Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Σε εποχές μετασχηματισμού η ανάπτυξη δεν είναι, όπως κάποιοι νομίζουν, μία απλή τεχνική διαδικασία. Γιατί άραγε στις ΗΠΑ τους αποκαλούν disruptors (θορυβοποιούς, ή διαλυτές, ή διασπαστές); Ο Γεδεών Ρόουζ, εκδότης του γνωστού μηνιαίου περιοδικού Foreign Affairs, έχει τη δική του ερμηνεία: «Είναι οι άνθρωποι που με εμπιστοσύνη δρουν πέρα από οικογενειακά ταμπού και κοινωνικές αντιστάσεις και, μέσα από νέους συνδυασμούς οικονομικών συντελεστών, ανοίγουν νέους δρόμους» λέει. Είναι όμως λίγοι, καθ’ όσον οι ανατροπές απαιτούν και μεγάλες δόσεις τόλμης. Είναι όμως οι νέοι επιχειρηματίες και οι οποίοι ανταποκρίνονται στο περίφημο σουμπετεριανό πρότυπο, το οποίο εσχάτως βρίσκεται σταθερά στο προσκήνιο. Παρά το γεγονός ότι για πάρα πολλά χρόνια ήταν παραπεταμένο...
Ίσως λοιπόν οι καλύτερες περιγραφές για τους επιχειρηματίες και το επιχειρείν από διαφορετικές οπτικές γωνίες να έγιναν από τους Καρλ Μαρξ και Γιόζεφ Σουμπέτερ -με τον τελευταίο να είναι και ο μέγας θεωρητικός της «δημιουργικής καταστροφής». Διότι αυτό που πετυχαίνουν με τις εφευρέσεις και τις καινοτομίες τους οι περίφημοι disruptors δεν είναι τίποτε άλλο παρά «δημιουργική καταστροφή». Ωστόσο, για να γίνει αυτή πράξη και να μπορέσει έτσι να εμπνεύσει κάποιους εγχώριους «ανατροπείς» κεκτημένων, απαιτείται όραμα. Αυτό δηλαδή που σε όλα τα επίπεδα λείπει παντελώς στη χώρα μας.
Είναι έτσι απλός σαδισμός, δήθεν φιλελεύθεροι πολιτικοί να υπόσχονται ακόμα θέσεις στο Δημόσιο, όταν το τελευταίο αδυνατεί να αγοράσει χαρτί για τα φωτοτυπικά του μηχανήματα! Την ώρα που χιλιάδες ταλαντούχοι νέοι ρίχνουν μαύρη πέτρα πίσω τους, η μη αναγωγή του οράματος της επιχειρούσας κοινωνίας σε βασικό όπλο μίας συνολικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα, δεν είναι απλό λάθος ή παράλειψη, αλλά κάτι πολύ χειρότερο. Πρόκειται για πνευματική διαστροφή.
Πριν από αρκετά χρόνια είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω στην Αθήνα με τον νομπελίστα της Ειρήνης για το 2006, Μουχάμαντ Γιούνους, τον εφευρέτη των μικροπιστώσεων. Μεταφέρω τα λόγια του, που δεν ξεχνιούνται όταν κάποιος θέλει να καταλάβει την πραγματικότητα: «Οι φτωχοί δεν είναι υπεύθυνοι για τη φτώχεια τους. Δεν είναι ούτε τεμπέληδες, ούτε ανίκανοι. Είναι όμως θύματα της κοινωνίας και της πολιτικής που τους θέλει φτωχούς και τους συντηρεί στη φτώχεια. Αν όμως προσέφερε στον καθένα την ευκαιρία να γίνει επιχειρηματίας, ένα ολόκληρο πολιτικο-κοινωνικό σκηνικό θα άλλαζε. Πέρα από κάθε ντετερμινισμό, κανείς δεν γεννιέται επιχειρηματίας. Γίνεται. Ωστόσο, αυτό μπορεί να συμβεί μόνον αν τους το επιτρέπει το σύστημα μέσα στο οποίο εξελίσσονται οι άνθρωποι. Το πραγματικό επιχειρείν, που απέχει πολύ από του να είναι απλή συσσώρευση πλούτου, είναι πριν απ’ όλα φιλοσοφική επιλογή».
Αυτά τόνιζε ένας άνθρωπος από το Μπαγκλαντές, ο οποίος δικαίως μπορεί να υπερηφανεύεται ότι με το σύστημά του έβγαλε από τη μιζέρια περισσότερα από 2 εκατομμύρια άτομα, κυρίως γυναίκες. Ο κόσμος αυτός ξέφυγε από τη μέγγενη της φτώχειας και του εθισμού σε αυτήν γιατί είχε τη θέληση και τη δίψα να επιχειρήσει. Είχε το θάρρος και το όραμα να αναλάβει κινδύνους και να μην περιμένει κάποιους «μάγους» και «σωτήρες» να του βρουν μια θέση στο Δημόσιο και να τον συντηρούν με δανεικό χρήμα.
«Επιχειρηματίας δεν είναι μόνον αυτός που δημιουργεί και εμπορεύεται αγαθά. Είναι επίσης και ο άνθρωπος που ανοίγει δρόμους στις ιδέες και τις πρωτοβουλίες, που ανανεώνει διαδικασίες και που τελικά αρνείται να υποτάξει το πνεύμα του στη συνήθεια» έγραψε πριν από 300 χρόνια ο Ριχάρδος Καντιγιόν (1686-1739). Κάποια χρόνια αργότερα, ο επίσης Γάλλος οικονομολόγος Ιωάννης-Βαπτιστής Σαίη, εμπνευσμένος από τη θεωρία του Καντιγιόν έγραφε στο περίφημο Δοκίμιο για τη Φύση του Εμπόρου: «Επιχειρηματίας είναι κάθε άνθρωπος που αφήνει ελεύθερο χώρο στην περιέργειά του». Όμως, απελευθερωμένη περιέργεια σημαίνει συνολική άρνηση της ακινησίας, της αστάθειας και του φόβου που καλλιεργούν οι «μάστορες της εξουσίας».
Η επιχειρηματικότητα, λοιπόν, είναι όραμα. Και οι δήθεν πραγματιστές και ρεαλιστές που χαμογελούν ειρωνικά όταν ακούν τη λέξη, άλλα έχουν κατά νου -και σίγουρα όχι πολύ καλά για την ανάπτυξη μίας οικονομίας και την πρόοδο μίας κοινωνίας. Ας το έχουν αυτό υπ’ όψιν τους κάποιοι όψιμοι «μεταρρυθμιστές». Χωρίς ανατροπείς, με την πλήρη έννοια της λέξης, στον 21ο αιώνα, η χώρα πολύ δύσκολα θα δει άσπρες μέρες. Η κοινωνία μας ή θα γίνει επιχειρούσα, παντού, ή θα καταρρεύσει από ακινησία.