Οι πολιτικές εξελίξεις στην Ιταλία και το μέλλον της Ευρώπης
ερισσότερο από ποτέ η Ε.Ε. χρειάζεται ενότητα για να υποστηρίξει τις αξίες της και τα συμφέροντά της σε μία εποχή που η αμερικανική παγκόσμια ηγεμονία βρίσκεται στα πρόθυρα κατάρρευσης, η Κίνα είναι ανερχόμενη και η Ρωσία αμφιταλαντεύεται ξανά ανάμεσα στη συνεργασία και στην αντιπαράθεση με την Ε.Ε. Διασπασμένη η Ε.Ε. είναι απλά ένας αβοήθητος θεατής στη γεωπολιτική ανακατάταξη. Ενωμένη, η Ε.Ε. μπορεί να παίξει έναν εποικοδομητικό διεθνή ρόλο, καθώς συνδυάζει με μοναδικό τρόπο ευημερία, δημοκρατία, περιβαλλοντολογία, καινοτομία και κοινωνική δικαιοσύνη. Και το κατά πόσο η Ε.Ε. θα ανακτήσει ενότητα στόχων ή αντιθέτως θα περιπέσει σε αποδιοργάνωση θα εξαρτηθεί από το τι θα συμβεί στην Ιταλία.
O καθοριστικός ρόλος της Ιταλίας προέρχεται από τη θέση της στον γεωγραφικό διαχωρισμό ανάμεσα στην ευημερία της βόρειας Ευρώπης και την κρίση της νότιας Ευρώπης και τον πνευματικό και συναισθηματικό διαχωρισμό ανάμεσα σε μία ανοιχτή Ευρώπη και μία παγιδευμένη ξανά από τον εθνικισμό, την προκατάληψη και τον φόβο γηραιά ήπειρο. Η Ιταλία βρίσκεται επίσης στον πολιτικό διαχωρισμό, με ένα νέο ριζοσπαστικό κόμμα, το Κίνημα των Πέντε Αστέρων (Κ5Α), το οποίο μοιράζεται την πολιτική σκηνή με το δεξιό, αντιμεταναστευτικό και αντιευρωπαϊκό κόμμα της Λέγκας και το φιλοευρωπαϊκό, αλλά πάρα πολύ εξασθενημένο κεντροαριστερό Δημοκρατικό Κόμμα.
Το ριζοσπαστικό Κ5Α τερμάτισε πρώτο στις βουλευτικές εκλογές στις 4 Μαρτίου με το εκπληκτικό 33% των ψήφων, σε σύγκριση με το 19% των Δημοκρατικών και το 17% της Λέγκας. Οι επιπτώσεις της μεγάλης νίκης του Κ5Α είναι θέμα ένθερμης αντιπαράθεσης στην Ιταλία και ολόκληρη την Ευρώπη.
Σε όλη την Ε.Ε., τα παραδοσιακά κεντροαριστερά και κεντροδεξιά φιλοευρωπαϊκά κόμματα χάνουν ψηφοφόρους. Όπως και στην Ιταλία, αντιευρωπαϊκά εθνικιστικά κόμματα όπως η Λέγκα κερδίζουν ψήφους και αντισυστημικοί ριζοσπάστες όπως το Κ5Α -για παράδειγμα, το Ποδέμος στην Ισπανία και ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα- είτε κερδίζουν πλήρως την εξουσία είτε κρατούν τις ισορροπίες ανάμεσα στα παραδοσιακά φιλοευρωπαϊκά καθεστωτικά κόμματα και τα αντιευρωπαϊκά εθνικιστικά κόμματα.
Υπάρχουν τρεις αιτίες για τις πολιτικές αλλαγές στην Ευρώπη. Η πρώτη και η λιγότερο αναγνωρισμένη είναι η καταστροφική αμερικανική εξωτερική πολιτική στη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου στις αρχές του ‘90, οι ΗΠΑ και οι τοπικοί σύμμαχοί τους στόχευαν να εγκαθιδρύσουν την πολιτική και στρατιωτική ηγεμονία τους στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική μέσω αμερικανοκίνητων πολέμων για αλλαγή καθεστώτος στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στη Συρία, στη Λιβύη και αλλού. Το αποτέλεσμα ήταν η χρόνια βία και αστάθεια, που οδήγησε σε μαζικές προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη, που ανέτρεψαν τις πολιτικές εξελίξεις στο ένα μετά το άλλο κράτος-μέλος της Ε.Ε.
Η δεύτερη αιτία είναι η χρόνια υποεπένδυση της Ευρώπης, ιδιαίτερα στον δημόσιο τομέα. Υπό τον πρώην υπουργό Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, η ικανοποιημένη από τον εαυτό της και πετυχημένη οικονομικά Γερμανία μπλόκαρε την ανάπτυξη μέσω ευρέως στην Ευρώπη επενδύσεων και μετέτρεψε την Ευρωζώνη σε φυλακή των οφειλετών για την Ελλάδα και ανέμπνευστη ζώνη στασιμότητας για το μεγαλύτερο μέρος της νότιας και ανατολικής Ευρώπης. Με την οικονομική πολιτική της Ε.Ε. περιορισμένη στη λιτότητα, δεν είναι δύσκολο να δούμε το γιατί ο λαϊκισμός επικράτησε.
Η τρίτη αιτία είναι η δομή της. Η Βόρεια Ευρώπη καινοτομεί, ενώ η νότια και ανατολική Ευρώπη κατά το μεγαλύτερο μέρος όχι, ή τουλάχιστον όχι κοντά στον ίδιο βαθμό. Η Ιταλία συνδυάζει και τις δύο πλευρές της Ευρώπης: έναν δυναμικό βορρά και μία χρόνια δυσφορία στον νότο (στο Mezzogiorno). Είναι μια παλιά ιστορία, η οποία συνεχίζεται και μας βοηθά να εξηγήσουμε τις ευρωπαϊκές πολιτικές εξελίξεις. Το Κ5Α θριάμβευσε κυρίως στον στάσιμο ιταλικό νότο. Οι πολιτικές μου προτιμήσεις τείνουν προς τη σοσιαλδημοκρατία. Κατηγορώ συντηρητικούς όπως ο Σόιμπλε για το ότι σπρώχνουν τους ψηφοφόρους στην αγκαλιά των λαϊκίστικων κομμάτων. Επιπλέον πάρα πολλοί κατεστημένοι σοσιαλδημοκράτες ηγέτες συντάχθηκαν Η Ιταλία συνδυάζει και τις δύο πλευρές της Ευρώπης: έναν δυναμικό βορρά και μία χρόνια δυσφορία στον νότο
(στο Mezzogiorno).
Είναι μια παλιά ιστορία, η οποία συνεχίζεται και μας βοηθά να εξηγήσουμε τις ευρωπαϊκές πολιτικές εξελίξεις. O καθοριστικός ρόλος της Ιταλίας προέρχεται από τη θέση της στον γεωγραφικό διαχωρισμό ανάμεσα στην ευημερία της βόρειας Ευρώπης και την κρίση της νότιας Ευρώπης και τον πνευματικό και συναισθηματικό διαχωρισμό ανάμεσα σε μία ανοιχτή Ευρώπη και μία παγιδευμένη ξανά από τον εθνικισμό, την προκατάληψη και τον φόβο γηραιά ήπειρο.
εξ ολοκλήρου με τον Σόιμπλε. Κατηγορώ επίσης την καγκελάριο Άγκελα Μέρκελ και άλλους Ευρωπαίους ηγέτες γιατί δεν κατάφεραν να μιλήσουν αρκετά ανοιχτά κατά των υποκινούμενων από τις ΗΠΑ πολέμων στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα έπρεπε να είναι περισσότερο δραστήριοι στα Ηνωμένα Έθνη στο να αντιταχθούν στην ηγεμονική πολιτική των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, με τα καταστροφικά της αποτελέσματα, συμπεριλαμβανομένων των μαζικών εκτοπισμών και των μετακινήσεων προσφύγων.
Οι υποστηρικτές μιας ισχυρής και ζωηρής Ε.Ε. -και ανήκω σταθερά σε αυτούς- θα πρέπει να επιδιώξουν τα ριζοσπαστικά κόμματα να ενώσουν δυνάμεις με τα εξασθενημένα παραδοσιακά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα προκειμένου να προωθήσουν βιώσιμη ανάπτυξη, καινοτομία και ανάπτυξη μέσω επενδύσεων και να μπλοκάρουν αντι ευρωπαϊκούς συνασπισμούς. Ή, όπως στη Γερμανία, θα πρέπει να ζητήσουν από τους μεγάλους συνασπισμούς των κεντροαριστερών και κεντροδεξιών κομμάτων να γίνουν πιο δυναμικοί και προσανατολισμένοι σε επενδύσεις ευρωπαϊκής κλίμακας, τόσο για τη σωτηρία της συνετής οικονομικής λογικής όσο και για την καταπολέμηση των ακροδεξιών εθνικιστών. Ή, όπως στη Γαλλία, θα πρέπει να επικροτήσουν τη συγχώνευση των παραδοσιακών φιλοευρωπαίων και των ριζοσπαστών στο κίνημα του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν La Republique En Marche! Τέτοιου είδους συμμαχίες δίνουν στην Ε.Ε. χρόνο να μεταρρυθμίσει τους θεσμούς της, να διαμορφώσει μια κοινή εξωτερική πολιτική και να αναλάβει πρωτοβουλία για την ώθηση μιας ανάπτυξης στηριζόμενης στις επενδύσεις και την καινοτομία στη θέση της λιτότητας και του εφησυχασμού.
Τα παραδοσιακά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα κατά το μεγαλύτερο μέρος σνομπάρουν τα νέα ριζοσπαστικά κόμματα, θεωρώντας τα λαϊκίστικα, ανεύθυνα, καιροσκοπικά και ανέντιμα. Αυτή η άποψη επικρατεί στην Ιταλία σε κομμάτι των Δημοκρατικών, με βασικούς πολιτικούς να απορρίπτουν μια συνεργασία με το Κ5Α. Είναι κατανοητό: οι Πεντάστεροι κατατρόπωσαν εξ ολοκλήρου τους Δημοκρατικούς στις κάλπες, συχνά με εξωφρενικές λαϊκίστικες υποσχέσεις. Επιπλέον οι σοσιαλδημοκράτες ήταν υποτονικοί, ακόμη και σιωπηλοί μπροστά στη λιτότητα του Σόιμπλε και τους ανεύθυνους υποκινούμενους από τις ΗΠΑ πολέμους. Τα παραδοσιακά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα θα πρέπει να ανακτήσουν τον δυναμισμό τους και την όρεξη για ρίσκα προκειμένου να κερδίσουν στις κάλπες ως πραγματικά προοδευτικά κόμματα.
Το διακύβευμα στην Ιταλία είναι μεγάλο. Με την Ευρώπη πολιτικά και γεωγραφικά διαχωρισμένη, οι πολιτικές εξελίξεις στην Ιταλία μπορούν να ανατρέψουν την ισορροπία. Μια φιλοευρωπαϊκή Ιταλία που θα κυβερνάται από ένα συνασπισμό του Κ5Α με τους Δημοκρατικούς θα μπορούσε να ακολουθήσει τη Γαλλία και τη Γερμανία στη μεταρρύθμιση της Ε.Ε., να ανακτήσει μια ξεκάθαρη φωνή όσον αφορά την εξωτερική πολιτική απέναντι στις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Κίνα και να εφαρμόσει μια στρατηγική για μια πράσινη και καινοτόμο ανάπτυξη.
Για να σχηματιστεί ένας τέτοιος συνασπισμός, το Κ5Α θα πρέπει να υιοθετήσει ένα υπεύθυνο και ξεκάθαρο οικονομικό πρόγραμμα και οι Δημοκρατικοί θα πρέπει να αποδεχτούν ότι θα είναι ο μικρότερος εταίρος μιας ριζοσπαστικής δύναμης η οποία δεν έχει δοκιμαστεί. Το πιθανό κλειδί για την αμοιβαία εμπιστοσύνη θα ήταν οι Δημοκρατικοί να διατηρούσαν το σημαντικό υπουργείο Οικονομικών, ενώ το Κ5Α να επιλέξει τον πρωθυπουργό.
Δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι o εντελώς απερίσκεπτος πρώην σύμβουλος του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, Στιβ Μπάνον, έτρεξε στην Ιταλία να ενθαρρύνει το Κ5Α και τη Λέγκα να σχηματίσουν συνασπισμό τον οποίο αποκάλεσε το «τέλειο όνειρο», γιατί θα διέλυε την Ε.Ε. Αυτό από μόνο του θα έπρεπε να υπενθυμίζει στους Ιταλούς τη σπουδαιότητα ενός φιλοευρωπαϊκού συνασπισμού που απορρίπτει τέτοιους ελεεινούς εφιάλτες.
Project Syndicate, 2018