Φορολογία bitcoin και κρυπτονομισμάτων
Mέχρι και μερικά χρόνια πριν οι περισσότερες επενδυτικές επιλογές τις οποίες είχε στη διάθεσή του ο κάθε ενδιαφερόμενος, ο οποίος επιδίωκε να δώσει μια υπεραξία στα χρήματά του, ήταν οι εξής: μετοχές, ομόλογα, παράγωγα του χρηματιστηρίου, συνάλλαγμα (forex), καταθέσεις, χρυσός κ.λπ. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των παραπάνω είναι πως η συναλλαγή τους περνά από οργανωμένους μηχανισμούς οι οποίοι έχουν συγκεκριμένο κανονιστικό πλαίσιο, όπως το Χρηματιστήριο και οι τράπεζες. Σήμερα η τεχνολογία έδωσε τη δυνατότητα δημιουργίας μίας πλατφόρμας με την οποία μπορεί κανείς χωρίς τη χρήση μεσάζοντα να κάνει συναλλαγές με τη χρήση ενός ψηφιακού νομίσματος (bitcoin). Δεδομένης της απουσίας κάποιας κεντρικής ρυθμιστικής αρχής, η αξία του bitcoin διαμορφώνεται με βάση την προσφορά και τη ζήτηση που επικρατεί. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που κάποιος επιθυμεί τη ρευστοποίηση των bitcoins που διαθέτει; Είναι ξεκάθαρο πως η αγορά και η πώληση bitcoin, που ξεκίνησε ως μέσο πληρωμής, αποτελούν πλέον στην πράξη επενδυτική δραστηριότητα. Πώς φορολογείται λοιπόν η δραστηριότητα αυτή και τι πρέπει να προσέξουμε; Τι είδους επένδυση είναι το bitcoin; Ο νόμος 4172/2013 κατηγοριοποιεί τα εισοδήματα από επενδυτικές δραστηριότητες σε εισοδήματα από κεφάλαιο και εισοδήματα από υπεραξία μεταβίβασης κεφαλαίου. Δεδομένου ότι το bitcoin δεν αποτελεί μετοχή, ώστε να μοιράζει κάποιου είδους μέρισμα, αλλά δίνει κέρδος στον επενδυτή του μέσω της αποκομιζόμενης υπεραξίας κατά τη μεταβίβασή του, εντάσσεται στο άρθρο 42 του ΚΦΕ που αφορά τη φορολόγηση υπεραξίας από μεταβίβαση τίτλου. Αν και η παράγραφος 1 του άρθρου 42 αναφέρει περιοριστικά ποιοι είναι οι τίτλοι που εντάσσονται στη φορολόγηση αυτή, εμείς κρίνουμε πως εφόσον θεωρηθεί επένδυση, πρόκειται για κινητή αξία που προσομοιάζει ως έννοια στο συνάλλαγμα (forex).
Από την άλλη, για αρκετό κόσμο το bitcoin αποτελεί ένα μέσο πληρωμής. Μάλιστα, τη σχετική παραδοχή έχει κάνει και το Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης (C-264/14), το οποίο δεχόμενο το bitcoin ως μέσο πληρωμής εξαίρεσε από τον ΦΠΑ εταιρεία που διαχειριζόταν σχετικές συναλλαγές.
Η θέση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας μέχρι πρόσφατα ήταν πως το bitcoin δεν είναι νόμισμα, αλλά ένα «ψηφιακό κουπόνι» (token) το οποίο διακινείται σε ηλεκτρονική μορφή και δεν έχει φυσική μορφή. Τα νομίσματα εκδίδονται από κάποια αρχή με την εγγύησή της τόσο για την αποδοχή του ως συνάλλαγμα αλλά και για τη σταθερότητά του. Το bitcoin δεν έχει ουδεμία εγγύηση και σε περίπτωση ελεύθερης πτώσης της αξίας του δεν υπάρχει καμία αρχή να ρυθμίσει την κατάσταση. Άποψη της ΕΚΤ, η οποία ταυτίζεται με την προαναφερθείσα δική μας, είναι πως πρόκειται για ένα στοιχείο ενεργητικό (asset) και χρησιμεύει ως επένδυση.
Όλα αυτά όμως φαίνεται πως αλλάζουν. Εντός των ημερών αναμένεται το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να ψηφίσει την 5η τροπολογία της οδηγίας για το ξέπλυμα μαύρου χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Η οδηγία είναι υποχρεωτικό να ενσωματωθεί στην εσωτερική νομοθεσία των κρατών-μελών και με αυτή αναμένεται το bitcoin να αποτελεί νόμισμα και να χρησιμοποιείται επισήμως πλέον στις συναλλαγές. Ουσιαστικά η Ε.Ε. δημοσιοποιεί το πλαίσιο μέσω του οποίου το bitcoin θα είναι νόμισμα και οι κάτοχοί του θα ονομαστικοποιηθούν και ως εκ τούτου θα ταυτοποιείται η συναλλαγή και θα επιβάλλεται η σχετική φορολογία. Έτσι για τις πλατφόρμες ανταλλαγής bitcoins, προβλέπεται η λήξη της ανωνυμίας που έως τώρα πρόσφεραν αυτές οι ανταλλαγές. Πλέον οι πάροχοι πλατφόρμας και εκείνοι που κρατούν bitcoins πρέπει να γνωρίζουν τους πελάτες τους και την προέλευση των χρημάτων, όπως γίνεται και με τις τράπεζες. Επιπλέον, για να υπάρχει μια μετρήσιμη αποτίμηση της συναλλαγής, οι κάτοχοι κρυπτονομισμάτων θα πρέπει να τα μετατρέπουν σε ευρώ αν θέλουν να αγοράσουν κάτι. Φυσικά, ως σήμερα δεν υπάρχει συγκεκριμένη ισοτιμία μεταξύ ευρώ ή κάποιου άλλου νομίσματος και bitcoin. Πώς φορολογείται σήμερα το bitcoin;
Όσα αναφέρουμε παρακάτω είναι η δική μας προσέγγιση, για την οποία κρατάμε κάθε επιφύλαξη μέχρι να διευθετηθεί οριστικά το θέμα από την Ε.Ε. Η φορολογητέα αξία του bitcoin είναι η υπεραξία που προσπορίζεται ο κάτοχός του που προβαίνει σε πώλησή του. Ως υπεραξία νοείται η διαφορά μεταξύ της τιμής κτήσης που κατέβαλε ο φορολογούμενος και της τιμής πώλησης που εισέπραξε. Σύμφωνα με το άρθρο 42, παρ. 3, «τυχόν δαπάνες που συνδέονται άμεσα με την αγορά ή την πώληση των τίτλων συμπεριλαμβάνονται στην τιμή κτήσης και την τιμή πώλησης». Πιστεύουμε πως οι συναλλασσόμενοι με bitcoin μπορούν να εκπέσουν τις δαπάνες που σχετίζονται με τις πράξεις συναλλαγής εφόσον φυσικά προχωρούν σε κανονική δήλωση και πιθανή φορολόγηση των συναλλαγών τους.
Ο φορολογικός συντελεστής είναι 15% επί της αποκομιζόμενης υπεραξίας και αξίζει να αναφέρουμε πως τα εισοδήματα απ’ αυτό υπόκεινται σε εισφορά αλληλεγγύης.
Φορολογικός έλεγχος στα bitcoins
Λόγω της δομικής φύσης του bitcoin, η οποία έχει βασιστεί στην κρυπτογράφηση, σε συνδυασμό με την ανωνυμία που προσφέρει, αποτέλεσε μέχρι σήμερα σε αρκετές περιπτώσεις μέσο συναλλαγής προσώπων που σχετίζονται με παράνομες εγκληματικές ενέργειες, αλλά και προσώπων τα οποία ήθελαν να φοροδιαφύγουν.
Η εξακρίβωση του κατόχου του από τις φορολογικές αρχές είναι εξαιρετικά δυσχερής αν αναλογιστεί κανείς τα μέσα που απαιτούνται, αλλά και την τεχνογνωσία που χρειάζεται για να εντοπιστούν τέτοιες δραστηριότητες.
Με την ψήφιση της ανωτέρω οδηγίας της Ε.Ε., φαίνεται πως οι πλατφόρμες που χρησιμοποιούνται για την αγοραπωλησία bitcoins θα διαθέτουν τα απαραίτητα στοιχεία τα οποία μπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισμό διαφυγούσης φορολογητέας ύλης. Μάλιστα, ανάλογα με την τελική διατύπωση της οδηγίας, φαίνεται πως οι πληροφορίες των πλατφορμών αυτών θα εντάσσονται στο καθεστώς των χρηματοοικονομικών πληροφοριών που ανταλλάσσονται μεταξύ κρατών για τον εντοπισμό της φοροαποφυγής.
Η υπεραξία που ενδεχομένως θα καρπωθεί ο δικαιούχος από τις επενδύσεις στο bitcoin αποτελεί εισόδημα κεφαλαίου και θα φορολογηθεί με 15%.
Η φορολογία αυτή είναι σύμφωνη με τον νόμο 4484/17, ο οποίος παρέχει απαλλαγή από τη θεώρηση της συναλλαγής ως επιχειρηματική δραστηριότητα «για τους τίτλους του άρθρου 42 που αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε οργανωμένη ή μη αγορά ή πολυμερή μηχανισμό διαπραγμάτευσης».
Συνεπώς, δεχόμενοι τα ανωτέρω είναι δυνατόν κανείς να βιοπορίζεται και να επιχειρεί εν τοις πράγμασι μέσω των bitcoins χωρίς να είναι υποχρεωμένος να κάνει τη σχετική έναρξη στη ΔΟΥ που υπάγεται. Η θέση μας είναι πως η υπεραξία αυτή υπάγεται στο άρθρο 42 του ν. 4172/2013, όμως σε κάθε περίπτωση και μετά την ψήφιση του αναμενόμενου ευρωπαϊκού κανονισμού, μόνο τότε θα γνωρίζουμε με βεβαιότητα πώς θα κριθεί και εφαρμοστεί από το ελληνικό Δημόσιο. Η υπεραξία που ενδεχομένως θα καρπωθεί ο δικαιούχος από τις επενδύσεις στο bitcoin αποτελεί εισόδημα κεφαλαίου και θα φορολογηθεί με 15%. Η φορολογία αυτή είναι σύμφωνη με τον νόμο 4484/17, ο οποίος παρέχει απαλλαγή από τη θεώρηση της συναλλαγής ως επιχειρηματική δραστηριότητα «για τους τίτλους του άρθρου 42 που αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε οργανωμένη ή μη αγορά ή πολυμερή μηχανισμό διαπραγμάτευσης».
Λογιστική και φοροτεχνική αποτύπωση των συναλλαγών bitcoin με βάση τα σημερινά δεδομένα
Λαμβάνοντας υπόψη μας την παραδοχή που κάναμε παραπάνω, ότι δηλαδή το bitcoin θεωρείται επενδυτικό-κερδοσκοπικό προϊόν, το ποσό που διατέθηκε για την αγορά bitcoins θα πρέπει να δηλωθεί στον κωδικό 743 του πίνακα 5 της φορολογικής δήλωσης (δαπάνη που καταβλήθηκε για την αγορά επιχειρήσεων, εταιρικών μεριδίων και χρεογράφων γενικά) της φορολογικής δήλωσης προκειμένου να συμπεριληφθεί στον υπολογισμό των τεκμηρίων. Αντίστοιχα το κεφάλαιο από την πώληση των bitcoins θα πρέπει να αναγραφεί στον κωδικό 781 του πίνακα 6 (χρηματικά ποσά που προέρχονται από διάθεση περιουσιακών στοιχείων και ειδικότερα ως επιστροφή κεφαλαίου).
Στην περίπτωση όπου κατά την πώληση των bitcoins προέκυψε υπεραξία, τότε αυτή θα πρέπει να αναγραφεί στον κωδικό 865 του πίνακα 4Ε (κέρδος από μεταβίβαση τίτλων αλλοδαπής) προκειμένου να υπολογιστεί φόρος 15%.
Δεδομένης της εξαιρετικά μεγάλης διάστασης που έχει πάρει η συναλλαγή μέσω bitcoin και η χρήση του ως επενδυτικό παράγωγο θεωρούμε βέβαιο ότι θα υπάρξει μια ενιαία διεθνής προσέγγιση για το πώς θα αντιμετωπίζεται από τις φορολογικές αρχές η επένδυση αυτή.