Το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα μπορεί να καταρρεύσει
Δέκα χρόνια μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, γνωρίζουμε ότι η πολυμερής δράση ήταν αποφασιστικής σημασίας ούτως ώστε να εμποδίσουμε η αποκαλούμενη Μεγάλη Ύφεση να γίνει ακόμα χειρότερη απ’ ό,τι ήταν. Την εποχή εκείνη ήταν το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα που ήταν ασταθές. Σήμερα, το παγκόσμιο σύστημα εμπορίου βρίσκεται σε κίνδυνο.
Τα τελευταία 70 χρόνια, ο πολυμερισμός έχει υπηρετήσει τον κόσμο καλά. Σε μεγάλο βαθμό, οι ΗΠΑ απέφυγαν τιμωρία και αποζημιώσεις μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντ’ αυτού, συνέβαλαν στην ίδρυση των τριών μεγάλων οικονομικών θεσμών -του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ, πρώην Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου-ΓΣΔΕ)που αποτελούν τη βάση της διεθνούς οικονομικής τάξης που εξακολουθεί να ισχύει σήμερα.
Καθένα από αυτά τα θεσμικά όργανα έχει συμβάλει σημαντικά στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, αλλά κανένα περισσότερο από τον ΠΟΕ. Λόγω της επέκτασης ενός ανοικτού πολυμερούς εμπορικού συστήματος στο πλαίσιο της ΓΣΔΕ/ΠΟΕ, το εμπόριο μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχει αναπτυχθεί κατά 1,5 φορά ταχύτερα από το παγκόσμιο ΑΕΠ. Αν και ο πολυμερισμός δεν είναι λιγότερο σημαντικός σήμερα απ’ ό,τι ήταν κατά τη μεταπολεμική εποχή, οι απειλές κατά του ΠΟΕ αυξάνονται. Μία από τις κορυφαίες απειλές είναι οι συνεχιζόμενες επιθέσεις από την κυβέρνηση του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, η οποία προσπαθεί να υπονομεύσει το θεσμικό όργανο τόσο με το γράμμα όσο και με το πνεύμα. Κατά την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης πριν από μια δεκαετία, πολλοί φοβήθηκαν ότι οι χώρες θα ύψωναν νέους εμπορικούς φραγμούς, γιατί αυτό συνέβη στη δεκαετία του 1930 και κατά τη διάρκεια άλλων μεταπολεμικών περιόδων ύφεσης. Ωστόσο, οι εμπορικοί περιορισμοί αποφεύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό, επειδή ο ΠΟΕ και η ομάδα G20 παρενέβησαν για να διευκολύνουν την πολυμερή συνεργασία. Ο παγκόσμιος όγκος εμπορίου δεν συρρικνώθηκε όσο θα μπορούσε να έχει συρρικνωθεί και μέχρι το 2011 είχε ανακάμψει στα προ της κρίσης επίπεδα.
Οι 164 χώρες-μέλη του ΠΟΕ δεσμεύτηκαν να στηρίξουν ένα ανοικτό πολυμερές σύστημα, καθώς και σε κοινούς κανόνες και διαδικασίες που αποσκοπούν στην ενίσχυση αυτού του συστήματος. Αυτοί οι κανόνες λειτουργούν για το διεθνές εμπόριο με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν οι εγχώριοι εμπορικοί κώδικες για συμβόλαια και συναλλαγές μεταξύ διαφόρων μερών εντός συγκεκριμένης δικαιοδοσίας.
Σύμφωνα με τους κανόνες του ΠΟΕ, οι διεθνείς εμπορικές επιχειρήσεις υπόκεινται στους ίδιους εθνικούς κανονισμούς με τις εγχώριες επιχειρήσεις και οι έμποροι έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους ημεδαπούς στα δικαστήρια των εμπορικών εταίρων. Οι κυβερνήσεις δεν επιτρέπεται να κάνουν διακρίσεις σε βάρος άλλων μελών του ΠΟΕ (γεγονός που σημαίνει ότι ένα όφελος για έναν εμπορικό εταίρο πρέπει να επεκταθεί σε όλους). Οι δασμοί επιτρέπονται μόνο υπό ορισμένες συνθήκες. Και οι υποτιθέμενες παραβιάσεις κανόνων παραπέμπονται στο Σώμα Διακανονισμού Διαφορών του ΠΟΕ.
Η διασφάλιση ότι οι εμπορικές επιχειρήσεις θα λαμβάνουν δίκαιη μεταχείριση από τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών σε ρυθμιστικό και δικαστικό επίπεδο είναι απαραίτητη. Και η αρχή της μη διάκρισης υπήρξε η βασική αρχή του παγκόσμιου εμπορικού
*συστήματος από την έναρξή του. Αυτοί είναι οι όροι που καθιστούν το σύστημα πραγματικά πολυμερές.
Στο πλαίσιο του ΠΟΕ, η αρχή των πλέον ευνοούμενων εθνών (ΜΕΚ) επιτρέπει την επίτευξη πολυμερών εμπορικών διαπραγματεύσεων μεταξύ ίσων. Μέσα από αυτές τις διαπραγματεύσεις, ο μέσος δασμός στα μεταποιημένα αγαθά μεταξύ προηγμένων οικονομιών μειώθηκε από άνω του 40% στα τέλη της δεκαετίας του 1940 σε περίπου 4% σήμερα - προς όφελος όλων των μελών.
Ο μηχανισμός επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ είναι επίσης ζωτικής σημασίας για το παγκόσμιο εμπόριο. Όταν οι αρχές μιας χώρας πιστεύουν ότι ένας εμπορικός εταίρος παραβιάζει τους αμοιβαίως συμφωνημένους κανόνες, μπορούν να προσφύγουν ενώπιον του ΠΟΕ. Οι επιτροπές διαιτησίας του ΠΟΕ θα εξετάσουν στη συνέχεια τα επιχειρήματα από κάθε πλευρά και θα επιβάλουν ποινές όταν κρίνεται σκόπιμο. Από την πλευρά τους, οι ΗΠΑ έχουν κερδίσει περισσότερο από το 90% των υποθέσεων επίλυσης διαφορών που έχουν σταλεί στον ΠΟΕ.
Όπως ο κύριος ρόλος ενός μηχανικού ρολογιού, ο ΠΟΕ λειτουργεί ως εσωτερική λειτουργία του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος. Δεν είναι ορατός, αλλά είναι απολύτως απαραίτητος για να διατηρηθεί η λειτουργία του μηχανισμού.
Και όμως, παρά τη ζωτική σημασία του, ο ΠΟΕ αποδυναμώνεται. Η πιο άμεση απειλή είναι ο μηχανισμός επίλυσης διαφορών. Τουλάχιστον τρεις διαιτητές είναι απαραίτητοι για την ακρόαση μιας προσφυγής, αλλά η κυβέρνηση Τραμπ εμποδίζει όλους τους υποψηφίους να αντικαταστήσουν εκείνους των οποίων οι θητείες λήγουν. Όταν δεν υπάρχει απαρτία, δεν μπορούν να ακουστούν περιπτώσεις προσφυγής και ορισμένες χώρες είναι πολύ πιθανόν να αρχίσουν να παραβιάζουν τους κανόνες του ΠΟΕ ατιμώρητα.
Μια άλλη σημαντική απειλή για το πλαίσιο του ΠΟΕ είναι η χρήση από την κυβέρνηση Τραμπ της διάταξης εθνικής ασφαλείας για να δικαιολογήσει τους δασμούς που δημιουργούν διακρίσεις στον εισαγόμενο χάλυβα και αλουμίνιο. Προφανώς, οι ΗΠΑ δεν αντιμετωπίζουν μια πραγματική απειλή εθνικής ασφάλειας από συμμάχους όπως ο Καναδάς ή η Ιαπωνία, γεγονός που σημαίνει ότι οι δασμοί τους συνιστούν ασφαλώς παραβίαση του πνεύματος -και πιθανώς και του γράμματος- των κανόνων του ΠΟΕ. Οι αμερικανικοί δασμοί έχουν ήδη υπονομεύσει την παγκόσμια ανάπτυξη και έχουν αποδυναμώσει τον ΠΟΕ. Σε έναν κόσμο διασυνοριακών αλυσίδων εφοδιασμού και αυξημένης διαδραστικότητας, η μη αναγκαία διακοπή του εμπορίου σιδήρου και χάλυβα θα οδηγήσει σε λιγότερη παραγωγή όχι μόνο στις εξαγωγούς χώρες, αλλά και στις ΗΠΑ. Και η πιθανότητα ότι άλλες χώρες θα ανταποδώσουν με δικούς τους δασμούς καθιστά την κατάσταση ακόμη πιο επικίνδυνη.
Σε κάθε περίπτωση, οι δασμοί που κάνουν διακρίσεις είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα επιτύχουν τον στόχο που ανέφερε ο Τραμπ: μείωση των διμερών εμπορικών ανισορροπιών των ΗΠΑ. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών οποιασδήποτε χώρας είναι η διαφορά μεταξύ των εγχώριων αποταμιεύσεων (δημόσιων και ιδιωτικών) και των εγχώριων επενδύσεων. Εκτός και εάν αυξηθούν οι αποταμιεύσεις ή μειωθούν οι επενδύσεις, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών δεν μπορεί να περιοριστεί.
Οιαδήποτε προσπάθεια υπονόμευσης του διεθνούς εμπορίου -ηγετική, κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου- αναπόφευκτα θα επιβάλει υψηλό κόστος σε όλους, συμπεριλαμβανομένων των μελών της εργατικής τάξης της πολιτικής βάσης του Τραμπ.
Η διεθνής κοινότητα πέραν των ΗΠΑ πρέπει να υψώσει ανάστημα απέναντι στον Τραμπ και να επαναβεβαιώσει τις αρχές ενός ανοικτού πολυμερούς συστήματος - πριν να είναι πολύ αργά. Οιαδήποτε προσπάθεια υπονόμευσης του διεθνούς εμπορίου -ηγετική, κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου- αναπόφευκτα θα επιβάλει υψηλό κόστος σε όλους, συμπεριλαμβανομένων των μελών της εργατικής τάξης της πολιτικής βάσης του Τραμπ.
*Copyright: Project Syndicate, 2018
www.project-syndicate.org