Επιδημίες και οικονομική πολιτική
Oαριθμός των ημερήσιων νέων κρουσμάτων του κορονοϊού Covid-19 εξασθενεί τελικά στην Κίνα, αλλά αυξάνεται στον υπόλοιπο κόσμο, από τη Νότια Κορέα μέχρι το Ιράν και την Ιταλία. Εντούτοις κι ενώ η επιδημία εξαπλώνεται -ακόμα και αν αυτή τεθεί σύντομα υπό έλεγχο παγκοσμίως- είναι πιθανό να προκαλέσει πολύ περισσότερες οικονομικές ζημίες απ’ ό,τι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής φαίνεται να αντιλαμβάνονται. Στο ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008, οι κεντρικές τράπεζες ηγήθηκαν των δράσεων. Δεδομένου ότι η επιδημία Covid-19 διαταράσσει τις αξιακές αλυσίδες και δημιουργεί φόβους στους επενδυτές, ορισμένες δείχνουν να πιστεύουν ότι μπορούν να το κάνουν ξανά. Ήδη, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ μείωσε τα επιτόκια κατά μισή ποσοστιαία μονάδα - η μεγαλύτερη μεμονωμένη περικοπή της σε μία δεκαετία. Όμως η κίνηση της Fed, απουσία άλλων υποστηρικτικών πολιτικών, φαίνεται να μπερδεύει τις αγορές: μόλις λίγα λεπτά μετά τη μείωση, συνέχισαν την καθοδική τους πορεία. Τέτοιες περίοδοι αναταράξεων στις αγορές μετοχών λένε ελάχιστα για την πραγματική κατάσταση της οικονομίας - όπως είναι το περιβάλλον των αγαθών και των υπηρεσιών. Αντίθετα, αντανακλούν τις πεποιθήσεις: όχι μόνο αυτό που πιστεύετε εσείς και εγώ, αλλά αυτό που πιστεύετε εσείς και εγώ για αυτό που πιστεύουμε εσείς και εγώ. Υπό αυτή την έννοια, οι απώλειες στη χρηματιστηριακή αγορά συχνά γίνονται προσωπικές προφητείες τροφοδοτημένες με άγχος. Μία εκτεταμένη παγκόσμια κρίση απαιτεί συνολική παγκόσμια αντίδραση. Δεν ξέρω ακριβώς πώς θα έπρεπε να είναι μια τέτοια απάντηση - επί της παρούσης, κανείς δεν το κάνει. Όμως μπορούμε να το μάθουμε. Για τον σκοπό αυτό, ένας πολυμερής οργανισμός, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα ή το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, θα πρέπει να δημιουργήσει επειγόντως μία ομάδα εργασίας που θα περιλαμβάνει, για παράδειγμα, 20 οικονομολόγους με ποικίλες ειδικότητες, καθώς και εμπειρογνώμονες στον τομέα της υγείας και της γεωπολιτικής.
Ανάλυση και σχεδιασμός από την ομάδα «C20»
Αυτή η «C20» θα επιβαρυνθεί με την ανάλυση της κρίσης και τον σχεδιασμό μίας συντονισμένης ανταπόκρισης της παγκόσμιας πολιτικής σε σύντομο διά
στημα. Θα πρέπει να υποβάλει την πρώτη της έκθεση -με έναν κατάλογο των αρχικών ενεργειών που πρέπει να αναλάβουν οι κυβερνήσεις και ενδεχομένως, των ευθυνών για τις ιδιωτικές εταιρείες- μέσα σε έναν μήνα. Κάθε επόμενο μήνα θα παρέχει μία ενημερωμένη ατζέντα. Με την πάροδο του χρόνου, θα εφαρμοσθούν αποτελεσματικές πολιτικές και η ομάδα θα μπορούσε να καταργηθεί ίσως σε διάστημα ενός χρόνου μετά τη σύστασή της.
Τίποτα από τη δράση της «C20» δεν θα μπορούσε να αποτρέψει τις αρχικές άμεσες ζημιές σε ορισμένους τομείς, όπως είναι ο τουρισμός. Και αυτή η ζημιά είναι πιθανό να είναι σημαντική. Για παράδειγμα, η Διεθνής Ένωση Αερομεταφορών εκτιμά ότι ο παγκόσμιος κλάδος των αερομεταφορών θα μπορούσε να χάσει έσοδα ύψους 113 δισ. δολαρίων εάν ο ιός συνεχίσει να εξαπλώνεται.
Ομοίως, μεγάλες αλυσίδες ξενοδοχείων αναφέρουν υποχώρηση στην επιχειρηματική δραστηριότητά τους. Η αλυσίδα Hilton, η οποία έκλεισε 150 ξενοδοχεία στην Κίνα, αναμένει να χάσει 25 με 50 εκατ. δολάρια σε ετήσια προσαρμοσμένα κέρδη (προ τόκων, φόρων και αποσβέσεων), αν η έξαρση και η υποχώρηση διαρκέσουν η κάθε μία 3 με 6 μήνες. Οι δαπάνες για τον τουρισμό μόνο των Κινέζων -οι οποίες ανήλθαν σε 277 δισ. δολάρια το 2018- είναι κατά τη γνώμη μου πιθανό να μειωθούν περισσότερο από το ήμισυ κατά το τρέχον έτος. Όμως η C20 θα μπορούσε να ελαχιστοποιήσει ή και να αντισταθμίσει αυτά τα δευτερογενή και τριτογενή πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα των πρώιμων κρίσεων, τα οποία θα πλήξουν ένα ευρύ φάσμα κλάδων και θα διαταράξουν την απασχόληση και τις τιμές. Για παράδειγμα, εάν η ζήτηση μειωθεί σε όλους τους κλάδους, οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν μία ευρεία νομισματική και δημοσιονομική πολιτική για να την ενισχύσουν. Οι κεντρικές τράπεζες θα μπορούσαν να μειώσουν τα επιτόκια, ενώ οι κυβερνήσεις θα εφαρμόσουν μία συντονισμένη δημοσιονομική επέκταση, όπως και κατά τη διάρκεια της μεγάλης ύφεσης. Ωστόσο, αυτή τη φορά, μία τέτοια προσέγγιση θα αποδειχθεί ανεπαρκής. Εξάλλου, η κρίση του Covid-19 είναι διαφορετική από την κρίση του 2008 με έναν κρίσιμο τρόπο: ακόμη και όταν η ζήτηση υποχωρεί σε ορισμένους κλάδους, επιταχύνει σε άλλους, ωθεί τις τιμές και αποκλείει τους τακτικούς καταναλωτές.
Οι υπηρεσίες υγείας είναι το πιο προφανές παράδειγμα. Οι εκθέσεις δείχνουν ότι, με τους ήδη περιορισμένους πόρους που διοχετεύονται στον Covid-19,
αρκετοί στην Κίνα αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στις συνήθεις ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης. Στο πλαίσιο αυτό, οι πολιτικές παρεμβάσεις θα πρέπει να διαφοροποιηθούν και να εξειδικευθούν σε συγκεκριμένους κλάδους - ενισχύοντας την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών σε ορισμένους κλάδους και μειώνοντας τη ζήτηση σε άλλους.
Ακύρωση συμβολαίων
Υπάρχει ένα άλλο πρόβλημα που δεν αναγνωρίζεται επαρκώς. Ένας μεγάλος αριθμός συμβολαίων θα ακυρωθεί λόγω της επιδημίας του κορονοϊού, κάτι που ορισμένοι θα ισχυρισθούν ότι συνιστούν περιπτώσεις ανωτέρας βίας - μια διάταξη που απαλλάσσει τα μέρη από τις υποχρεώσεις τους. Σύμφωνα με το Συμβούλιο για την Προώθηση του Διεθνούς Εμπορίου της Κίνας, το Πεκίνο έχει εκδώσει περί τα 5.000 πιστοποιητικά ανωτέρας βίας, τα οποία καλύπτουν συμβάσεις αξίας 373,7 δισ. γιουάν (53,8 δισ. δολάρια). Όμως, πολλά αντισυμβαλλόμενα μέρη στις ακυρωμένες συμβάσεις θα αμφισβητήσουν τις αιτίες ανωτέρας βίας. Αυτό θα ασκήσει πιέσεις στους νόμους περί ευθύνης (και στα δικαστήρια) και θα αυξήσει τις εντάσεις στις οικονομικές συναλλαγές.
Με απλά λόγια, ο οικονομικός αντίκτυπος της επιδημίας του Covid-19 είναι πιθανόν να είναι εξαιρετικά πολύπλοκος και πολύ διαφορετικός. Η αποτελεσματική αντιμετώπισή τους θα απαιτήσει από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής -και ιδανικά από την C20- να υιοθετήσουν μία διευρυμένη διακλαδική εικόνα, η οποία δεν θα αφορά μόνο τα αποτελέσματα, αλλά και την πολυδιάστατη και επικαλυπτόμενη δυναμική που τα οδηγεί. Για τον σκοπό αυτό, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα ήταν καλό να θυμούνται τις παλαιότερες μελέτες των διακλαδικών συνδέσεων, οι οποίες έχουν τις ρίζες τους στο έργο του Λίον Γουάλρας το 1874 και στην έρευνα των βραβευμένων με Νόμπελ Κένεθ Άροου και Ζεράρ Ντεμπρό στη δεκαετία του 1950. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να εξετά
σουν την προσέγγιση «του δικαιώματος» του οικονομολόγου και βραβευμένου με βραβείο Νόμπελ Αμάρτια Σεν, η οποία εξηγεί γιατί μπορεί να υπάρξουν λιμοί ακόμα και όταν τα τρόφιμα είναι άφθονα. Στον κλάδο τροφίμων μεταδίδεται ένα σοκ από έναν άλλο κλάδο μέσω σύνθετων διαύλων ζήτησης και προσφοράς, προκαλώντας μεταβολές στις τιμές και στους μισθούς των τροφίμων και περιορίζοντας ουσιαστικά ένα μέρος της ικανότητας του πληθυσμού να αγοράσει επαρκή τρόφιμα. Αυτό απεικονίζεται στην ταινία «A Distant Thunder», την κλασική ταινία του Σατιαζίτ Ράι σχετικά με τον λιμό της Βεγγάλης του 1943, η οποία καταγράφει το τραγικό φαινόμενο της πείνας και της φτώχειας μέσα από την άφθονη προσφορά τροφίμων. Οι προηγούμενες προσπάθειες για την παρακολούθηση και τη λειτουργία αυτών των διακλαδικών διαύλων -όπως μέσω της ανάλυσης εισροών-εκροώνθα πρέπει επίσης να εξεταστούν, αν και κανένας δεν μπορεί να εφαρμοσθεί άμεσα στο τρέχον πλαίσιο. Αντ’ αυτού, οι προσεγγίσεις αυτές θα πρέπει να καθοδηγούν τις προσπάθειες των ερευνητικών ομάδων, που συνεργάζονται με την C20, να καταγράψουν πώς τα κρούσματα του πρώτου κύκλου του Covid-19 θα εξελιχθούν μέσω της οικονομίας. Μόνο με έναν τέτοιο χάρτη μπορούν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να αναπτύξουν τις διακλαδικές παρεμβάσεις που είναι τόσο σημαντικές για την αντιμετώπιση του κορονοϊού. Δεδομένου ότι η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται ήδη προ του κινδύνου, δεν υπάρχει χρόνος για σπατάλη.
Ένας πολυμερής οργανισμός, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα ή το Διεθνές Νομισματικό
Ταμείο, θα πρέπει να δημιουργήσει επειγόντως μία ομάδα εργασίας που θα περιλαμβάνει, για παράδειγμα, 20 οικονομολόγους με ποικίλες ειδικότητες, καθώς και εμπειρογνώμονες στον τομέα της υγείας και της γεωπολιτικής.
*Ο Καουσίκ Μπασού, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας και πρώην επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος στην κυβέρνηση της Ινδίας, είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Cornell και ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Brookings. [ SID: 13405166]
Copyright: Project Syndicate, 2020
www.project-syndicate.org