Ουραγός η Ελλάδα στη σύσταση Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης

Τα παραδείγματα δύο αιώνων σε κράτη του εξωτερικού και η λειτουργία τους στη χώρα μας τα τελευταία 16 χρόνια

Το ασφαλιστικό πρόβλημα της χώρας καθώς και ο δημόσιος διάλογος για το σύστημα των «τριών πυλώνων» συνταξιοδότησης αναδεικνύονται εκ των πραγμάτων ως ένα από τα σημαντικότερα θέματα που θα απασχολήσουν την πολιτική αντιπαράθεση τουλάχιστον μέχρι τις εκλογές, όποτε κι αν γίνουν. Όμως, όπως γίνεται στην Ελλάδα τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, έτσι και σήμερα το συνταξιοδοτικό τροφοδοτεί οξύτατη αντιπαράθεση και ισχυρό αντίλογο ανάμεσα σε κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση με αποτέλεσμα -μεταξύ άλλων- ο κονιορτός αυτής της πολιτικής διαμάχης να θολώνει το περιεχόμενο των εννοιών, των προτάσεων και εν τέλει ο μεγάλος χαμένος να είναι και πάλι ο πολίτης. Έννοιες διαστρεβλώνονται και παραποιούνται, πολιτικές -που ήδη εφαρμόζονται αλλού εδώ και δεκαετίες- όπως το σύστημα των «τριών πυλώνων» ασφάλισης, ή τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης δαιμονοποιούνται και ας έχουν, τα τελευταία, ιστορία τουλάχιστον δύο αιώνων. Ενδεικτικά επισημαίνεται ότι στην Ολλανδία συμμετέχει το 91% των εργαζομένων στα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης και στην Ελλάδα περίπου το 1,5% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού.

Ιστορική αναδρομή

Το μεγαλύτερο μέρος των αναφορών για τα συστήματα ασφάλισης έχει ως αφετηρία το 1889 όταν ο Γερμανός καγκελάριος Μπίσμαρκ εξήγγειλε την πρωτοβουλία του για την οικοδόμηση του συνταξιοδοτικού δικαιώματος με συνυπευθυνότητα των εργαζομένων και των εργοδοτών. Όμως, η ύπαρξη και η λειτουργία των επαγγελματικών συνταξιοδοτικών συστημάτων διαπιστώνεται από τη διεθνή βιβλιογραφία πριν από την εμφάνιση των δημόσιων συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Μάλιστα, ως ένα από τα πρώτα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά προγράμματα επισημαίνεται ότι δημιουργήθηκε από την κυβέρνηση των ΗΠΑ το 1776 με στόχο να καλύψει τους στρατιώτες που υπέστησαν διάφορες μορφές αναπηρίας από τον πόλεμο εκείνης της περιόδου με την Αγγλία (Revolutionary War). Επαγγελματικά συστήματα δημιουργήθηκαν στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν με πρωτοβουλία των εργοδοτών συστάθηκαν σε πολλές επιχειρήσεις και βιομηχανίες (manufacturing industries). Ήταν προγράμματα επαγγελματικών συντάξεων, σε προαιρετική κυρίως βάση ή στο πλαίσιο των συλλογικών συμβάσεων εργασίας (World Bank, 1994). Στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα έχουμε τη σύσταση αλληλοβοηθητικών σωματείων, όπως του ΝΑΤ (1861), το ταμείο των χηρών και ορφανών των αξιωματικών του στρατού (1853), του μετοχικού ταμείου (1861), καθώς και των μεταλλεργατών το 1882. Επισημαίνεται ότι την περίοδο εκείνη το κράτος δεν συμμετείχε στη χρηματοδότηση των ασφαλιστικών ταμείων παρά μόνο περιορισμένα και επιλεκτικά, αφήνοντας τη χρηματοδότησή τους στους εργαζόμενους και τους εργοδότες, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το ταμείο εργατών των μεταλλείων.

Αξίζει να επισημανθεί ότι με την εμφάνιση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης στα τέλη του 19ου αιώνα και κυρίως μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, αναμενόταν ότι τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης της εποχής εκείνης σύντομα θα τα αντικαθιστούσε το δημόσιο σύστημα ασφάλισης, στο οποίο υπήρχε η τριμερής χρηματοδότηση κράτους, εργοδοτών, εργαζομένων. Όμως, στην πραγματικότητα συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Οι εργοδότες, αλλά και οι εργαζόμενοι μέσω των συνδικαλιστικών οργανώσεών τους, άρχισαν να ενδιαφέρονται ολοένα και περισσότερο για την παροχή συμπληρωματικών παροχών. Όμως, λόγω και της δυναμικής ανάπτυξης των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και των κεφαλαιαγορών, τα επαγγελματικά συστήματα ασφάλισης αναπτύχθηκαν με εντυπωσιακό τρόπο ειδικά τα τελευταία 50 χρόνια. Κυρίως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα προγράμματα επαγγελματικών συντάξεων εξαπλώθηκαν ραγδαία σε κράτη όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Σουηδία, η Δανία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία, οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι παροχές

Ως προς τις συνταξιοδοτικές παροχές τους, τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης που λειτουργούν σήμερα σχεδόν σε όλες τις χώρες μπορούν να διαχωρισθούν σε τρεις κατηγορίες: α) σε συστήματα καθορισμένων ασφαλιστικών παροχών, β) σε συστήματα καθορισμένων ασφαλιστικών εισφορών και γ) υβριδικά (Hybrid Schemes) που αποτελούν τους συνδυασμούς συστημάτων καθορισμένης παροχής και συστημάτων καθορισμένης εισφοράς.

Επισημαίνεται ότι τα τελευταία χρόνια διευρύνεται η τάση να με- τατρέπονται τα συστήματα των καθορισμένων παροχών, τα οποία αποτελούσαν την πλειοψηφία των συγκεκριμένων Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης, σε συστήματα καθορισμένων εισφορών και παράλληλα να μετατοπίζεται η ευθύνη των επενδυτικών επιλογών από τον εργοδότη στον εργαζόμενο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της τάσης αποτελούν η Αυστρία, η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία και η Ισπανία. Δηλαδή, στα κράτη αυτά σήμερα υπερτερεί η δημιουργία επαγγελματικών σχημάτων, τα οποία επιλέγουν τη μέθοδο των καθορισμένων εισφορών. Στον αντίποδα, κράτη όπως η Ολλανδία, η Σουηδία και η Γερμανία ακολουθούν στην πλειοψηφία τους την παραδοσιακή μέθοδο των καθορισμένων παροχών.

Οι κοινωνικοί εταίροι

Καθοριστικός για την ίδρυση, εδώ και δεκαετίες, αλλά και για τη συνέχιση της λειτουργίας των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης είναι ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων, εργοδοτών και εργαζομένων. Συγκεκριμένα, στην Ολλανδία, τη Δανία και τη Σουηδία η σύσταση των συγκεκριμένων προγραμμάτων ασφάλισης αποτελεί πρωτοβουλία των κοινωνικών εταίρων, οι οποίοι συνάπτουν συλλογικές συμφωνίες για την επαγγελματική συνταξιοδότηση σε επίπεδο κλάδου (EIRO, 2004). Μάλιστα, η συμμετοχή των εργαζομένων στα συγκεκριμένα προγράμματα ασφάλισης είναι υποχρεωτική, με αποτέλεσμα τα ποσοστά κάλυψης του εργατικού δυναμικού από τα συστήματα αυτά να εμφανίζονται ιδιαίτερα υψηλά, με πιο εμφατικό παράδειγμα αυτό της Ολλανδίας στην οποία η συμμετοχή των εργαζομένων αγγίζει το 91%.

Ο μύθος

Τα επαγγελματικά ταμεία στην Ελλάδα δαιμονοποιήθηκαν και όσοι υποστήριξαν τη λειτουργία τους κατηγορήθηκαν ότι παραχωρούν την κοινωνική ασφάλιση στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Καλλιεργήθηκε ο μύθος ότι τα επαγγελματικά ταμεία αποτελούν ιδιωτική ασφάλιση. Κι όμως, η επαγγελματική ασφάλιση αποτελεί ευδιάκριτη κατηγορία που διαφοροποιείται από τις ιδιωτικές ασφαλίσεις των Α.Ε.

Έτσι, πάνω σε έναν μύθο στηρίχθηκε μια ολόκληρη ψευδής επιχειρηματολογία. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Όλο το σύστημα των συνταξιοδοτικών παροχών καλύφθηκε από την «προστατευτική» ασπίδα του Δημοσίου. Και όταν ήρθε η κρίση και τα δημόσια έσοδα κατέρρευσαν, συμπαρέσυραν στην κατάρρευση και τις συνταξιοδοτικές παροχές.