Η νέα... αταξία πραγμάτων
Πέντε πηγές αστάθειας στο διεθνές περιβάλλον - Σε έξαρση πολιτικές, οικονομικές και πολεμικές συγκρούσεις
Το γεωπολιτικό θερμόμετρο ανεβαίνει επικίνδυνα, με τις ΗΠΑ να χρησιμοποιούν το όπλο των οικονομικών κυρώσεων και των εμπορικών εμποδίων κατά πάντων. Ιράν, Ρωσία, Κίνα προχωρούν σε αντίποινα. Η Τουρκία βυθίζεται σε οικονομική κρίση, που πυροδοτεί φόβους «διάχυσης» και προκαλεί αναταράξεις στις διεθνείς αγορές. Η προσφυγική κρίση και κρίση ταυτότητας στην Ευρώπη καλά κρατεί. Πολιτικές αναταράξεις από την Αφρική έως τη Λατινική Αμερική προκαλούν διεθνή ανησυχία και τα «εύθραυστα» κράτη, όπως προειδοποιεί ο ΟΗΕ, πολλαπλασιάζονται. Καλώς ήρθατε στη νέα… αταξία πραγμάτων.
Ζούμε σε μία εποχή αναφλέξεων, με τις συγκρούσεις, πολιτικές, οικονομικές και πολεμικές, σε έξαρση. Μία εποχή αντιπαράθεσης ανάμεσα στο κλειστό και το ανοιχτό, στο εθνικό και το πολυμερές, τις δυνάμεις που θέλουν διατήρηση του status quo και εκείνες που επιδιώκουν να το ανατρέψουν. Η νέα πραγματικότητα «συνοψίζεται» στα ακόλουθα πέντε στοιχεία:
1. Νέος ψυχρός πόλεμος
Αν στον Ψυχρό Πόλεμο, που διήρκεσε από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έως και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, είχαμε ένα ξεκάθαρο δίπολο, σήμερα οι μεγάλοι παίκτες και οι δυνητικές συμμαχίες έχουν αυξηθεί και οι κανόνες του παιχνιδιού είναι πολυσύνθετοι. Η 25ετής περίοδος αμερικανικής ηγεμονίας φτάνει στο τέλος της και χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία και φυσικά και η Ε.Ε. -ακόμη και εν μέσω κρίσεων και αμφισβητήσεων- διεκδικούν τον δικό τους χώρο. Τα στρατόπεδα δεν είναι ξεκάθαρα χαραγμένα. Ενώ ΗΠΑ, Βρετανία και Ε.Ε. δημιουργούν ενιαίο μέτωπο κατά της Ρωσίας με αφορμή την υπόθεση Σκρίπαλ ή εξαιτίας των διαφορετικών στρατηγικών και επιδιώξεων στη Συρία, δίνουν μεταξύ τους μάχες για το εμπόριο, τον ρόλο διεθνών οργανισμών, τη χρησιμότητα του ΝΑΤΟ, τα ενεργειακά δίκτυα, τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Και ενώ όλοι στη Δύση ορθώνουν τείχη κατά της κινεζικής «επέλασης» σε υποδομές και τεχνολογικό κλάδο, κάποιοι σπεύδουν παράλληλα να δώσουν το «παρών» στο νέο Δρόμο του Μεταξιού, ενώνοντας δυνάμεις με τον «δράκο». Όλοι εναντίον όλων, αλλά και όλοι πιθανοί σύμμαχοι.
2. Άνοδος αυταρχικών ηγετών
Τα τελευταία χρόνια διαβάζουμε συνεχώς ότι η δημοκρατία απειλείται, ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία νέα παγκόσμια κρίση πολιτικής νομιμοποίησης, η οποία προσφέρει ευκαιρίες και χώρο σε αυταρχικούς ηγέτες, οπαδούς ανελεύθερων καθεστώτων. «Από τη Βραζιλία έως την Ισπανία και από την Γκάμπια έως την Ταϊλάνδη, η ίδια η φύση της διακυβέρνησης, δημοκρατική ή μη, αμφισβητείται εντόνως από τους πολίτες με διαδηλώσεις» γράφει ο ξένος Τύπος. Αναβιώνει το προφίλ του παντοδύναμου ηγέτη, που συγκεντρώνει στα χέρια του κάθε δυνατή εξουσία, χρίζει εαυτόν ισόβιο αυτοκράτορα, βγάζει από τη μέση κάθε είδους αντίπαλο με «εκστρατείες κατά της διαφθοράς», συνταγματικές μεταρρυθμίσεις και πάντα με νοσταλγία για κάποιο «ένδοξο παρελθόν» και «όραμα» για το μέλλον.
3. Κρίση ταυτότητας
Ποιοι είμαστε και πού ανήκουμε; Τα ερωτήματα αυτά έρχονται συνεχώς στο προσκήνιο. Κυριαρχούν στην αντιπαράθεση για την προσφυγική κρίση και το νέο χάσμα Ανατολής- Δύσης που έχει ανοίξει στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είχαν καθοριστικό ρόλο σε όλες τις μεγάλες εκλογικές αναμετρήσεις των τελευταίων ετών, ακόμη και στο δημοψήφισμα για το Brexit. Με την παγκοσμιοποίηση, τα ανοιχτά σύνορα και το ελεύθερο εμπόριο, που έβγαλαν εκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια στις αναδυόμενες οικονομίες, αλλά άφησαν στην πλευρά των «ηττημένων» ή «ξεχασμένων» τους μικρομεσαίους των ανεπτυγμένων οικονομιών, να δέχονται πυρά και την πολυπολιτισμικότητα να αμφισβητείται, τα εθνικιστικά, αντιμεταναστευτικά αφηγήματα κερδίζουν έδαφος. Η ρητορική μίσους, διχασμού, η απόρριψη του Άλλου ανεβαίνουν επικίνδυνα. Και ας μη σκεφτεί κανείς ότι αυτά είναι «προνόμιο» της Ε.Ε. ή της Αμερικής του Τραμπ. Από τη Μιανμάρ και την κρίση των Ροχίνγκια έως το Νότιο Σουδάν, τα σημεία ανάφλεξης πολλά.
4. Εμπορικά τείχη
Τα παραπάνω συνοδεύονται και από μία στροφή στον οικονομικό εθνικισμό και τον εμπορικό προστατευτισμό. Οι κόντρες των ΗΠΑ με Ε.Ε., Κίνα, Καναδά και μικρότερους εμπορικούς εταίρους θα μπορούσαν να σημάνουν τον θάνατο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και του πολυμερούς συστήματος διαπραγματεύσεων. Ήδη, ακόμη και οι χώρες που επισήμως υπερασπίζονται την υφιστάμενη δομή του παγκόσμιου οικονομικού και εμπορικού συστήματος στρέφονται στη λύση των διμερών συμφωνιών και φροντίζουν να ορθώσουν εμπόδια σε δυνάμεις που θεωρούν ότι τους απειλούν.
5.Νομισματικά παιχνίδια
Η μάχη στο εμπορικό και γεωπολιτικό πεδίο συνοδεύεται αναπόφευκτα από έναν «πόλεμο» στην αγορά συναλλάγματος. Η Κίνα αφήνει το νόμισμά της να υποτιμηθεί, θέλοντας να αντισταθμίσει με αυτόν τον τρόπο τον αντίκτυπο των αμερικανικών δασμών στις εξαγωγές της. Άλλες αναδυόμενες οικονομίες δεν έχουν επιλογή. Βλέπουν τα νομίσματά τους σε ελεύθερη πτώση και το αμερικανικό δολάριο να απογειώνεται εξαιτίας της πολιτικής των κυρώσεων, που ακολουθεί ο Τραμπ, αλλά και της στροφής της Fed σε περιοριστική νομισματική πολιτική. Το αμερικανικό νόμισμα, που καλύπτει περίπου το 60% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων, το 80% των παγκόσμιων πληρωμών και σχεδόν το 100% των συναλλαγών πετρελαίου και ενέργειας, είναι μία πανίσχυρη δύναμη. Και η απότομη ανατίμησή του θα μπορούσε να αποδειχθεί σε μία από τις μεγαλύτερες πηγές αστάθειας.