαστάσεις: στην κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της εποχής τους (μηδενισμός, προεπαναστατικά αιτήματα, θρησκευτικός και κοινωνικός διάλογος), αλλά και σε έναν χώρο μεταφυσικό. Αυτή είναι και η βασική διαφορά από τα άλλα έργα του Ντοστογιέφσκι. Την εποχή που γράφει τους «Δαιμονισμένους», στη Ρωσία προετοιμάζεται το επαναστατικό κίνημα. Όμως, ήδη υπήρχαν οι πρώτες πράξεις βίας. Το 1869 βρέθηκε το πτώμα ενός σπουδαστή της Γεωπονικής Ακαδημίας της Μόσχας, που ήταν μέλος επαναστατικού πυρήνα, σε μια λίμνη κοντά στο ίδρυμα. Το έγκλημα πυροδότησε ο αρχηγός της επαναστατικής αυτής ομάδας, Σεργκέι Νετσάγιεφ, που συμμετείχε και στη δολοφονία. Το ανατριχιαστικό έγκλημα έδωσε στον Ντοστογιέφσκι το έναυσμα για την πλοκή του έργου. Ο συγγραφέας καταγράφει όλες τις λεπτομέρειες του εγκλήματος και ο ένας εκ των κεντρικών ηρώων του εμπνέεται και αντιγράφει πιστά τον δολοφόνο του σπουδαστή.

Έργο πολυφωνικό και οριακό, πο- λιτικός λίβελος και, ταυτόχρονα, φιλοσοφικό μυθιστόρημα, εξομολογητικό και, συνάμα, σαρκαστικό, οι «Δαιμονισμένοι» εστιάζουν στη δράση ενός κύκλου νεαρών μηδενιστών. Κι όμως, σύμφωνα με τον Κονσταντίν Μπογκομόλοφ, δεν είναι τόσο ένα έργο για τον μηδενισμό ή τον σοσιαλισμό, όσο για τον πόθο της ζωής και τη σαγήνη του θανάτου.

Όπως λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος: «Μια λέσχη αυτοχείρων παρουσιάζει ο Ντοστογιέφσκι: όλοι οι ήρωές του σκέφτονται τον θάνατο, μαγεύονται από τον θάνατο. Θυμίζουν τους σημερινούς τρομοκράτες - καμικάζι αυτοκτονίας. Η αυτοκτονία, στο έργο, δεν εκλαμβάνεται ως πράξη απόγνωσης, αλλά ως επιλογή ζωής.

Πόσο, άραγε, θα διέφεραν οι “Δαιμονισμένοι”, αν παρέμεναν Ευρωπαίοι και χριστιανοί, αλλά εξελίσσονταν σε μια άλλη εποχή και σε μια άλλη χώρα; Πόσο απέχουν σήμερα οι δαίμονες από τους αγγέλους;

Σκοτεινά ένστικτα και αρχαϊκοί δαίμονες αφυπνίζονται από τα βάθη της φύσης μας και μας παραπλανούν. Μήπως, όμως, αυτοί οι δαίμονες είναι οι νέοι μας θεοί και η νέα μας αλήθεια; Πού θα μας οδηγήσει αυτή η αναζήτηση μιας νέας αλήθειας; Σε μια νέα λύτρωση ή σε έναν νέο φασισμό;». Αυτό διερωτάται με σκεπτικισμό ο Μπογκομόλοφ και μεταφέρει τη δράση των ντοστογιεφσκικών αντιηρώων από τη ρωσική πολίχνη των προεπαναστατικών χρόνων στη σύγχρονη εποχή. Οι «Δαιμονισμένοι» του, οπλισμένοι με οργή και έκσταση, δεν υπήρξαν ποτέ άλλοτε πιο σημερινοί, «ελληνικοί», «ρωσικοί» και οικουμενικοί.