Πόσο άλλαξε ο κόσμος δέκα
Μια δεκαετία μετά την κατάρρευση, με την οικονομία να έχει επιστρέψει σε δυναμική ανάπτυξη και τη Wall Street να
Δέκα χρόνια μετά την παγκόσμια πιστωτική κρίση και τη μετέπειτα Μεγάλη Ύφεση, που άνοιξε τον ασκό του Αιόλου, συμπαρασύροντας την Ευρώπη στη δίνη της κρίσης χρέους, ο κόσμος μας είναι πιο ασφαλής, αλλά όχι αρκετά. TLehman ην ημέρα κατάρρευσης της
Brothers το ημερολόγιο έγραφε 15 Σεπτεμβρίου. Σήμερα, δέκα χρόνια αργότερα, η παγκόσμια οικονομία έχει επιστρέψει σε δυναμική ανάπτυξη, χάρη στις συντονισμένες ενέσεις ρευστότητας και τα μη συμβατικά μέτρα νομισματικής χαλάρωσης των μεγάλων κεντρικών τραπεζών. Οι αρχές ανά τον κόσμο αυστηροποίησαν το πλαίσιο, θωρακίζοντας τις τράπεζες απέναντι σε ένα επόμενο σοκ και βάζοντας φραγμούς στο αλόγιστο ρίσκο.
Μία δεκαετία αργότερα και η Wall Street συνεχίζει το μακροβιότερο ράλι στην ιστορία της. Πίσω όμως από την ευφορία κρύβονται ορισμένοι κίνδυνοι που απειλούν το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα με μια νέα κρίση. Η «βόμβα» του χρέους, αλλά και το ενδεχόμενο μιας νέας φούσκας συνιστούν τις κυριότερες και συνάμα γνώριμες απειλές. Υπάρχει φυσικά και ο άγνωστος παράγοντας «Χ», με πολλές και απρόβλεπτες συνισταμένες, όπως οι πολιτικές λαϊκισμού, ο εμπορικός πόλεμος, το γεωπολιτικό ρίσκο και η πρόσφατη κρίση στις αναδυόμενες.
Στα χρόνια προ της κρίσης η αμερικανική κτηματαγορά φαινόταν «ακαταμάχητη» και η συνεχής άνοδος των τιμών στέγης οδήγησε καταναλωτές, τράπεζες και επενδυτές να αυξήσουν τα επίπεδα χρέους. Τα εξωτικά, υψηλού ρίσκου χρηματοπιστωτικά προϊόντα τραβούσαν σαν μαγνήτης επενδυτές από όλον τον κόσμο. Οι πρώτες ρωγμές εμφανίσθηκαν το 2007 όταν οι τιμές κατοικιών στις ΗΠΑ άρχισαν να υποχωρούν, οδηγώντας στην κατάρρευση δύο μεγάλων hedge funds με έκθεση σε subprime ενυπόθηκα χρεόγραφα.
Το καλοκαίρι του 2008 ελάχιστοι μπορούσαν να προβλέψουν ότι η Lehman Brothers θα κατέρρεε. Με ενεργητικό 639 δισ. δολαρίων και χρέη 613 δισ., αποτελεί τη μεγαλύτερη κρατική πτώχευση στην ιστορία των ΗΠΑ. Η πτώση της Lehman οδήγησε σε ντόμινο γεγονότων, βυθίζοντας την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση, για πρώτη φορά από την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ έσπειρε τους σπόρους για την κρίση χρέους της Ευρωζώνης. Εκατομμύρια Αμερικανοί έχασαν τα σπίτια τους, τις δουλειές τους και τις αποταμιεύσεις τους. Ο δρόμος προς την ανάκαμψη ήταν μακρύς και δύσκολος, αλλά η παγκόσμια οικονομία επέστρεψε πρόσφατα σε τροχιά δυναμικής ανάπτυξης.
Τράπεζες: Πιο ασφαλείς αλλά με λιγότερα κέρδη
Οι κεντρικές τράπεζες, ρυθμιστικές αρχές και κυβερνήσεις αναγκάσθηκαν να λάβουν άνευ προηγουμένου μέτρα μετά την κρίση του 2008. Ως αποτέλεσμα, οι τράπεζες είναι καλύτερα κεφαλαιοποιημένες σήμερα και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι πιο θωρακισμένο. Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας Τier 1 έχει αυξηθεί από κάτω του 4% για τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές τράπεζες το 2007 σε άνω του 15% το 2017. Οι μεγαλύτερες, συστημικά σημαντικές τράπεζες είναι υποχρεωμένες να έχουν υψηλότερα κεφαλαιακά «μαξιλάρια», ενώ όλες οι τράπεζες διακρατούν άμεσα ρευστοποιήσιμα περιουσιακά στοιχεία. Στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας οι περισσότερες από τις μεγάλες τράπεζες με διεθνείς δραστηριότητες, έχουν περιορίσει τις δραστηριότητες συναλλαγών και την έκθεσή τους σε ρίσκο.
Πολλές όμως τράπεζες με έδρα σε ανεπτυγμένες οικονομίες δεν έχουν βρει νέα και κερδοφόρα επιχειρηματικά μοντέλα σε μια εποχή που το ρυθμιστικό πλαίσιο είναι πιο αυστηρό και τα επιτόκια παραμένουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Η απόδοση ιδίων κεφαλαίων (ROE) για τις τράπεζες στις ανεπτυγμένες οικονομίες έχει υποχωρήσει περισσότερο από το ήμισυ από την εποχή της κρίσης, σύμφωνα με στοιχεία της McKinsey.
Η πίεση είναι μεγαλύτερη για τις ευρωπαϊκές τράπεζες, όπου εμφανίζουν ROE 4,4% την τελευταία πενταετία, έναντι 7,9% για τις τράπεζες των ΗΠΑ.
Μια από τις μεγάλες αλλαγές στο χρηματοπιστωτικό τοπίο μετά την κρίση είναι η δραματική μείωση της διεθνούς δραστηριότητας. Όσο λιγότερο χρήμα κυκλοφορεί εντός κι εκτός συνόρων, τόσο μικρότερος είναι ο κίνδυνος μιας κρίσης όπως αυτή του 2008. Από το 2007 οι διασυνοριακές ροές έχουν μειωθεί κατά 53%, αναφέρει η McKinsey στην έκθεσή της. Παράλληλα, οι τράπεζες έχουν συρρικνωθεί σε μέγεθος.
Από την εποχή της κρίσης έχουν πωλήσει περιουσιακά στοιχεία και δραστηριότητες συνολικού ύψους άνω των 2 τρισ. δολαρίων.
Δημόσιο και ιδιωτικό χρέος σε επίπεδα-ρεκόρ
Πολλές από τις αλλαγές στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα αξιολογούνται ως θετικές. Οι καλύτερα κεφαλαιοποιημένες τράπεζες είναι πιο ανθεκτικές και λιγότερο εκτεθειμένες στον κίνδυνο μετάδοσης μιας κρίσης. Ο βραχυπρόθεσμος διασυνοριακός δανεισμός έχει μειωθεί σημαντικά, ενώ τα περίπλοκα και αδιαφανή τιτλοποιημένα προϊόντα που οδήγησαν στην κρίση δεν είναι τόσο δημοφιλή. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν έχουν ανακύψει νέοι κίνδυνοι. Πρώτον, το παγκόσμιο χρέος έχει εκτοξευθεί σε επίπεδα-ρεκόρ.
Και το ανησυχητικό δεν είναι ότι αυξάνονται τα επίπεδα δημόσιου και ιδιωτικού χρέους, αλλά και το γεγονός ότι επιδεινώνεται η ποιότητα.
Το παγκόσμιο χρέος ανήλθε στα 247 τρισ. δολάρια στο πρώτο τρίμηνο του 2018, έχοντας ξεπεράσει τα επίπεδα προ της κρίσης, όπως δείχνουν τα τελευταία στοιχεία του Διεθνούς Χρηματοοικονομικού Ινστιτούτου (IIF). Το χρέος νοικοκυριών, επιχειρήσεων και κυβερνήσεων ανήλθε στα 186 τρισ. δολάρια, ενώ το χρέος του χρηματοπιστωτικού τομέα ξεπέρασε τα 60 τρισ. δολάρια.
Με τόσο υψηλό χρέος δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για τις κυβερνήσεις να αυξήσουν τις δημόσιες δαπάνες για να στηρίξουν τις οικονομίες ώστε να αποφευχθεί μια νέα ύφεση.
Δεύτερον, τα άνευ προηγουμένου μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης έχουν αφήσει τις κεντρικές τράπεζες με ενεργητικό-ρεκόρ 15 τρισ. δολαρίων στους ισολογισμούς τους.
Με εξαίρεση τη Fed, που έχει εγκαινιάσει από τον Δεκέμβριο του 2015 κύκλο αύξησης του κόστους χρήματος, και την Τράπεζα της Αγγλίας, που τον Αύγουστο αύξησε τα επιτόκια στο 0,75%, το κόστος δανεισμού ανά τον κόσμο παραμένει κοντά σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, γεγονός που σημαίνει ότι οι κεντρικές τράπεζες έχουν ελάχιστα περιθώρια ελιγμών για την αντιμετώπιση ενός νέου σοκ.
Στις τρεις τελευταίες υφέσεις, η Fed μείωσε τα επιτόκια κατά 5%, ενώ προ Lehman η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Τράπεζα της Αγγλίας είχαν τα επιτόκια στο 4% στην Ευρωζώνη και 5% στη Βρετανία. Με τις «κάνουλες» του QE ανοικτές σε Ευρωζώνη και Ιαπωνία, είναι αδύνατο να επαναληφθεί η αποφασιστική και συντονισμένη δράση των κεντρικών τραπεζών στη διάρκεια της κρίσης, βοηθώντας την παγκόσμια οικονομία να αποφύγει μια βαθιά ύφεση.