Η ευρωπαϊκή «κληρονομιά» από την ελληνική τραγωδία

Η κρίση απαίτησε να βγουν νέα όπλα από τη φαρέτρα για την προστασία του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, καθώς και να δημιουργηθούν

Ηελληνική οκταετής τραγωδία δεν σεβάστηκε πολλά από τον ορισμό του Αριστοτέλη. Το μέγεθος ήταν υπερβολικό, εξάντλησε πρωταγωνιστές και θεατές. Έλειπαν αναμφίβολα ο «ηδυσμένος λόγος», το μέτρο, η αρμονία. Και ενώ οι σκηνές της προκάλεσαν έλεος «για όσους άδικα πάσχουν» και φόβο για τους «ομοίους», δεν μπορούμε ακόμη να μιλήσουμε για κάθαρση. Αφήνει, όμως, πίσω της μια κληρονομιά που καλό θα είναι να μην εγκαταλειφθεί στις διαθέσεις της μοίρας.

Της Νατάσας Στασινού

Ρίχνοντας φως σε πάσης φύσεως ελλείμματα, αδυναμίες, ανισορροπίες στην οικογένεια της Ευρωζώνης, η ελληνική κρίση απαίτησε να βγουν νέα όπλα από τη φαρέτρα για την προστασία του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, να δημιουργηθούν νέοι μηχανισμοί πρόληψης και αντιμετώπισης υφιστάμενων και μελλοντικών προκλήσεων. Πολλά έγιναν με καθυστέρηση και άλλα έμειναν ατελή. Ωστόσο κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι σήμερα η ένωση διαθέτει εργαλεία, που έλειπαν, και κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει ότι έχει ανοίξει η συζήτηση για τη βαθύτερη οικονομική και πολιτική ολοκλήρωση. Αυτή δεν είναι σαφές πού μπορεί να οδηγήσει, καθώς οι ήρωες απέχουν ακόμη πολύ από το να δρουν συντονισμένα.

Όταν ξέσπασε η ελληνική κρίση το 2010 τα κράτη-μέλη της νομισματικής ένωσης και ειδικά οι μεγάλες δυνάμεις του πυρήνα κλήθηκαν να βρουν λύσεις που θα απέτρεπαν μια άτακτη χρεοκοπία κράτους με ανυπολόγιστες επιπτώσεις για τη βιωσιμότητα συνολικά της Ευρωζώνης, αλλά και θα περιόριζαν τον λεγόμενο «ηθικό κίνδυνο». Το τελευταίο που ήθελαν ήταν να στείλουν το μήνυμα στις υπερχρεωμένες χώρες ότι η σανίδα σωτηρίας είναι χωρίς κόστος. Το να συμβιβαστούν οι ανάγκες και τα συμφέροντα πιστωτών και οφειλετών προς όφελος συνολικά της «οικογένειας» δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Μια κατάρρευση της Ελλάδας θα προκαλούσε ισχυρούς τριγμούς στα θεμέλια του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος, θα διάβρωνε ανεπανόρθωτα την εμπιστοσύνη των αγορών στο ευρώ. Κάτι ανάλογο θα συνέβαινε, έστω και σε δεύτερο χρόνο, σε περίπτωση υπερβολικής επιείκειας απέναντι στη χώρα, υποστήριζαν αρκετοί.

Είναι σαφές ότι οι Ευρωπαίοι ήταν ανέτοιμοι για μια τέτοια κρίση. Η επιλογή να προσκαλέσουν το ΔΝΤ για να προσδώσει «αξιοπιστία» το αποδεικνύει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο. Έπρεπε δε να τηρήσουν τη ρήτρα του «no bailout» (άρθρο 125 της Συνθήκης), γι’ αυτό και σε πρώτη φάση κατέφυγαν στη λύση των διμερών δανείων προς την Ελλάδα. Ήταν νομικά και πολιτικά «βολική», αλλά προσωρινό μέτρο. Όταν άρχισε η «μετάδοση» του ιού στις άλλες χώρες της περιφέρειας αναγνωρίστηκε η ανάγκη για εργαλεία μακροπρόθεσμου χαρακτήρα.

Από τον EFSM στον ESM και στο… Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο;

Τo πρώτο βήμα στην κατεύθυνση της ανάπτυξης νέων εργαλείων έγινε την άνοιξη του 2010 και ήταν ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης (EFSM), o οποίος στηρίχθηκε στο άρθρο 122 της Συνθήκης, μία βασική έκφανση της οικονομικής αλληλεγγύης. Το άρθρο επιτρέπει την παροχή χρηματοδοτικής στήριξης σε ένα κράτος-μέλος «σε σοβαρές δυσκολίες οφειλόμενες σε φυσικές καταστροφές ή έκτακτες καταστάσεις, εκτός του δικού του ελέγχου». Μια παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, που εξελίχθηκε σε περιφερειακή κρίση χρέους και οι εντεινόμενες επιθέσεις των αγορών, ήταν σαφώς έκτακτες συνθήκες, που μία οικονομία μόνη δεν μπορούσε να θέσει υπό έλεγχο. Η δύναμη πυρός του ΕFSM… μόλις 60 δισ. ευρώ.

Την ίδια περίοδο αποφασίστηκε η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) για τον συντονισμό δανείων και εγγυήσεων από κράτη-μέλη της Ευρωζώνης.

Η μεγάλη διαφορά με τον EFSM ήταν πως η απόφαση για τη δημιουργία του και η ευθύνη για τη χρηματοδότησή του ανήκε αποκλειστικά στα μέλη της Ευρωζώνης και όχι της Ε.Ε. Δεν στηρίχθηκε στις κοινοτικές συνθήκες, αλλά ήταν ένα «όχημα ειδικού σκοπού», του οποίου τον έλεγχο είχαν από κοινού οι χώρες του ευρώ. Είχε στη διάθεσή του 440 δισ. ευρώ.

Δεν ήταν λίγες οι φωνές που υποστήριξαν ότι τόσο το EFSF όσο και συνολικά η «ελληνική διάσωση» αντιβαίνουν στο άρθρο 125 και το κοινοτικό Δίκαιο. Δεν επικράτησαν, όμως.

Το δραματικό φθινόπωρο του 2010 η Γερμανίδα καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ και ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί κάλεσαν τον τότε πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν Βαν Ρομπέι να παρουσιάσει «απτές» λύσεις για τη δημιουργία ενός πλαισίου αντιμετώπισης κρίσεων το αργότερο έως τον Μάρτιο του 2011.

Στη Σύνοδο Κορυφής του Δεκεμβρίου 2010 κατατέθηκε η προτεινόμενη τροποποίηση του άρθρου 136 της Συνθήκης, που άνοι-