Ισορροπώντας μεταξύ φαντασίας - πραγματικότητας

ΜΜπέργκμαν ε δύο εξαιρετικά έργα του Ίνγκμαρ

σε μια σημαντική θεατρική μεταφορά τους ξεκίνησε το Φεστιβάλ Αθηνών. Η δραματουργική τους επεξεργασία από τον Peter van Kraaij και η σκηνοθεσία τους από τον Ίβο βαν Χόβε μετέφεραν στη σκηνή την εύθραυστη εσωτερικότητα και την εκκωφαντική ψυχαναλυτική διείσδυση του σπουδαίου Σουηδού δημιουργού. Σ’ αυτό το σπονδυλωτό δίπτυχο ο Φλαμανδός σκηνοθέτης επιχείρησε να αναδείξει τον κοινό του άξονα: την αντιφατική φύση ενός θεατρανθρώπου που η ύπαρξή του καθορίζεται από την καλλιτεχνική του δραστηριότητα, και κατ’ επέκταση όλων των ανθρώπων που συγχέουν το είναι με το φαίνεσθαι, την πραγματικότητα με τη φαντασία. Το «Μετά την πρόβα» (τηλεταινία του 1984) και η «Περσόνα» (από τις ουσιαστικότερες ταινίες του Μπέργκμαν που παρουσιάστηκε το 1966) ανατέμνουν σε βάθος τη σχέση ζωής-θεάτρου. Το πρώτο, μια αυτοβιογραφική κατάθεση, σκιαγραφεί τη ναρκισσιστική προσωπικότητα ενός καταξιωμένου αλλά γερασμένου πια σκηνοθέτη που πέρασε όλα του τα χρόνια παγιδευμένος οικειοθελώς στα στενά όρια της πρόβας. Δύο γυναίκες ηθοποιοί -η νέα, φιλόδοξη, προστατευόμενή του και η νεκρή μητέρα της, πρώην σταρ και ερωμένη του, που ξεπηδά από το παρελθόν καθώς η μνήμη της τον στοιχειώνει- τον φέρνουν αντιμέτωπο με τη φθορά και τον θάνατο.

Το δεύτερο περιγράφει την κατάρρευση μιας ψυχικά διαταραγμένης πρωταγωνίστριας κατά τη διάρκεια της παράστασης που έχει ως αποτέλεσμα να χάσει τη φωνή της. Η νοσηλεία της από μία νεαρή νοσοκόμα καταλήγει στην ταύτιση της τελευταίας και, για άλλη μια φορά, εκμηδενίζονται τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία.

Στην «Πρόβα» ο «νεονατουραλιστής» -όπως τον χαρακτηρίζουν- σκηνοθέτης χτίζει ένα απόλυτα ρεαλιστικό, λιτό εικαστικά, τοπίο δίνοντας έμφαση στους εξαιρετικούς ηθοποιούς του (του θεάτρου Toneelgroep της Ολλανδίας) που αποδίδουν με απόλυτη φυσικότητα τον θεατρικό λόγο (ξεχωρίζει η Marieke Heebink που υποδύεται την αλκοολική μητέρα), φθάνοντας στο μεδούλι του μπεργκμανικού έργου.

Αντίθετα στην «Περσόνα», παρότι οι σκηνοθετικές και σκηνογραφικές λύσεις είναι ιδιαίτερα ατμοσφαιρικές (οι ηρωίδες αναδύονται κυριολεκτικά μέσα από το νερό, ενώ η καταιγίδα που ακολουθεί επιστρατεύει τα πιο σύγχρονα τεχνικά μέσα), και οι ίδιοι ηθοποιοί κινούνται σε αξιοθαύμαστα ερμηνευτικά επίπεδα, δεν καταφέρνει να αγγίξει απόλυτα το σιωπηλό και ταυτόχρονα δυναμικό σύμπαν του κειμένου.

Ωστόσο, η παράσταση του Ίβο βαν Χόβε ήταν μια επιτυχής έναρξη του Φεστιβάλ Αθηνών και μία ενδιαφέρουσα εμπειρία, ανάλογη με τη θεατροποίηση των «Σκηνών από ένα γάμο» που βιώσαμε πριν από επτά χρόνια στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.