Ο θρίαμβος της ζωής μέσα από τον θάνατο
«Υπόθεση Μακρόπουλου» από την ΕΛΣ
Συνδυάζοντας το υπαρξιακό δράμα με το φανταστικό στοιχείο, ένα από τα λυρικά αριστουργήματα του 20ού αιώνα, το εμβληματικό έργο του Λέος Γιάνατσεκ «Υπόθεση Μακρόπουλου», παρουσιάζεται για πρώτη φορά από την Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ), η οποία εγκαινιάζει έναν κύκλο παρουσίασης έργων του κορυφαίου Τσέχου συνθέτη.
Σε μουσική διεύθυνση Οντρέι Όλος και σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, το έργο παρουσιάζεται στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της ΕΛΣ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ: λεωφ. Συγγρού 364), στις 20, 23 και 25 Μαΐου, στις 8 το βράδυ.
Αιώνια νιότη χωρίς αίσθηση σκοπού
Ο Λέος Γιάνατσεκ (1854 - 1928) είναι ένας από τους σπουδαιότερους Ευρωπαίους συνθέτες της όπερας του 20ού αιώνα, ο οποίος ασχολήθηκε με τη λαογραφία και εμπνεύστηκε από την παραδοσιακή μουσική της Βοημίας, της Μοραβίας και, ευρύτερα, από τη σλαβική μουσική.
Η τρίπρακτη όπερα «Υπόθεση Μακρόπουλου» βασίζεται σε δικό του κείμενο, το οποίο στηρίζεται στο ομώνυμο θεατρικό του Κάρελ Τσάπεκ. Γράφτηκε ανάμεσα στα 1923 και 1925 και βασική πηγή έμπνευσης υπήρξε η εμμονή του συνθέτη με τη σημαντικά νεότερή του Καμίλα Στέσλοβα.
Το έργο αφηγείται την ιστορία της Ελίνας, κόρης του Κρητικού γιατρού Ιερώνυμου Μακρόπουλου, ο οποίος, τον 16ο αιώνα, υπηρετούσε στην αυλή του Ροδόλφου Β’, αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Χάρη σε φίλτρο που παρασκεύασε ο αλχημιστής πατέρας της, η Ελίνα ζει επί τρεις αιώνες, αλλάζοντας διαρκώς ταυτότητα και ονόματα, προκειμένου να αποκρύψει το μυστικό της. Ως Εμίλια Μάρτι, αναζητώντας απεγνωσμένα τη συνταγή για το φίλτρο, η οποία έχει ξεμείνει στα κατάλοιπα προηγούμενου εραστή της, συνειδητοποιεί τον κυνισμό και την απάθεια που έχει επιφέρει η κατάσταση της αιώνιας νιότης και αντιλαμβάνεται πόσα στοιχεία, όπως η αίσθηση ενός σκοπού στη ζωή, οφείλονται στη γνώση ότι η ζωή έχει ένα ορατό τέλος. Έτσι, αποφασίζει να αφήσει τον θάνατο να την κυριεύσει.
«Προφητικό αριστούργημα»
Ο σπουδαίος σκηνοθέτης του θεάτρου και της όπερας και πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, Γιάννης Χουβαρδάς, ισορροπεί ανάμεσα στις αποχρώσεις του θρίλερ και της επιστημονικής φαντασίας και σημειώνει για την παράσταση: «[…] Η (ανθρώπινη) ύπαρξη μπορεί να εννοηθεί μόνο εντός του χρόνου, ποτέ εκτός του. Ή μήπως όχι;
Η Εμίλια Μάρτι βρήκε, χάρη σε μια σκανδαλώδη εύνοια της τύχης (ή ίσως χάρη σ’ ένα ειρωνικό σαδιστικό παιχνίδι της), το μυστικό της αιώνιας ζωής. Ποιος δεν θα ήθελε να είναι στη θέση της; Και ποιος δεν θα επέστρεφε, σχεδόν τρεισήμισι αιώνες μετά, καθώς το ελιξίριο χάνει την επίδρασή του, για να κάνει τα πάντα, προκειμένου να το ξαναβρεί, να “εμβαπτισθεί” ξανά στη δύναμή του και να ζήσει άλλα τόσα χρόνια; Κι αυτή ακριβώς τη λυσσαλέα πάλη της με τον χρόνο παρακολουθούμε στο έργο, επί τρεις σχεδόν πράξεις. Κι όμως, λίγα λεπτά πριν το φινάλε: Τι απροσδόκητη εξέλιξη… Τι ανατροπή!…
Ο Γιάνατσεκ ισχυρίζεται πως η ανθρώπινη ζωή έχει νόημα μόνο μέσα στον πεπερασμένο χρόνο που ορίζεται από τη γέννηση και τον θάνατο, πως, αν ο χρόνος υπάρχει, τότε είναι ο μέγας ευεργέτης του ανθρώπου, γιατί αυτός καθορίζει τη στιγμή του θανάτου, χωρίς τον οποίο η ζωή γίνεται μια ατέρμονη σειρά καφκικών επαναλήψεων και μετατρέπει το όνειρο της αιώνιας ζωής στον εφιάλτη του αιώνιου θανάτου.
Το τελευταίο χρονικό διάστημα πυκνώνουν οι αναφορές για προχωρημένα επιστημονικά πειράματα που έχουν στόχο την αποφασιστική επιμήκυνση της ζωής, πειράματα που πλησιάζουν, μάλιστα, πολύ κοντά στην πολυπόθητη επιτυχία. Πιθανότατα, δηλαδή, σε κάποια χρόνια, το όραμα μια ανθρωπότητας γεμάτης αθάνατα όντα θα είναι πραγματικότητα. Ο θάνατος θα έχει νικηθεί. Η ζωή θα έχει θριαμβεύσει. Ποια ζωή, όμως; Παρατηρήστε καλά την Εμίλια Μάρτι. Είναι ένα απανθρωποποιημένο ον, που ξαναβρίσκει την ανθρωπιά του μόνο στον θάνατο. Ο Γιάνατσεκ έγραψε ένα δυσοίωνο προφητικό αριστούργημα. Κι εμείς, απόψε, θα το δούμε και θα το ακούσουμε. Είμαστε, άραγε, ακόμα εντός χρόνου; Ή, μήπως, η κλεψύδρα αδειάζει επικίνδυνα;».