Μήπως έχει ξεπεραστεί η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών;
Ηαπόφαση του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ να ορίσει την οικονομολόγο Τζούντι Σέλτον ως υποψήφια για μία από τις κενές θέσεις στο Συμβούλιο της Federal Reserve, έθεσε ξανά στην ημερήσια διάταξη το μέλλον της ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών. Η Σέλτον έχει αμφισβητήσει τη βούληση και τη νομική βάση για ανεξαρτησία της Fed, λέγοντας πέρυσι: «Δεν βλέπω καμία αναφορά για ανεξαρτησία στη νομοθεσία που ορίζει τον ρόλο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας». Συγχρόνως έχει υποστηρίξει μια «πιο συντονισμένη σχέση τόσο με το Κογκρέσο όσο και με τον πρόεδρο». Εάν η πολιτική της Fed «συντονισθεί» με τον Τραμπ, τότε είναι αρκετά σαφές ποιος θα έχει το πάνω χέρι.
Φυσικά, ο νέος διοικητής της Fed δεν θα μπορούσε να επιφέρει ανατροπή σε πρακτικές δεκαετιών. Όμως αναδύονται υποθέσεις ότι εάν διοριστεί, η Σέλτον μπορεί να αντικαταστήσει τον Τζερόμ Πάουελ όταν η θητεία του λήξει το 2022, «αφήνοντας την αλεπού υπεύθυνη για το κοτέτσι».
Τουρκία και Ινδία
Δεν συναντάται όμως μόνο στις ΗΠΑ η απειλή της ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας. Στην Τουρκία ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έβαλε κατά του κυβερνήτη της κεντρικής τράπεζας πέρυσι, λέγοντας ότι «του είπα αρκετές φορές να μειώσουμε τα επιτόκια», όμως δεν υπάκουσε. Στην Ινδία η κυβέρνηση ζήτησε από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα να διαθέσει ορισμένα από τα αποθεματικά της, ο κυβερνήτης Ουρτζίτ Πατέλ παραιτήθηκε «για προσωπικούς λόγους» και ο αντικαταστάτης του έκανε μια δήλωση κατευθυνόμενη προς την κυβέρνηση του πρωθυπουργού Ναρέντα Μόντι: Η μη τήρηση της ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας θα προκαλέσει αργά ή γρήγορα την οργή των χρηματοπιστωτικών αγορών.
EKT και BIS
Οι κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο ανησυχούν από αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Ο Ότμαρ Ίσινγκ, ο πρώτος επικεφαλής οικονομολόγος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, έχει γράψει για το «αβέβαιο μέλλον της ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών». Ο τότε πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι κινητοποιήθηκε δημοσιεύοντας μια ισχυρή υπεράσπιση της έννοιας πριν αποχωρήσει από τη θέση του. Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) έχει υπογραμμίσει «τα εξωπραγματικά εμπόδια για τις κεντρικές τράπεζες μετά την κρίση του 2008» και προειδοποίησε ότι οι κεντρικές τράπεζες δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των πολιτών. Ο Γιοακίμ Φελς της Pimco κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η κορύφωση της ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών βρίσκεται πια πίσω μας».
Αυτές οι προφητείες της μοίρας είναι σωστές; Θα δούμε σύντομα τον έλεγχο των επιτοκίων στα χέρια των υπουργείων Οικονομικών; Με λίγα λόγια, η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών ήταν απλά μια ανόητη φάση που περάσαμε;
Παγκόσμια έρευνα
Νομίζω πως όχι. Η πιο πρόσφατη έρευνα σε παγκόσμιο επίπεδο από τους οικονομολόγους Νέρτζιζ Ντίνσερ και Μπάρι Έιχενγκριν, αν και διεξήχθη το 2014, δείχνει ότι εξακολουθεί να υπάρχει «μια σταθερή τάση προς μεγαλύτερη διαφάνεια και ανεξαρτησία με την πάροδο του χρόνου και ελάχιστες ενδείξεις ότι αυτές οι τάσεις έχουν αναθεωρηθεί». Κάποιοι μπορεί να εκφράσουν κάποιο σκεπτικισμό σχετικά με τα μέτρα ανεξαρτησίας -σύμφωνα με τα δεδομένα τους, το Κιργιζιστάν διαθέτει την πιο ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα στον κόσμοόμως δεν μπορούν να βρουν περιπτώσεις όπου έχουν εφαρμοστεί αλλαγές στη νομοθεσία που φέρουν τις κεντρικές τράπεζες υπό πολιτικό έλεγχο.
Στη Δύση, ενώ ο Τραμπ έχει επέμβει αρκετές φορές, όρισε τον Πάουελ, έναν άνθρωπο με συμβατικά ένστικτα και μεγάλες ανοχές. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον αντιστάθηκε στον πειρασμό να διορίσει έναν υποστηρικτή του Brexit στην Τράπεζα της Αγγλίας και αναγόρευσε έναν παλαίμαχο της BOE, τον Άντριου Μπέιλι, ο οποίος έχει την ανεξαρτησία «στο αίμα του». Στην Ευρωζώνη, μια εξίσου ουδέτερη επιλογή προέκυψε ως διάδοχος του Ντράγκι και μια αλλαγή στο καθεστώς της ΕΚΤ θα απαιτούσε μια νέα συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πιθανότητες είναι ελάχιστα μικρές. Οι ηγέτες της Ε.Ε. δεν δείχνουν να αναλαμβάνουν τον κίνδυνο να ανοίξει το Σύνταγμα για περαιτέρω δημοψηφίσματα, όπως θα ήταν απαραίτητο σε ορισμένες χώρες. Επιπλέον, κάποια πολιτική πίεση για δράση έχει μειωθεί. Η εμπιστοσύνη στην ΕΚΤ υποχώρησε απότομα μετά την κρίση της Ευρωζώνης πριν από μία δεκαετία, ωστόσο έχει ανακάμψει στις περισσότερες χώρες τα τελευταία
δύο χρόνια. Ακόμη και στην Ελλάδα, η ΕΚΤ απολαμβάνει περισσότερης εμπιστοσύνης από την κυβέρνηση.
Αλλαγή ρητορικής
Υπάρχει, αλήθεια, μία αλλαγή στη ρητορική. Έπειτα από μια μακρά περίοδο κατά την οποία οι κυβερνήσεις αντιστάθηκαν σε οποιοδήποτε σχόλιο σχετικά με τις αποφάσεις επί των επιτοκίων, ορισμένοι έχουν πλέον αναδείξει πιο έντονες διαμαρτυρίες. Ο Τζέικομπ Ρις-Μογκ, ο ηγέτης των Συντηρητικών στη Βουλή των Κοινοτήτων, χαρακτήρισε τον Μαρκ Κάρνεϊ, τον απερχόμενο διοικητή της BOE, έναν «Καναδό πολιτικό δευτέρου επιπέδου» που απέτυχε να βρει δουλειά στη χώρα, όταν ο Κάρνεϊ διαφώνησε με τις εκτιμήσεις του Ρις-Μογκ για το οικονομικό κόστος του Brexit. Ενώ ο Τραμπ έχει ασκήσει μέσω του Twitter έντονη κριτική στη Fed.
Πρέπει οι κεντρικές τράπεζες να θεωρούν αυτή την αναδυόμενη αμφισβήτηση ως μια κακή και επικίνδυνη πτυχή; Μπορούν, αν το επιθυμούν, όμως υποψιάζομαι ότι προσπαθούν να διοχετεύσουν το νερό σε ανηφόρα. Έχουμε περάσει σε μια εποχή με λιγότερη εμπιστοσύνη, κάτι που δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένου του λάθους των κεντρικών τραπεζών (και άλλων) κατά την πορεία προς την κρίση του 2008. Αντί να διαμαρτύρονται για το πλήθος των σχολίων και των προκλήσεων, οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να ακουστούν περισσότερο, να ενισχύσουν τη διαφάνειά τους, να βελτιώσουν τη ρητορική τους και να δικαιολογήσουν τις ενέργειές τους και τις αποφάσεις τους.
Ο Άντι Χαλντέιν, επικεφαλής οικονομολόγος της BOE, έχει δείξει ότι πολλά από τα λεγόμενα των κεντρικών τραπεζιτών είναι ακατανόητα σε όλους, εκτός από ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού. Μόνο το 2% του πληθυσμού μπορεί εύκολα να κατανοήσει τα πρακτικά της Επιτροπής Ανοικτής Αγοράς της Fed, η οποία καθορίζει τα επιτόκια, ενώ το 70% μπορεί να καταλάβει μια ομιλία της εκστρατείας του Τραμπ. Αυτό το κενό πρέπει να εκλείψει και οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να καταστήσουν το έργο τους πιο προσιτό στην κοινή γνώμη. Ίσως ένα συλλογικό ταξίδι στο Κιργιζιστάν είναι απαραίτητο για να παρατηρηθεί η βέλτιστη πρακτική εν ώρα δράσης.
*ΟΧάουαρντΝτέιβιςείναιδιοικητής τηςRoyalBankofScotland